1. Kotea ʼae ka tou vakaʼi ʼi te alatike ʼaeni?

 ʼE FAKATAHITAHI te ʼu foha ʼo Sakopo ia tafa ʼo tanatou tamai, ʼae kua matuʼa. ʼE natou fakalogo lelei ki te meʼa ka ina ui age kia natou takitokotahi. Neʼe tou vakaʼi ʼi te alatike ʼae kua ʼosi, neʼe tuʼania mo lagi punamaʼuli ia Lupeni, mo Simeone mo Levi pea mo Suta ʼi te ʼu palalau ʼae neʼe fai age e Sakopo. Pea lagi ko he aluʼaga neʼe mole natou ʼamanaki ki ai. Koia, lagi neʼe natou feuiʼaki pe kotea ka ui anai e Sakopo ki tona tahi ʼu foha ʼe valu. Tou vakaʼi pe kotea te ʼu ako ʼe tou taʼofi mai ʼana palalau ʼae kia Sepulone, mo Isakale, mo Tane, mo Kate, mo Asele, mo Nefetali, mo Sosefo pea mo Pesamino. a

SEPULONE

2. Fakamatala pe kotea te tapuakina neʼe maʼu e Sepulone. Pea neʼe hoko feafeaʼi? (Senesi 49:13) (Vakaʼi mo te  ʼa takai.)

² Lau ia Senesi 49:13. Neʼe fakakikite e Sakopo ʼe maʼuli anai te hologa ʼo Sepulone ʼi te matatai, ʼi te potu noleto ʼo te Kele ʼo Te Fakapapau. Hili ki ai taʼu ʼe 200 tupu, neʼe maʼu e te telepi ʼo Sepulone tonatou kele. Neʼe tuʼu ʼi te vaha ʼo te Tai ʼo Kalilea pea mo te Metitelanea. Neʼe fakakikite fenei e Moisese: “Sepulone, ke ke fakafiafia ʼi tau faifagona.” (Tet. 33:18) Kotea te fakaʼuhiga ʼo te ʼu palalau ʼaia? Ko tona fakaʼuhiga, ʼe lagi faigafua anai ki  te telepi ʼo Sepulone hana alu ki te matatai ʼo te ʼu tai ʼaia ʼe lua. Koia, neʼe feala ai hana totogi mo fakatau he ʼu meʼa ki ʼihi hahaʼi ʼo ʼihi atu fenua. ʼE ha mai ai neʼe lahi te ʼu tupuʼaga ke fiafia ai te hologa ʼo Sepulone.

3. Kotea ʼae ʼe feala ke tokoni mai ke tou fiafia?

³ Kotea ʼae ʼe tou ako mai ai? ʼE feala pe mo tatou ke tou fiafia, tatau aipe pe ko te koga meʼa fea ʼe tou maʼuʼuli ai, peʼe kotea totatou aluʼaga. Kapau ʼe tou loto ke tou fiafia, pea ʼe tonu ke tou fiafia pe ʼi te ʼu meʼa ʼae ʼe tou maʼu. (Pes. 16:6; 24:5) ʼI ʼihi te temi, ʼe feala ke tou tokakaga tafito pe ki te ʼu meʼa ʼae ʼe mole tou maʼu, kae mole ki te ʼu meʼa lelei ʼae ʼe tou fiafia ai. Koia, tou faiga ke tou sioʼi tuʼumaʼu te meʼa ʼae ʼe lelei ʼi totatou aluʼaga.—Kal. 6:4.

ISAKALE

4. Kotea te tapuakina neʼe foaki e Sakopo kia Isakale? Pea neʼe hoko feafeaʼi? (Senesi 49:14, 15) (Vakaʼi mo te  ʼa takai.)

