An “Pim” Nagpapamatuod han Pagkatotoo ha Kasaysayan han Biblia

AN PULONG nga “pim” usa la ka beses nga mababasa ha Biblia. Ha panahon ni Hadi Saul, kinahanglan ipabaid han mga Israelita an ira mga garamiton nga metal ha Pilisteohanon nga mga panday hin metal. “Usa ka pim an bayad ha pagpabaid han mga punta hin arado ngan han mga piko ngan han mga garamiton nga tulo an ngipon ngan han mga atsa ngan ha pagtaod han pantabog hin baka,” siring han Biblia.—1 Samuel 13:21, NW.

Ano an usa ka pim hadto? An baton hito nga pakiana nagpabilin nga waray hibaroi tubtob han 1907 K.P. han an siyahan nga panimbang nga bato nga pim naukab ha kadaan nga syudad han Gezer. An mga parahubad han Biblia ha mas kadaan nga mga panahon nakurian ha paghubad han pulong nga “pim.” Pananglitan, ini an paghubad han King James Version ha 1 Samuel 13:21: “Kondi may-ada hira ringbas para ha paghamis han mga piko, ngan han mga garab, ngan han mga tinidor, ngan han mga atsa, ngan ha pagbaid han mga pantabog hin baka.”

An mga eskolar yana nga panahon maaram nga an usa ka pim usa nga panimbang nga may-ada aberids nga 7.82 gramo, o ginbabanabana nga duha ka tulo ka bahin han usa ka siklo, an basihan nga sukol nga panimbang han mga Hebreo. Usa ka pim han mga tipik nga salapi an ginsusukot han mga Pilisteohanon ha mga Israelita sugad nga bayad ha pagbaid han ira mga garamiton. Naundang an paggamit han siklo nga sistema han pagtimbang han mabungkag an ginhadian han Juda ngan an kapital hito, an Jerusalem, han 607 A.K.P. Salit paonan-o an pim nga sukol han pagtimbang nagpapamatuod han pagkatotoo ha kasaysayan han Hebreo nga teksto?

An pipira nga mga eskolar nasiring nga an mga teksto han Hebreo nga Kasuratan, upod na an libro nga Siyahan nga Samuel, pinetsahan ha Helenistiko-Romano na nga panahon, tikang ha ikaduha tubtob siyahan nga siglo A.K.P na ngani. Salit, sinisiring nga “ito . . . ‘diri-makasaysayan,’ gutiay an bili o waray ngani bili ha pagtagana hin totoo nga makasaysayan nga impormasyon mahitungod ha usa nga ‘biblikal’ o ‘kadaan nga Israel,’ kay ito nga duha mga naimbento la han moderno nga Judio ngan Kristiano nga mga parasurat hin literatura.”

Kondi, may kalabotan ha sukol nga panimbang nga pim nga gin-unabi ha 1 Samuel 13:21, hi William G. Dever, nga propesor han arkeolohiya ngan antropolohiya ha Hirani nga Sinirangan nagsiring: “Imposible nga ‘naimbento’ [ito] han mga parasurat nga nabuhi ha Helenistiko-Romano nga peryodo, mga pipira ka siglo na katapos mawara ngan mahingalimtan ini nga mga panimbang. Ha pagkatinuod, inin gutiay nga bahin han biblikal nga teksto . . . dida na hinsabtan temprano han ika-20 ka siglo A.D., han madiskobrehan an siyahan nga aktuwal nga arkeolohikal nga mga ehemplo, nga mababasa an Hebreo nga pulong nga pîm dida hito.” An propesor nagpadayon: “Kon an mga istorya ha Biblia ngatanan ‘inimbento han mga parasurat hin literatura’ han Helenistiko-Romano nga panahon, paonan-o inin partikular nga istorya nahingada ha Hebreo nga Biblia? Syempre, an usa bangin kumontra, nga an pîm nga insidente ‘usa la nga detalye.’ Totoo ito; kondi sugad han hinbabaroan han damu, ‘an kasaysayan ginkukompwesto hin mga detalye.’”

[Retrato ha pahina 29]

An usa ka pim nga panimbang mga duha ka tulo ka bahin han usa ka siklo