1-2. (a) Pol pepe bolo Ibru kem bar, Judia Kristen nalmal nolmolpa enjip? (b) Nalmal pepe e kunum kun wo enjep pakerom?

 JISES gom kunum kongar pende bulto, Ibru na Judia Kristen Jerusalem monjup ombun kerma wei kaujup. Ala kunum apal pende bulto, kongrikeisen Kristen kolnga ende min wom kunum, Kristen pende to erkes wei enjip. (Apo. 8:1) Kongar 20 poro bulto, Krais karkar enjip ga ku ombun pende kaujup, komkon gonjup, ala konbengel ombun pra kaujup eri. (Apo. 11:​27-30) Ombun embe mal pam ba, kongar 61 C.E., kunum, Kristen komna to erkes enjip mal bulto embe nanjip. Kunum ele Johova bu ngongo Pol—pepe bol kem bar, pilsinam yu ende pepe ele pam bar, bulto wal ende enjep bol min wondo erkun ermoram mal pam.

² Ibru Kristen pepe e kunum kun sinjip nalerim, enjep kumbol amin kunum kunum mol napunam pam. Ombun kerma min wonda mand erim pile, aposol Pol Kristen kanpol tonam yu ende nim, pilsi karkar enam bar pakerondo akilgi ninam. Jises yu ende ne Juda ga bol ombun ende min wonda panim, mand wei erim. (Luk 21:20) Ba Pol na Judia Kristen monjup, nal kunum kun ombun e min wonda pilkane nanjip. Embe pile kunum ipal pende sem bar, enjep enjep pilgi wal ergi ne akilgi ninam wal pende enam pam.—Hib. 10:25; 12:​1, 2.

3. Buk Ibru a Yu pende meim, kenem yipe Kristen nalmal pakeronda?

 ³ Kenem yipe ombun kerma keswei ende min wondo kaunamen mand wei enem, e pase minro pu komna Ibru Kristen ombun kaujup e ngonda. (Mat. 24:21; Rev. 16:​14, 16) Johova komna ga Kristen pilsinam yu ka pende ne ngom, kenem yipe pra pakeronda mal omukro kanamen.

“PILGI WAL ERWOSE DONGAL PUNDOL”

4. Juda ga wo Kristen ende moram ne enjip kunum, nal ombun ende kaujup? (Piksa pra kane.)

⁴ Juda Kristen ga wal pende enam bar amin napam. Nalerim, enjep Johova makrom alamb. Jerusalem komna kulu omblombol sem nalerim, Johova makrom alamb kongan King ere, ala tempol gar sem bar lotu wei erngongo enjip. Juda lotu pengem enjip yira, Mosis Lo mom nengongo Juda ga karkar enjip. E mokun nonam bar, yira nganj kopusnam, ala Juda alamb ende namora mambnem erngonam mal pilkane enjip eri. Ba Jises gom kunum bulto, Juda ga opa ere ere enjip pornim. Ala Juda ende wo Kristen kolmoral ne erim bar, ye Lo karkar erim sikera pesil pam. (Hib. 10:​1, 4, 10) Pilgi dongal pam ga pra ende aposol Pita, mambnem kolnga karkar enda amin napam. (Apo. 10:​9-14; Gal. 2:​11-14) Mambnem kol karkar enjip bar, Juda lotu pengem enjip yira komb, enjep to erkes enjip.

5. Nawal ende Kristen kanpol tonam?

⁵ Juda Kristen monjup bar, alamb dulom tal enjep kin opyem enjip. (1) Juda lotu pengem enjip yira komb, enjep lotu Juda wakronjup alamb mal embe kanjip. (2) Ga pende Krais karkar enjip ga, Mosis Lo pende karkar enamen paninjip. Nalerim, enjep to erkes enam mambnem tuironamen ne embe ninjip. (Gal. 6:12) Pilgi dongal pam ga, nawal pakerokelde Johova kin ka moram?

6. Pol nal yu ende ne pilgi ding angam ambam man erdongal erim? (Hibru 5:14–6:1)

⁶ Pol pepe bol Ibru angam ambam man ngom bar, Got Yuwom duwom mane ere, ala esim wal buro yem kel pisam nepilnim. (Hibru 5:14–6:1 gere.) Pol Ibru Skipsa konganem  ka ere, komna Juda Kristen monjup Johova lotu erngonjup, yipe kenem kunum lotu er Johova ngomon ding mal napaim mal ne aunim. a Pol pilkane erim, kenem yuwei mane duwom erkanamen pakero kelde, nal yu gend panda kane tuironamen.