⁴ Lau ia Senesi 49:14, 15. Neʼe vikiʼi e Sakopo ia Isakale ʼuhi ko tana gaue kinakina. Neʼe ina fakatatau ia ia ki he asino malohi. Ko he manu ʼe feala ke hili ki tona tuʼa he ʼu kavega mamafa. Neʼe toe ui e Sakopo ʼe maʼu anai e Isakale he fenua ʼe fimalie ai. Pea neʼe hoko moʼoni te ʼu palalau ʼa Sakopo, he neʼe maʼu e te telepi ʼo Isakale hona kele ovi ki te Solotane, pea neʼe maʼuli lelei. (Sos. 19:22) ʼE mahino ia, neʼe gaue kinakina te telepi ʼaia ke natou gaueʼi tanatou kele. Kae neʼe natou toe gaue kinakina ke toe maʼuʼuli ai ʼihi. (1 Hau 4:7, 17) Ohage la, ʼi te kole tokoni ʼa te Tuʼi Fakamau ko Palake pea mo te polofeta fafine ko Tepola ki te kau Iselaele ke natou tauʼi ia Sisela, neʼe kau te telepi ʼo Isakale ki te tokoni ʼaia.—Tfm. 5:15

5. He koʼe ʼe tonu ke tou gaue kinakina?

⁵ Kotea ʼae ʼe tou ako mai ai? ʼE tou iloʼi neʼe maʼuhiga ʼaupito kia Sehova te ʼu gaue kinakina ʼa te telepi ʼo Isakale. Pea ʼe toe feia pe, ʼe maʼuhiga ʼaupito kia te ia te ʼu gaue kinakina ʼae ʼe tou fai ki tatatou tauhi kia te ia. (Ekl. 2:24) Ohage la, tou talanoa ki te ʼu tehina ʼae ʼe gaue kinakina ʼo tokakaga ki te kokelekasio. (1 Tim. 3:1) ʼEi, ʼe mole kau anai te ʼu tehina ʼaia ki he ʼu tau ʼe moʼoni. Kae, ʼe tonu ke natou faiga malohi ʼo puipui te hahaʼi ʼa te ʼAtua mai he ʼu tuʼutamaki ʼi te faʼahi fakalaumalie. (1 Ko. 5:1, 5; Suta 17-23) ʼE natou toe gaue kinakina ki te teuteuʼi mo te fai ʼo he ʼu akonaki moʼo fakalotomalohiʼi ʼo te kokelekasio.—1 Tim. 5:17.

TANE

6. Kotea te gaue neʼe foaki ki te telepi ʼo Tane? (Senesi 49:17, 18) (Vakaʼi mo te  ʼa takai.)

⁶ Lau ia Senesi 49:17, 18. Neʼe fakatatau e Sakopo ia Tane ki he gata ʼe ina tauʼi he ʼu fili ʼe lalahi age ia ia, ohage la, ko he hosi ki te tau pea mo te tagata ʼae ʼe heka ai. Neʼe lototoʼa te telepi ʼo Tane pea neʼe tokalelei tuʼumaʼu ke natou ʼohofi te ʼu fili ʼo Iselaele. ʼI te faifagona ʼo te kau Iselaele ki Te Kele ʼo Te Fakapapau, neʼe puipui natou e te telepi ʼo Tane “moka ʼohofi natou mai muli.” (Num. 10:25) Logo la neʼe mole sisio te toe ʼo te kau Iselaele ki te ʼu meʼa fuli ʼae neʼe fai e te telepi ʼo Tane mai muli, kae neʼe maʼuhiga ʼaupito tanatou gaue.

7. Kotea ʼae ʼe tonu ke tou manatuʼi moka foaki mai e Sehova he gaue ke tou fai?

⁷ Kotea ʼae ʼe tou ako mai ai? Neʼe kua ke fakahoko koa he ʼu gaue kae neʼe mole sisio ki ai ʼihi ? Neʼe lagi neʼe ke tokoni ki te fakamaʼa ʼo te taupau ke lelei ʼo te Fale Fono, peʼe neʼe ke tokoni ki he gaue ʼe fai ʼi he fakatahi fakasiliko peʼe fakafenua, pe neʼe ke tokaga ki he tahi age gaue. Kapau koia, pea ʼe tonu ke foaki atu he ʼu fakamalo! Ke ke manatuʼi ʼe tokagaʼi mo maʼuhiga ʼaupito kia Sehova te ʼu meʼa fuli ʼae ʼe ke fai. ʼE fiafia tafito ʼi tau tauhi age kia te ia, mole ʼuhi he ʼe ke kumi ke vikiʼi koe e ʼihi, kae ʼuhi ʼae ʼe ke fia fakaha ia tou ʼofa moʼoni kia te ia.—Mat. 6:1-4.

