1-2. ʼO mulimuli kia Pesalemo 40:6, kotea te ʼu meʼa ʼofa ʼae neʼe fai mai e Sehova? Pea he koʼe ʼe tou palalau anai ki ai?

KO SEHOVA ʼe ko he ʼAtua ʼe lotofoaki. Fakakaukauʼi age muʼa ʼihi meʼa ʼofa neʼe ina foaki mai. Ohage ko te kele ʼae ʼe ko he nofoʼaga matalelei maʼa tatou, mo te ʼuto ʼae neʼe taulekaleka tona faʼu, pea mo tana Folafola ia te Tohi-Tapu ʼae ʼe maʼuhiga ʼaupito. ʼI tana fai mai te ʼu meʼa ʼofa ʼaia, neʼe foaki mai ai e Sehova he koga meʼa ke tou maʼuʼuli ai, mo te fealagia ʼae ke tou fakakaukau pea mo palalau, pea mo ina tali mai ki te ʼu fehuʼi maʼuhiga ʼae ʼe feala ke tou fai.—Lau ia Pesalemo 40:6.

² ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou palalau fakanounou anai ki te ʼu meʼa ʼofa ʼaia ʼe tolu. Ka tou metitasio ki te ʼu meʼa ʼofa ʼaia, ʼe tou fia fakamalo lahi pea mo tou loto ke tou fakafiafia ia totatou Tupuʼaga ʼofa ia Sehova. (Fkha. 4:11) Pea ʼe tou tokoni anai kia natou ʼae neʼe kakaʼi pea kua natou tui ki te ui ʼae neʼe tou hifo mai te manu.

3. He koʼe ko totatou kele ʼe kehekehe ia mai te tahi ʼu kele?

³ Ka tou sio ki te faʼahiga faʼu e te ʼAtua te kele ʼe tou mahino ai ki tona poto. (Loma 1:20; Hep. 3:4) ʼE ʼi ai te tahi ʼu kele ʼe natou takafoliʼi te laʼa, kae ʼe gata tahi pe ki totatou kele ʼae ʼe feala ke maʼuli ai te tagata.

4. He koʼe ʼe tou ui ko totatou kele ʼe lelei age ʼi he vaka neʼe faʼu e he tagata?

⁴ ʼE feala ke tou fakatatau totatou kele ʼae ʼi te ʼatulaulau ki he vaka ʼi te moana. Kae ʼe lahi te kehekehe ʼo he vaka ʼe kaugā malie ai te hahaʼi folau pea mo totatou kele. Ohage la, ko temi ʼe fia ʼe maʼuʼuli anai te hahaʼi ʼi te vaka mo kapau ko natou  pe ʼae ʼe natou faʼu tonatou ʼaele manava, mo tanatou meʼa kai pea mo te vai? Pea tahi la, ʼe mole feala ke natou laku ʼanatou ʼotaʼota ki te tai. ʼE mahino ia ʼe mamate vave anai. Kae ko te kele ia ʼe feala ke maʼuli ai te hahaʼi mo te ʼu manu, koteʼuhi ʼe ina foaki tuʼumaʼu mai te ʼaele, mo te meʼa kai pea mo te vai. ʼE mole feala ki totatou kele ke ina laku te ʼu ʼotaʼota ki te ʼatulaulau. Logo la te faʼahi ʼaia, kae ʼe maʼa tuʼumaʼu pe totatou kele mo matalelei. ʼE lava feafeaʼi te faʼahi ʼaia? Neʼe fakatupu e Sehova te kele ke feala hana fakaliliu te ʼu ʼotaʼota ko he ʼu meʼa ʼe lelei ke toe fakaʼaogaʼi. ʼE tou palalau fakanounou anai ki te faʼu ʼo te ʼaele lelei pea mo te vai.

5. ʼE feafeaʼi te faʼu ʼo te ʼaele lelei pea kotea ʼae ʼe fakamoʼoni mai ai?