7. Nal ombun pende kenem yipe kaumon?

⁷ Komna Ibru Kristen monjup wal pende min wom mal, yipe kenem kunum, Johova yuwei na wal kun paim padom alamb si yu gend panim. Ende embe mal, kenem Baibel yu karkar ere ende kongrikeisena pasdia mem karkar ermeim to ori kesim bar, kenem bol opyem esim alamb nim, kenem mambnem embe karkar esmen kun napaim panim. Ala Got mambnem dulto karkar ere wal omukronom bar, ya mala alamb wal esim bar woding napunom. (Prov. 17:15) Embe pile wal kerma paim, bunuman embe mal ambsim ga kenem tuiro, kenem akilgi ne, Johova lotu erngomon mambnem kankelpe kenem opyem esim alamb kol narungnam.—Hib. 13:9.

8. Kenem nawal pende ere pilgi wal dongal moramen?

⁸ Pol Ibru Kristen ga monjup bar yu nengo, enem pilgi wal erwose dongal punam panim. Nim yu kenem karkar ere embe enamen ne pinjin dal, kenem Got yuwom Baibel a meim duwom mane erkane, esmen wal kanpolto Johova mambnem paim karkar enamen. Ala kenem yu dongal ne nol pasikeramen kunum bulto, mambnem e anjngo karkar enamen. Kenem porpor kongar nalnal yuwei a tuwal moramen, kunum kunum Got Yuwom duwom ere gernamen. (Sng. 1:2) Kenem kenem Baibel yu duwom esmen mambnem kunum kunum erdongal enamen mal, Pol pepe bolo Ibru: ga pilgi pam ga ngom.—Hib. 11:​1, 6.

“PILGI PANDE KOLMEM KANTAWOL ENDA WAL PENDE ENDEL”

9. Nalende Ibru Kristen pilgi dongal sinam wal kerma pam?

⁹ Ibru Kristen enjep pilgi dongal mem sinam ambsik pam nalerim, Judia ombun kerma wei min wonda kunum enjep kolmem kantawol enda. (Hib. 10:​37-39) Jises kanpol tonam yu ende olom karkar enjip ga nengom, enem pilkane enambe opyem ga wo Jerusalem sipok enjip dal, enem kepuya nim. Ga Kristen tauna tuwal monjup mo oriro monjup ga pal, Jises pilsinam yu nim karkar enam pam. (Luk 21:​20-24) Taun oriro monjup ga pilkane enjip, Jerusalem gul kerma pam nalerim, ele pu moram mol pake sinam pam. Ala ga Jerusalem monjup Jises yu nim karkar ere, se kimbema punam kun napaim ne pinjip. Ba enjep pilgi dongal pande nim yu karkar enam pam.

10. Pilgi dongal pam Kristen nawal pende esim? (Hibru 13:17)

¹⁰ Ibru Kristen, Jises kongrikeisena ga makro mokum yu ne kongan enam bar pilgi ninam pam. Ala mol ngimba kesim angjen man, Jises nawal ende eiya dom, angjen man kunum kun karkar ernengonambe kongrikeisen ga karkar esim. (Hibru 13:17 gere.) Hibru 13:17 Grik yu a sinjip paim embe dom, “yu pilsi karkar endel” e tadom alamb ende kenem kol taninde dom yu pilgi ne karkar esmen e pildom. Ala angjen man mol ngimba pu wal ende eiya ninam enjep bol pilgi nimen eri. Ombun kerma min wonda yero Ibru Kristen angjen man mol ngimba kele kongan esim ga bol pilgi ninam ambsik pam. Ombun napaim kunum Kristen mol ngimba kenjip angjen man yu ninam karkar enjip dal, bulto ombun kerma min wonda kunum karkar enam onom panda.

11. Nalende Kristen yipe, pilgi dongal panda wal kerma paim?

¹¹ Pilgi erdongal enam wal kerma paim  mal kenem yipe pra. Alamb puli yipe porninda kunum mand nawonom nepisim—embe ne pile kenem pra erkerambe pilgi naninamen ne esim—ba ombun kerma nalmal min wonda mal Baibel yubol mane tonom. (2 Pita 3:​3, 4) Tonom yubol pal kenem pende kanpol naromon, kenem pilgi dongal pande Johova enge erkem seim kunum kun min wonda nepisamen. Ya mala ombun paim to porne kenem kantawol ka enda.—Hab. 2:3.