 KATE

8. He koʼe neʼe faigafua te ʼohofi ʼo te kau Kate ʼi te Kele ʼo Te Fakapapau? (Senesi 49:19) (Vakaʼi mo te  ʼa takai.)

⁸ Lau ia Senesi 49:19. Neʼe fakakikite e Sakopo ʼe ʼohofi anai ia Kate e he ʼu tagata kaihaʼa. Hili ki ai taʼu ʼe lua geau tupu, neʼe maʼu e te telepi ʼo Kate ʼonatou kele ʼi te potu esite ʼo te Solotane, ʼo ovi ki te ʼu kele ʼo ʼonatou fili. Koia, neʼe faigafua pe ki ʼonatou fili ke natou ʼohofi natou. Kae, neʼe fia nonofo ai ia te kau Kate, koteʼuhi neʼe natou maʼu ai he ʼu potu fenua lelei maʼa tanatou faga manu. (Num. 32:1, 5) ʼE mahino ia, neʼe lototoʼa ia te kau Kate, kae mole gata ai. Neʼe natou falala kia Sehova ʼe tokoni age anai ke natou tauʼi ʼonatou fili, pea mo maʼu te fenua ʼae neʼe ina foaki age. Lolotoga ni taʼu, neʼe natou toe fekauʼi ʼanatou solia ke olo ʼo tokoni ki ʼihi telepi, ke natou maʼu he ʼu kele ʼi te Kele ʼo Te Fakapapau, ʼi te potu uesite ʼo te Solotane. (Num. 32:16-19) Neʼe natou tui papau ʼe puipui anai e Sehova ʼonatou ʼohoana mo ʼonatou fanau ʼi te pupuli ʼaia ʼa te hahaʼi tagata. Koia, neʼe tapuakiʼi natou e Sehova ʼuhi ko tanatou lototoʼa, pea mo tanatou tokoni ki ʼihi, maʼia pe neʼe faigataʼa.—Sos. 22:1-4.

9. Kapau ʼe tou falala kia Sehova, kotea ia te ʼu tonu ka tou fai anai?

⁹ Kotea ʼae ʼe tou ako mai ai? Ka tou tauhi kia Sehova logo la te ʼu faigataʼaʼia, ʼe tonu ke tou falala tuʼumaʼu kia te ia. (Pes. 37:3) Ia ʼaho nei, tokolahi ʼe natou fakaha tanatou falala kia Sehova. ʼO feafeaʼi? ʼAki hanatou fai he ʼu sakilifisio  ke natou lagolago ki te ʼu laga fale ʼa te kautahi, peʼe olo ki he ʼu koga meʼa ʼe ʼaoga lahi ai he kau faifakamafola, peʼe natou tokakaga ki ʼihi atu gaue. ʼE natou fai te ʼu sakilifisio ʼaia, he ʼe natou falala ʼe tokaga tuʼumaʼu pe anai ia Sehova kia natou.—Pes. 23:1.