⁵ Ko te ʼaele lelei ʼe ʼaoga ki te tagata mo te manu ke natou maʼuʼuli. ʼI te taʼu fuli, ko te hahaʼi mo te ʼu manu ʼe natou manava lahi ki te ʼaele lelei pea mo natou toe liʼaki te ʼaele kovi. Kae ʼe maʼu tuʼumaʼu pe te ʼaele lelei. Pea ʼe mole lahi fau leva te ʼaele kovi. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ko Sehova neʼe ina toe fakatupu mo te ʼu ʼulu ʼakau kehekehe, lalahi mo liliki ʼae ʼe natou puke mai te ʼaele kovi kae natou liʼaki te ʼaele lelei. Ko te faʼu ʼaia ʼo te ʼaele ʼe fakamoʼoni ai te ʼu palalau ʼae ia Gaue 17:24, 25 ʼae ʼe ui fenei ai: “Ko te ʼAtua . . . ʼe ina foaki ki te hahaʼi fuli te maʼuli, mo te manava.”

6. ʼE feafeaʼi te faʼu ʼo te vai pea kotea ʼae ʼe fakamoʼoni mai ai? (Vakaʼi mo te fakamatala ʼae ʼi te ʼa takai “ Ko Te Faʼu ʼo Te Vai ʼe Ko Te Meʼa ʼOfa ʼo Sehova.”)

⁶ ʼE maʼu te vai ʼi totatou kele he ʼe vaha lelei totatou kele mo te laʼa. Kapau neʼe ovi fau ki te laʼa, ʼe mole toe maʼu anai hotatou vai, pea ʼe hage anai he fuʼu maka lahi ʼe vela ʼe mole toe ʼi ai anai he meʼa ʼe maʼuli ai. Kae kapau neʼe vaha mamaʼo atu mo te laʼa pea ko te vai fuli ʼe ʼaisi anai, pea ʼe hage anai totatou kele ko he foʼi ʼaisi. ʼI te fakavaha lelei e Sehova te kele mo te laʼa, ʼe fakafealagia ai te faʼu ʼo te vai pea mo te maʼuli. Ko te laʼa ʼe ina fakavela te tai mo te vai ʼae ʼi te fuga kele. Pea ko te vai leva ʼaia ʼe mao ʼo liliu ai ko he ʼu ʼao. Pea ko te ʼu ʼao ʼaia ʼae ʼe maʼu ai te vai ʼe nofo ʼi ʼoluga lolotoga ʼaho ʼe hogofulu ʼi muʼa ʼo tana to ifo, peʼe ko he ʼua peʼe ko he nive. Moʼo fakaʼosi ʼe toe liliu ki te tai mo te ʼu nofoʼaga vai pea ʼe ina toe hoko atu pe tana fai mahani. Pea ko Sehova neʼe ina fakatuʼutuʼu te faʼu ʼaia ʼo te vai ke maʼu tuʼumaʼu pe ʼi te kele ia te vai. ʼE fakamoʼoni ai ko Sehova ʼe poto pea mo mafimafi.—Sopo 36:27, 28; Ekl. 1:7.

7. ʼE feafeaʼi anai hatatou fakamalo ki te ʼAtua ki te meʼa ʼofa ʼae ʼe palalau ki ai ia Pesalemo 115:16?

⁷ Kotea ʼae ka tokoni mai ke tou fakamalo lahi kia Sehova ʼi tana foaki mai he kele matalelei pea mo te ʼu meʼa fuli ʼae ʼe tou maʼu ai? (Lau ia Pesalemo 115:16.) ʼE feala ke tou metitasio ki te ʼu meʼa ʼae neʼe ina fakatupu. ʼE uga ai tatou ke tou fakamalo kia te ia ʼi te ʼaho fuli ki te ʼu meʼa lelei ʼae ʼe ina foaki mai maʼa tatou. Pea ʼe tou fakaha ai ʼe tou leleiʼia te meʼa ʼofa ʼae ko te kele ʼaki tatatou faigaʼi ke maʼa te koga meʼa ʼae ʼe tou nonofo ai.