12. Ombun kerma wei min wonda kunum, nawal kenem pakerokelde kol moramen?

¹² Kenem pilgi wal erdongal enamen ne Johova wusngam tokem seim karkar kawei enamen— “e pilgi dongal pam na bunuman ka pam ga.” (Mat. 24:45) Ombun kerma wei pulnombora kunum, kenem kolmem kantawol enamen ne yu dingding ne keram. Komna Rom ami wo Jerusalem sipok enjip kunum, Ibru Kristen pilsinam yu ne ngojup pilsi karkar enjip. Yipe kenem kunum pra, kenem kenem pilgi erdongal ere, ala Johova okanaiseisena angjen man kongan pengem esim, yune wal ende eiya ninam karkar enamen wal kerma paim. Kenem yipe nekesim yu pilgi ne karkar nanjin dal, ombun kerma wei min wonda kunum karkar enamen pesil panda.

13. Nalende Hibru 13:5 a yu sinjip, kun paim paninamen?

¹³ Ibru Kristen enjep kui monjup wal min wondo kepunam yero, nomolpa enam bar wal apal kanno, “ku kanka nakanam wal kerma pam.” (Hibru 13:5 gere.) Ga pende komkon golo ala konbengel ombun kaujup eri. (Hib. 10:​32-34) Enjep yuwei pilkane enjip pakerongo, pesil pam ombun kumbol wei ngo kau akilgi ninjip. Ga pende pulnombolo ku puli sipe, ombun panda kunum pakerondo konbengel namoram nepinjip. (Jems 5:3) Ba ombun kerma min wonda kunum, ku enjep pake wei naronda. Embe pile gar na wal puli kannom ga, sikele sepya ninam kunum karkar enam pesil panda.

14. Kenem pilgi dongal panda nalmal pakerondo, nganj wal kannonamen bar omuk karonamen?

¹⁴ Kenem pilgi dongal pamdal, ya mala mambnem kes paim Johova toporninda kunum mand enem ne pile, ku na wal puli kannonamen wal kerma paim ne napisamen. Ombun kerma min wonda kunum, Baibel embe dom, “enjep silpa sikro malma keram,” nal enem enjep pilkane enam, Johova kumbol mul min wonda kunum, “gol na silpa enjep kantawol nanda.” (Ese. 7:19) Kenem ku pende kannonamen, kannonamen wal omuk karo, pemili aijen kantawol ere, ala Johova lotu erngonamen eri. Ende embe mal, kenem bunuman ka karkar nare dina puli si konganem napanda wal top pulironjin dal, e erkelde anj dunglom puli kele, wal e kantawol enamen ne enamen. Ala kenem wal puli kannonamen bu wonda tuiro, wal apal kannomon poro nepisamen. (Mat. 6:​19, 24) Kenem porninda kunum mand wonom bar, Johova bol pilgi nimen na kannomon wal bol erkanal ne enda.

“AKILGI NINDEL MEM SINDEL”

15. Nalende Ibru Kristen akilgi nim mambnem sinam, ambsik paim?

¹⁵ Ibru Kristen monjup, Judia wal min wonda bar enjep akilgi nim mem erkanja pam. (Hib. 10:36) Pende yero to erkes enjip ombun kaujup, ba ga pende ombun embe mal nakaujup, pi mand kaunam pam. Pol enjep nengo Jises erim mal, enem erkes erngom ombun anjngo kau mol pugorambe porninda panim. (Hib. 12:4) Lotu Kristen wose kerma pum kunum, Juda ga Kristen bol opyem enjip ga, popol keswei si Kristen ga  tonam ne enjip. Kongar apal pende yero, Pol Jerusalem pu Baibel yu neori kem bar, alamb puli wo olom tonjup. Juda alamb namba 40 seminro pum “ga makero yu dongal ne, kenem mokun na nol nano Pol to golpo porninda paninjip.” (Apo. 22:22; 23:​12-14) Enjep kin opyem enjip ga, to erkes enam pam enjep pilkane enjip ba enjep anjngo makero lotu ding ere, Baibel yu ka neori kele, ala enjep pilgi erdongal enam ambsik pam.