ASELE

10. Kotea ʼae neʼe mole fai e Asele? (Senesi 49:20) (Vakaʼi mo te  ʼa takai.)

¹⁰ Lau ia Senesi 49:20. Neʼe fakakikite e Sakopo, ʼe koloaʼia anai te telepi ʼo Asele, pea ko te aluʼaga ʼaia neʼe hoko. Neʼe maʼu e te telepi ʼo Asele ia he ʼu kele ʼe maʼuli lelei. (Tet. 33:24) Neʼe tuʼu ovi tonatou kele ki te Tai Metitelanea pea neʼe tuʼu ai mo te ʼuafu ʼo Sitoni, ʼae neʼe fakatau ai ni koloa. Kae neʼe mole lava kapu e Asele ʼi te fenua ia te kau Kanaane. (Tfm. 1:31, 32) Neʼe mole kei faʼafai te telepi ʼo Asele ʼi te tauhi ʼae kia Sehova, ʼuhi ko ʼonatou koloa pea mo tanatou fakakauga ki te kau Kanaane, ʼae neʼe ko he ʼu fakakauga kovi. Ohage la, ʼi te kole tokoni ʼa te Tuʼi Fakamau ko Palake ki te kau Iselaele ke natou tauʼi te kautau Kanaane, neʼe mole fia tokoni age te telepi ʼo Asele. Koia, neʼe mole sisio ai te telepi ʼo Asele ki te ʼu meʼa fakaofoofo ʼae neʼe fai e Sehova. Neʼe tokoni ia Sehova ki te kau Iselaele ke natou malo ʼi te tau ʼae neʼe hoko “ovi ki te ʼu vai ʼo Mekito.” (Tfm. 5:19-21) ʼE mahino ia, neʼe ufiufi ia Asele ʼi tana logo ki te hiva fenei ʼa Palake mo Tepola: “Neʼe lalā ia Asele ʼi te matatai.”—Tfm. 5:17.

11. He koʼe ʼe tonu ke tou maʼu he sio fakapotopoto ʼo ʼuhiga mo te ʼu koloa?

 ¹¹ Kotea ʼae ʼe tou ako mai ai? ʼE tou fia foaki kia Sehova te meʼa ʼae ʼe lelei tukupau. Koia, ʼe tonu ke tou liʼaki te manatu ʼa te malama ʼo ʼuhiga mo te kumi koloa mo te maʼuli fimalie. (Taag. 18:11) ʼE tou faiga anai ke tou maʼu tuʼumaʼu te sio fakapotopoto ʼo ʼuhiga mo te falā. (Ekl. 7:12; Hep. 13:5) ʼE mole tou tuku anai ke pulinoa totatou temi, mo totatou malohi ki te kumi ʼo he ʼu koloa ʼe mole ʼaoga moʼoni mai kia tatou. Kae ʼe tou fakaʼaogaʼi lahi anai totatou temi mo malohi ki tatatou tauhi kia Sehova ʼi te temi nei. ʼE tou iloʼi ʼi te ka haʼu, ʼe tou maʼuʼuli fimalie anai, pea ʼe tou maʼu anai ia meʼa fuli ʼe ʼaoga mai kia tatou.—Pes. 4:8.

NEFETALI

12. Neʼe hoko moʼoni feafeaʼi te fakakikite ʼa Sakopo ʼo ʼuhiga mo Nefetali? (Senesi 49:21) (Vakaʼi mo te  ʼa takai.)

¹² Lau ia Senesi 49:21. Neʼe fakakikite e Sakopo ‘ ʼe mālie anai te ʼu palalau’ ʼa Nefetali. Neʼe hoko moʼoni te fakakikite ʼaia lolotoga tana minisitelio. Neʼe iloʼi ia Sesu ʼuhi ko tana faiakonaki lelei. Neʼe faiakonaki ʼi Kapenaume ʼi “tona kolo” ʼi te fenua ʼo Nefetali. (Mat. 4:13; 9:1; Soa. 7:46) Pea neʼe fakakikite e Esaia ʼe liliu anai ia Sesu ko “he toe malama” ki te hahaʼi ʼo Sepulone pea mo Nefetali. (Esa. 9:1, 2) Koia ko Sesu, neʼe ko “te malama moʼoni, ia ia ʼae ʼe ina fakamalamaʼi te hahaʼi kehekehe” ʼaki tana faiakonaki.—Soa. 1:9.