8. He koʼe ʼe tou ui ko totatou ʼuto neʼe lelei ʼaupito tona faʼu?

⁸ Ko te ʼuto neʼe lelei ʼaupito tona faʼu. ʼI tau kei nofo ʼi te fatu ʼo tau faʼe neʼe kua ʼosi iloʼi ia te tuputupu ʼo tou ʼuto pea ʼi te ʼu minuta fuli, ko te lauʼi afe selule foʼou ʼo te ʼuto neʼe faʼu. ʼE ui e te kau poto ʼe maʼu ʼi te ʼuto ʼo he tahi kua lahi teitei teau miliale selule. Pea ko te ʼu selule fuli ʼaia ʼae ʼe faʼufaʼu totatou ʼuto ʼe kilo tahi vaelua. Tou vakaʼi age muʼa he ʼu fealagia fakaofoofo ʼae ʼo te ʼuto.

9. Kotea ʼe fakamoʼoni ai ko te fealagia ʼae ke tou palalau ʼe ko he meʼa ʼofa mai te ʼAtua?

 ⁹ Ko te fealagia ʼae ko te palalau ʼe ko he milakulo. Fakakaukau age muʼa ki te meʼa ʼae ʼe hoko moka ke palalau. Ka ke fai hau palalau ko te ʼuto ʼe ina fakahaʼele te ʼu kakano ʼo te ʼalelo, mo te moga, mo te ʼu laugutu, mo te kaugao pea mo te fatafata. Ke mahino hau palalau, ko te ʼu kakano ʼaia ʼe tonu ke tahi mo ia tona temi gaue. Ko te sivi neʼe fai ʼi te taʼu 2019 ʼo ʼuhiga mo te palalau ʼi he lea, neʼe fakaha ai ko te ʼu kiʼi toe meamea kua feala hanatou iloʼi mo mahino ki he ʼu kupuʼi palalau. ʼE fakamoʼoni e te sivi ʼaia te manatu ʼaeni ʼo te kau poto ʼe tokolahi: ʼe tou tutupu ake mo te fealagia ʼae ke tou ako he lea pea mo mahino ki ai. Koia, ko te fealagia ʼae ke tou palalau ʼe ko he meʼa ʼofa mai te ʼAtua.—Eke. 4:11.

10. ʼE feafeaʼi hatatou fakaha ʼe tou leleiʼia te meʼa ʼofa ʼo te ʼAtua ʼae ko te palalau?

¹⁰ ʼE feafeaʼi hatatou fakaha ʼe tou leleiʼia te meʼa ʼofa ʼo te ʼAtua ʼae ko te palalau? ʼAki tatatou fakamahino kia natou ʼae ʼe natou ui neʼe tou hifo mai te manu pe koʼe ʼe tou tui tatou ko te ʼAtua neʼe ina fakatupu ia meʼa fuli. (Pes. 9:2; 1 Pet. 3:15) Ko natou ʼae ʼe lagolago ki te manatu ʼaia ʼe natou loto ke tou tui ko te kele mo te maʼuli neʼe tupu feia pe ia. Kapau ʼe tou fakaʼaogaʼi te Tohi-Tapu mo he ʼu manatu ʼi te alatike ʼaeni, ʼe feala ai ke tou palalau moʼo lagolago ki totatou Tamai ʼae ʼi selo. ʼE feala ke tou fakamahino kia natou ʼae ʼe fia logo pe koʼe ʼe tou tui papau ʼe ko Sehova te Tupuʼaga ʼo te lagi mo te kele.—Pes. 102:26; Esa. 40:25, 26.

11. Kotea te tahi fealagia fakaofoofo ʼe maʼu e totatou ʼuto?

¹¹ ʼE fakaofoofo te fealagia ʼae ke tou manatuʼi. ʼI te temi muʼa ko te tagata sienesia neʼe ina ui ko te ʼuto ʼo te tagata ʼe feala hana taupau he ʼu tuʼuga meʼa, ko tona fakatatau ki te 20 miliona tohi. Kae ia ʼaho nei, ʼe ui ʼe lahi age ia te ʼu tuʼuga meʼa ʼae ʼe feala ke taupau e totatou ʼuto. Kotea ʼe tou lava fai ʼaki te fealagia ʼae ke tou manatuʼi he tuʼuga meʼa?

