Maunungon Ngan Marig-on—Hadto Ngan Yana

Ha sur nga bahin han Polandia, hirani ha giutan hito ha Slovakia ngan ha Republika han Czech, may-ada gutiay nga bungto nga tinatawag nga Wisła. Bisan kon bangin waray ka pa gud makabati mahitungod han Wisła, may-ada ito kasaysayan nga mahimo makapainteres ha totoo nga mga Kristiano. Usa ito nga kasaysayan nga gintigamnan han integridad ngan han kadasig para ha pagsingba kan Jehova. Paonan-o?

AN Wisła nahimumutang ha usa nga lugar nga maopay pagkit-on ngan damu an kabukiran, diin maopay gud an palibot. An madagmit-umagos nga mga sapa nagtatapo ha Salog Vistula, nga nagliliko-liko ha kagurangan ha kabukiran ngan ha mga walog. Tungod han makisangkayon nga mga tawo hito nga lugar ngan han naiiba nga klima, an Wisła usa nga popular nga sentro han pagpatambal, lugar nga maopay bisitahon kon katpaso, ngan usa nga barakasyonan kon katugnaw.

Baga hin an siyahan nga barangay nga may-ada hini nga ngaran naestablisar han dekada han 1590. Natukod an usa nga uruturan hin mga kahoy, ngan waray pag-iha an mga lugar ha kabukiran nga waray kakahoyan nagkaada mga umurukoy, nga nag-ataman hin kakarnerohan ngan kabakahan ngan nag-uma han tuna. Kondi inin ordinaryo nga mga tawo naapektohan han madagmit nga relihiyoso nga pagbag-o. Naapektohan gud an lugar han relihiyoso nga mga pagbag-o nga ginpangunahan ni Martin Luther, ngan an Lutheranismo nagin “an relihiyon han Estado han 1545,” sumala han parasaliksik nga hi Andrzej Otczyk. Kondi, nabag-o gud an kahimtang tungod han sumunod nga Trenta ka Tuig nga Girra ngan han Kontra-Repormasyon. “Han 1654 gin-agaw an ngatanan nga mga singbahan tikang ha mga Protestante, igindiri an ira mga seremonya, ngan ginkompiskar an mga Biblia ngan iba pa nga relihiyoso nga mga libro,” nagpadayon hi Otczyk. Bisan pa hito, an kadam-an han populasyon hito nga lugar nagpabilin nga Lutherano.

Siyahan nga mga Binhi han Kamatuoran han Biblia

Makalilipay nga hirani na mahitabo hito nga panahon an mas importante nga relihiyoso nga  repormasyon. Han 1928 an siyahan gud nga mga binhi han kamatuoran han Biblia ginsabwag han duha nga madasigon nga mga Estudyante ha Biblia, sugad han pagtawag ha mga Saksi ni Jehova hadto. Han sunod nga tuig, inabot hi Jan Gomola ha Wisła nga may dara nga ponograpo, nga iya ginagamit ha pagpatokar hin nakarekord nga mga pahayag ha Kasuratan. Katapos binalhin hiya ngadto ha kahirani nga walog diin nakabiling hiya hin atentibo nga mamarati—hi Andrzej Raszka, usa nga hamubo ngan buksol nga umurukoy ha kabukiran nga may makinarawaton nga kasingkasing. Ginkuha dayon ni Raszka an iya Biblia basi usisahon kon totoo an ginsiring ha mga pahayag ha ponograpo. Katapos, hiya nagyakan ha daku nga tingog: “Bugto ko, ha kataposan nabilngan ko na an kamatuoran! Nagpinamiling na ako hin mga baton han nakadto pa ako ha patag-awayan durante han Girra ha Kalibotan I!”

Tungod kay napuno hin kalipay, gin-upod ni Raszka hi Gomola basi makigkita ha iya mga sangkay nga hira Jerzy ngan Andrzej Pilch, nga may kaikag nga kinarawat ha mensahe han Ginhadian. Hi Andrzej Tyrna, nga nahibaro han kamatuoran han Biblia ha Fransia, binulig hini nga kalalakin-an nga mapahilarom an ira kahibaro mahitungod han mensahe han Dios. Waray pag-iha nabawtismohan hira. Basi buligan an gutiay nga grupo han mga Estudyante ha Biblia ha Wisła, bumisita an kabugtoan tikang ha kahirani nga mga bungto durante han kabutngaan han dekada han 1930. Urusahon gud an mga resulta.

May-ada makatirigamnan nga pagdamu han interesado nga mga tawo. Batasan han Lutherano nga mga pamilya hito nga lugar an pagbasa han Biblia ha ira mga balay. Salit han nakakita hira hin makakombinse nga mga pangatadongan ha Kasuratan may kalabotan ha doktrina han naglalaga nga impyerno ngan han Trinidad, hinbaroan han damu an kaibahan han tinuod ngan han buwa. Damu nga pamilya an nagdesisyon pagbaya ha palso nga mga katutdoan han relihiyon. Salit, nagtubo an kongregasyon ha Wisła, ngan han 1939 nagkaada ito mga 140 nga membro. Kondi, urusahon nga kadam-an han mga adulto hito nga kongregasyon an diri bawtismado. “Waray ini mangahulogan nga inin diri-bawtismado nga mga magwarali waray magin marig-on para kan Jehova,” siring ni Helena, nga usa hiton siyahan nga mga Saksi. Hiya nagdugang: “Ha mga pagsari ha pagtoo nga waray pag-iha ira naeksperyensyahan, pinamatud-an nira an ira integridad.”