16. Ibru ga pepe sinjip bar, kenem pilkane esmen alamb kenem to erkes enam kunum, nalmal pakerokelde akilgi ninamen? (Hibru 12:7)

¹⁶ Nawal Ibru Kristen pakerongo opyem enjip kunum, akilgi ninjip? Pol pilkane erim Kristen ga ombun kau akilgi ninam bar enjep pakeronda. Ala olom yune aune, Kristen ende pilgia wal min wo erkanal ne enda akilgi nim dal, wusngam ele Got olom duwom erngonom. (Hibru 12:7 gere.) Duwom pende embe enamen pakerokelde, mambnem kun napanda wakro Kristen mambnem kawei pende mora karkar enamen. Ibru Kristen ombun wom kau akilgi ninjip bar, pakerokelde nal ombun bulto wonda kau akilgi ninam onom pam.—Hib. 12:11.

17. To erkes enjip ombun kau akilgi ninjip bar, Pol nalmal pilkane erim?

¹⁷ Pol Ibru Kristen ga nengo ombun ende min wonda kunum, anjngo kau akilgi ne wimuk naniya nim. To erkes enam ombun nalmal kau akilgi ninam mal Pol pilsinam yuka nengom. Yero Pol wo Kristen ende namom kunum, olom mambnem omblombol ere Kristen ga to erkes ere erim. Embe pile, to erkes enam ombun nalmal kau akilgi ninamen mal olom pilkane erim. Ala bulto olom wo Kristen ende mom kunum, ombun jeljel pende kau pilkane erim. (2 Kor. 11:​23-25) Ombun wondo nalmal kau akilgi nimen mal Pol pilkane ere yu e nim. Olom Kristen ga nengo ombun ende kau akilgi ninam, enem enem kin mongse pilgi naninam panim, enem Johova bol pilgi ne embe ninam panim:  “Johova na pake ye; Na kisal nagoral.”—Hib. 13:6.

18. Mibulto min wonda wal pilkane enjin dal, nalmal kenem pakerondo alamb kenem to erkes enam kunum akilgi ninamen?

¹⁸ Pilgi ding angjen ambanjen man pende, pi mand alamb enjep to erkes ere ombun ngom ba akilgi nim. Kenem enjep kanka kanmen mem tane yane ne enjep pakeronamen, ala kunum pende ne wal pende ngo enjep pakeronamen eri. (Hib. 10:33) Baibel yune auninde pilkane esmen, “alamb porpor Got kumbol wei ngo, mambnem aiyem karkar ere, Jises disaipol moram ne enam alamb, alamb enjep to erkes enam eri.” (2 Tim. 3:12) Embe paim pile kenem porpor, kunum kes mibulto min wonda bar erkun ermoramen. Ombun nal ombun ende kenem bol min wonda, Johova kenem pakeronda ne olom bol pilgi wei ninamen. Kunum ende min wonda mand wei enem, olom bol pilgi ne lotu erngo meim ga ombun duwom porpor paim bar siyem kera.—2 Tes. 1:​7, 8. 

19. Kenem nawal pende enamen pakerondo, bulto ombun kerma wei min wonda bar erkun ermoramen? (Piksa pra kane.)

¹⁹ Kenem pilkane esmen aposol Pol pepe bollo, komna-Ibru Kristen monjup ngom pakerongo, ombun ende enjep bol min wonda bar pilkane ermonjup. Pol pilgi ding angam ambam man nengo, Baibel yu dongal pende meim omukro kanpolroya nim. Embe enam enjep pakerondo, yugend duwom erngonam pilkane ere pilgi nane tuironam. Embe enam bar enjep pilgi tokes namoksa. Olom yune enjep pilgi erdongal ende, yu ende Jises bol wonda mo kongrikeisena molse ngimba pum ga yu ninam, wamnam karkar enam ne erim. Ala olom Kristen ga pakerondo ombun ende min wonda kunum, bunuman dulto pande kau akilgi ninam ne erim. Embe erim bar enjep pilkane enjip, kanka mem sem Danjep Johova enjep duwom erngom mal pam. Pilsinamen yu ka Baibel a meim kenem pra karkar enamen eri. Embe enamen pakerondo pilgi dongal pande, akilgi ne molpu porninda kunum punamen.—Hib. 3:14.