13. Kotea ʼe tonu ke tou fai ke fiafia ai ia Sehova ʼi ʼatatou palalau?

¹³ Kotea ʼae ʼe tou ako mai ai? ʼE maʼuhiga kia Sehova te ʼu palalau ʼae ʼe tou fai pea mo tona faʼahiga ui. ʼE feafeaʼi hatatou fai he ʼu palalau malie ke fiafia ai ia Sehova? Tou palalau ʼi te moʼoni. (Pes. 15:1, 2) ʼE feala ke tou fakalotomalohiʼi ʼihi ʼaki ʼatatou palalau, ʼo tou vikiʼi natou moka natou fai he meʼa ʼe lelei. Kae ʼaua naʼa tou palalau ki te ʼu hala ʼa ʼihi peʼe tou meo. (Efe. 4:29) Pea ʼe feala ke tou fakatuʼutuʼu ke tou faiva ʼi te kamata he ʼu faipalalau mo te hahaʼi, ke tou palalau age ai kia Sehova mo te logo lelei.

SOSEFO

14. Neʼe hoko moʼoni feafeaʼi te lea Fakapolofeta ʼo ʼuhiga mo Sosefo? (Senesi 49:22, 26) (Vakaʼi mo te  ʼa takai.)

¹⁴ Lau ia Senesi 49:22, 26. Neʼe fiameʼameʼa ia Sakopo ʼuhiga mo Sosefo, ʼae neʼe “tuku keheʼi mai ʼona tehina” ke fakaʼaogaʼi e Sehova. Neʼe fakahigoaʼi ia ia e Sakopo ko te “te huli ʼo he fuʼu ʼakau ʼe fua.” Ko Sakopo, neʼe ko te fuʼu ʼakau pea ko Sosefo tona foha, neʼe ko te huli ʼo te fuʼu ʼakau ʼaia. Ko Sosefo, neʼe ko te tama muʼa ʼa Lasele, te ʼohoana ʼofaina ʼo Sakopo. Neʼe fakakikite e Sakopo ʼe maʼu anai e Sosefo ia te ʼu vahe ʼe lua ʼae neʼe tonu ke maʼu e Lupeni te tama muʼa ʼa Lasele. (Sen. 48:5, 6; 1 Klk. 5:1, 2) Neʼe hoko moʼoni te lea fakapolofeta ʼaia, ʼi te temi ʼae neʼe liliu ai te ʼu foha ʼe lua ʼo Sosefo, ia Efalaimi mo Manase, ko he ʼu telepi ʼe lua ʼo Iselaele. Pea neʼe tahi maʼu e te ʼu telepi ʼaia ʼe lua, ia tona fenua.—Sen. 49:25; Sos. 14:4.

15. Kotea ʼae neʼe fai e Sosefo ʼi te ʼu aluʼaga heʼe faitotonu ʼae neʼe tau mo ia?

¹⁵ Neʼe toe talanoa ia Sakopo ki he ʼu tagata fainahau, neʼe natou fana ia Sosefo ʼaki ʼanatou kauʼi nahau pea neʼe natou fehihiʼa ia ia. (Sen. 49:23) Ko natou ʼaia, neʼe ko tona ʼu tehina ʼae neʼe maheheka ki ai, pea mo lahi te ʼu aluʼaga heʼe faitotonu neʼe natou fai moʼo fakamamahiʼi ia ia. Kae neʼe mole fehiʼa ia Sosefo ki ʼona tehina peʼe ita kia Sehova. Neʼe ui e Sakopo neʼe “puke maʼu pe [e Sosefo] tana nahau, neʼe kei malohi ʼona nima pea neʼe vave tana fana te ʼu kauʼi nahau.” (Sen. 49:24) Neʼe falala tuʼumaʼu pe ia Sosefo kia Sehova ʼi te ʼu ʼahiʼahi ʼae neʼe tau mo ia. Pea neʼe lotofakamolemole ki ʼona tehina. Kae neʼe mole gata ai, neʼe toe agalelei  foki kia natou. (Sen. 47:11, 12) Neʼe tuku ia Sosefo te ʼu ʼahiʼahi ʼae neʼe tau mo ia ke liliu ai ko he tahi ʼe agalelei. (Pes. 105:17-19) Neʼe fakaʼaogaʼi ia ia e Sehova ke ina fakahoko he ʼu gaue ʼe maʼuhiga.

16. ʼE feafeaʼi hatatou faʼifaʼitakiʼi ia Sosefo moka tou tau mo ni ʼahiʼahi?