12. ʼO kehekehe mo te manu, kotea te fealagia ʼe maʼu e te tagata?

¹² ʼO kehekehe mo te manu, ko te tagata ʼe ina maʼu te fealagia ʼae ke ina toʼo he ʼu ako mai te ʼu aluʼaga ʼae neʼe hoko ʼi te temi muʼa. ʼE feala pe tana fai te faʼahi ʼaia he ʼe ina manatuʼi te ʼu meʼa ʼaia pea mo fakakaukau ki ai. ʼE feala ai ke fetogi e te tagata tana manatu mo tana faʼahiga maʼuli ke liliu ai ko he tahi ʼe lelei age. (1 Ko. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Koia, ʼe tou akoʼi ai totatou leʼo loto ke tou fakakehekeheʼi ai te meʼa ʼae ʼe lelei mo te meʼa ʼae ʼe kovi. (Hep. 5:14) ʼE feala ke tou ako ke tou ʼofa mo manavaʼofa ki te hahaʼi. Pea ʼe feala ke tou ako ke tou faʼifaʼitaki te faitotonu ʼa Sehova.

13. Ohage ko tona ui ia Pesalemo 77:12, 13, ʼe feafeaʼi anai hatatou fakaʼaogaʼi te fealagia ʼae ke tou manatuʼi?

¹³ ʼE feafeaʼi hatatou fakaha ʼe tou leleiʼia te meʼa ʼofa ʼo te ʼAtua ʼae ko te fealagia ʼae ke tou manatuʼi? ʼAki tatatou faiga ke tou manatuʼi  te ʼu lakaga fuli ʼae neʼe tokoni mai ai Sehova pea mo fakafimalieʼi ai tatou. ʼE fakamalohiʼi ai tatatou tui ʼae ʼe toe tokoni mai anai kia tatou ʼi te ka haʼu. (Lau ia Pesalemo 77:12, 13; 78:4, 7) ʼE toe feala pe ke tou manatuʼi te ʼu meʼa lelei ʼae neʼe fai mai e ʼihi kia tatou, pea mo tou fakamalo ai kia natou. ʼE tokagaʼi e te kau popoto ko natou ʼae ʼe fakamalo ʼe natou fiafia lahi. Tahi ʼae faʼahi, ʼe lelei kia tatou tatatou faʼifaʼitakiʼi ia Sehova pea tou filifili ai ke tou galoʼi tahi atu ʼu aluʼaga. Ohage la, logo la ʼe mole feala ke galoʼi e Sehova he meʼa, kae ka tou fakahemala ʼe feala pe kia Sehova ke ina galoʼi pea mo fakamolemole mai. (Pes. 25:7; 130:3, 4) Pea ko Sehova ʼe loto ke tou fai feia mo tatou mo kapau neʼe fai mai e ni ʼihi he meʼa ʼe kovi kia tatou kae kua natou fakahemala.—Mat. 6:14; Luka 17:3, 4.

14. ʼE feafeaʼi hatatou fakamalo ki te meʼa ʼofa taulekaleka ʼae ko totatou ʼuto?

¹⁴ ʼE feala ke tou fakamalo ki te meʼa ʼofa taulekaleka ʼae ko totatou ʼuto, ʼo fakaʼaogaʼi moʼo fakavikiviki kia ia ʼae neʼe ina foaki mai. Kae ʼi ai ʼihi ʼe natou fakaʼaogaʼi tonatou ʼuto moʼo fai pe te meʼa ʼae ʼe natou loto ki ai: ʼe natou fia filifili pe natou te meʼa ʼae ʼe lelei mo ʼae ʼe kovi. Kae ʼuhi ʼae ko Sehova totatou Tupuʼaga, ko tana ʼu lao ʼe lelei age ʼi te ʼu lao ʼae ʼe tou fakatuʼutuʼu. (Loma 12:1, 2) Kapau ʼe tou fakalogo kia Sehova ʼe tou maʼu anai te tokalelei. (Esa. 48:17, 18) ʼE tou iloʼi ai te meʼa ʼae ʼe loto e Sehova ke tou fai ʼi totatou maʼuli, ʼae ko te fakavikiviki totatou Tupuʼaga mo Tamai pea mo fakafiafiaʼi tona loto.—Taag. 27:11.