¹⁶ Kotea ʼae ʼe tou ako mai ai? ʼAua naʼa tou fakamamaʼo mai ia Sehova, peʼe ko ʼotatou tehina mo tuagaʼane moka tou tau mo ni ʼahiʼahi. Tou manatuʼi, ʼe feala ke fakagafua e Sehova ke ʼahiʼahiʼi tatou moʼotatou akoʼi. (Hep. 12:7, nota.) Pea ʼe feala ke tokoni mai ai ke tou faʼifaʼitakiʼi lelei ʼona kalitate, ohage ko te manavaʼofa mo te fakamolemole. (Hep. 12:11) Koia, ʼe fakapale anai e Sehova tatatou faʼa kataki ohage ko tona fai ʼae kia Sosefo.

PESAMINO

17. Neʼe hoko moʼoni feafeaʼi te lea fakapolofeta ʼo ʼuhiga mo Pesamino? (Senesi 49:27) (Vakaʼi mo te  ʼa takai.)

¹⁷ Lau ia Senesi 49:27. Neʼe fakakikite e Sakopo ʼe hage anai te telepi ʼo Pesamino ko he ʼu lupo, ʼe natou liliu anai ko he kautau faiva. (Tfm. 20:15, 16; 1 Klk. 12:2) Neʼe kau ia Saulo te ʼuluaki Hau ʼo Iselaele ʼi te ʼuluaki telepi ʼo Pesamino. Pea neʼe ko he tagata tau lototoʼa ʼi tana tauʼi te ʼu Filisitini. (1 Sam. 9:15-17, 21) Hili ki ai ni taʼu, neʼe haofaki e te Fineʼaliki ko Esitele pea mo Maletokeo ia te kau Iselaele ke mole matehi natou. Neʼe nā ʼomai mai te telepi ʼo Pesamino.—Esit. 2:5-7; 8:3; 10:3.

18. ʼE tou faʼifaʼitakiʼi feafeaʼi te agatonu ʼa Pesamino?

¹⁸ Kotea ʼae ʼe tou ako mai ai? Neʼe haʼu ia Saulo mai te telepi ʼo Pesamino. Koia, ʼe mahino ia neʼe fiafia ʼaupito te telepi katoa ʼo Pesamino ʼi tana liliu ʼo Hau. Kae ki muli age, neʼe fakanofo leva e Sehova ia Tavite ʼae neʼe haʼu mai te telepi ʼo Suta. Neʼe lagolago leva te kau Pesamino kia Tavite. (2 Sam. 3:17-19) Hili ki ai ni taʼu, neʼe fakafeagai ʼihi telepi ki te telepi ʼo Suta. Kae, neʼe lagolago agatonu pe te telepi ʼo Pesamino ki te telepi ʼo Suta pea mo te Hau ʼae neʼe fakanofo e Sehova. (1 Hau 11:31, 32; 12:19, 21) Koia, tou faʼifaʼitakiʼi te telepi ʼaia ʼo Pesamino. Tou lagolago agatonu kia natou ʼae ʼe fakanofo e Sehova moʼo takitaki ia tana hahaʼi ia ʼaho nei.—1 Tes. 5:12.

19. Kotea ʼe tonu ke tou fai ke fua lelei kia tatou te ʼu palalau fakaʼosi ʼa Sakopo?

¹⁹ ʼE feala ke fua lelei kia tatou ia te ʼu palalau fakaʼosi ʼa Sakopo. Neʼe tou vakaʼi ia te hoko moʼoni ʼo tana lea fakapolofeta. Koia, ʼe fakamalohiʼi ai tatatou tui, pea ʼe tou falala ʼe hoko moʼoni anai te tahi ʼu lea fakapolofeta ʼe tuʼu ʼi tana Folafola. Ka tou metitasio ki te ʼu tapuakina ʼae neʼe maʼu e te ʼu foha ʼo Sakopo, ʼe tou toe mahino lelei age ai pe ʼe feafeaʼi hatatou fakafiafiaʼi ia Sehova.