15. He koʼe ko te Tohi-Tapu ʼe ko he meʼa ʼofa mai te ʼAtua?

¹⁵ Ko te Tohi-Tapu ko te meʼa ʼofa ʼaia ʼe foaki mai e te ʼAtua, he ʼe ʼofa ia ia tatou. ʼAki tona laumalie maʼoniʼoni, neʼe takitaki ai e tatatou Tamai ʼae ʼi selo te ʼu tagata ke natou tohi te Tohi-Tapu. ʼE ina fai te faʼahi ʼaia he ʼe tokaga lahi ia kia tatou ʼae ko ʼana fanau. ʼAki te Tohi-Tapu, ʼe tali mai e Sehova ki te ʼu fehuʼi maʼuhiga ʼae ʼe tou fai. Ohage la, ʼE tou ʼomai maifea? Kotea koa te ʼuhiga ʼo te maʼuli? Pea  kotea anai ka hoko ʼi te ka haʼu? Pea ko Sehova ʼe loto ke iloʼi e ʼana fanau fuli te tali ki te ʼu fehuʼi ʼaia. Koia, ʼaki te temi neʼe ina uga ai te ʼu tagata ke natou fakaliliu te Tohi-Tapu ʼi te ʼu lea kehekehe. ʼI te temi nei, kua fakaliliu katoa peʼe fakakoga te Tohi-Tapu ia lea ʼe 3 000 tupu. Ko te tohi ʼaia neʼe lahi tokotahi tona fakaliliu mo tona tufa ʼi te Hisitolia ʼo te tagata. ʼI he faʼahi pe ʼe maʼuli ai te hahaʼi, tokolahi ia natou kua feala hanatou lau te Tohi-Tapu ʼi tanatou lea.—Vakaʼi te fakamatala ʼae ʼi te ʼa takai “ Ko Te Tohi-Tapu Kua Maʼu ʼi Te ʼu Lea Fakaafelika.”

16. ʼO mulimuli kia Mateo 28:19, 20, ʼe tou fakaha feafeaʼi ʼe tou leleiʼia te Tohi-Tapu?

¹⁶ ʼE feala ke tou fakaha ʼe tou leleiʼia te meʼa ʼofa ʼaia ʼi tatatou lau te Tohi-Tapu ʼi te ʼaho fuli, mo metitasio ki te ʼu meʼa ʼae ʼe ina akoʼi mai, pea mo faiga ke tou maʼuliʼi te ʼu meʼa ʼae neʼe tou ako. ʼI te tahi faʼahi, ʼe tou fakamalo anai ki te ʼAtua ʼaki tatatou tala te logo ʼae ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu ki he hahaʼi tokolahi.—Pes. 1:1-3; Mat. 24:14; lau ia Mateo 28:19, 20.

17. Ko te ʼu meʼa ʼofa fea neʼe tou palalau ki ai ʼi te alatike ʼaeni? Pea kotea anai ka tou palalau ki ai ʼi te alatike ʼae ka hoa mai?

¹⁷ ʼI te alatike ʼaeni neʼe tou palalau kia meʼa ʼofa ʼe tolu neʼe foaki mai e te ʼAtua: ko te kele, mo te ʼuto ʼae neʼe lelei tona faʼu pea mo tana Folafola, te Tohi-Tapu. Kae ʼe toe fai mai e Sehova te tahi ʼu meʼa ʼofa ʼe mole tou sio ki ai. Pea ʼe hoki tou palalau anai ki ai ʼi te alatike ʼae ka hoa mai.