Kumusta man an kabataan? Nakita nira nga nabilngan na han ira mga kag-anak an kamatuoran. Hi Franciszek Branc nagsaysay: “Han nasantop ni Tatay nga nabilngan na niya an kamatuoran, nagtikang hiya pagpasilsil hito ha akon ngan ha akon magurang nga lalaki. Dyes anyos hiya ngan otso anyos ako. Ginpapakianhan kami ni Tatay hin simple nga mga pakiana, sugad han: ‘Hin-o an Dios, ngan ano an iya ngaran? Ano an imo hinbabaroan mahitungod kan Jesu-Kristo?’ Kinahanglan isurat namon an amon mga baton ngan suportahan ito hin mga teksto ha Biblia.” Usa pa nga Saksi an nagsiring: “Tungod kay kinaburut-on nga ginkarawat han akon mga kag-anak an mensahe han Ginhadian ngan binaya ha Lutherano nga Iglesia han 1940, nag-antos ako hin paglutos ngan mga pagkastigo ha eskwelahan.  Mapasalamaton ako ha akon mga kag-anak tungod ha pagpasilsil ha akon han mga prinsipyo ha Biblia. Importante ito ha pagbulig ha akon nga makatalwas hiton makuri nga mga panahon.”

Ginsarihan an Pagtoo

Han magtikang an Girra ha Kalibotan II ngan ginsakop han mga Nazi an lugar, determinado hira nga poohon an mga Saksi ni Jehova. Ha tinikangan, an mga adulto—labi na an mga amay—gindasig ha pagpirma ha usa nga listahan nga nag-aangkon nga mga Aleman hira basi makakuha hin pipira nga mga pribilehiyo. Nagdumiri an mga Saksi ha pagsuporta ha mga Nazi. Damu nga kabugtoan nga kalalakin-an ngan mga interesado nga an mga edad igo na basi magin membro han militar an inatubang hin daku nga problema: Mahimo hira magsundalo, o mahimo hira magpabilin nga neutral kondi sisirotan hinduro. “An pagdumiri ha serbisyo militar nangahulogan ha pagpadara ha imo ngadto ha usa nga kampo konsentrasyon, kasagaran nga ha Auschwitz,” nagsaysay hi Andrzej Szalbot, nga gindakop han mga Gestapo han 1943. “Waray pa ako mabawtismohi, kondi maaram ako han pasarig ni Jesus ha Mateo 10:28, 29. Maaram ako nga kon mamatay ako tungod han akon pagtoo kan Jehova, mababanhaw niya ako.”

Temprano han 1942, gin-aresto han mga Nazi an 17 nga kabugtoan nga kalalakin-an nga tikang ha Wisła. Ha sulod hin tulo ka bulan, 15 ha ira an namatay ha Auschwitz. Ano an nagin epekto hini ha mga Saksi nga nahibilin pa ha Wisła? Imbes nga magpagios ha ira nga bayaan an ira pagtoo, nakadasig ini ha ira nga magpabilin kan Jehova nga diri nagkukompromiso! Durante han sunod nga unom ka bulan, nadoble an kadamu han mga magwarali ha Wisła. Waray pag-iha nagtikadamu an gindakop. Ha kabug-osan, 83 nga kabugtoan, mga interesado, ngan kabataan an naapektohan han pwersa ha pagpoo ni Hitler. Singkwenta-y-tres ha ira an ginpadara ngadto ha mga kampo konsentrasyon (labi na ha Auschwitz) o ha mga kampo han pinirit nga pagtrabaho ha mga minahan ngan ha mga inukab ha Polandia, Alemanya, ngan Bohemia.

Maunungon Ngan Marig-on

Ha Auschwitz, nangalimbasog an mga Nazi nga sulayon an mga Saksi pinaagi han paglaom hin madagmit nga kagawasan. Ginsidngan han usa nga SS nga gwardya an usa nga bugto nga lalaki: “Kon mapirma ka la nga ginsasalikway mo na an mga Estudyante han Biblia, tatagan ka namon hin kagawasan, ngan makakauli ka na.” Damu ka beses nga gin-uro-utro ito nga tanyag, kondi waray ikompromiso han bugto an iya pagkamaunungon kan Jehova. Sugad nga resulta, nag-antos hiya hin mga pagkastigo, mga pagyubit, ngan duro nga pagpatrabaho, ha Auschwitz ngan ha Mittelbau-Dora, ha Alemanya. Antes gud umabot an Allied Forces basi pagawson an mga priso, gutiay na la mamatay ini nga bugto durante han pagbombahi han kampo diin hiya ginpriso.

Hi Paweł Szalbot, usa nga Saksi nga diri pa la maiha namatay, makausa nga nahinumdom: “Durante han mga pagbista an mga Gestapo pauro-utro nga napakiana ha akon kon kay ano nga nadiri ako pag-api ha militar han Alemanya ngan ha pagsaludo kan Hitler.” Katapos isaysay an basihan ha Biblia han iya Kristiano nga neutralidad, ginsentensyahan hiya hin pagtrabaho ha pabrika han mga armas. “Matin-aw nga diri natugot an akon konsensya ha pagkarawat hini nga klase han trabaho, salit ginpatrabaho nira ako ha usa nga minahan.” Ha gihapon, nagpabilin hiya nga matinumanon.

Adton waray mapriso—kababayin-an ngan kabataan—nagpadara hin pagkaon ha mga aadto ha Auschwitz. “Ha katpaso nangunguha kami hin mga cranberry ha kagurangan ngan katapos iginbalyo namon ito hin mga trigo,” siring han usa nga bugto nga lalaki nga bata pa hito nga panahon. “Nagluluto an kabugtoan nga kababayin-an hin gudtiay nga  mga tinapay ngan ginhuhumog ito ha mantika. Katapos talagudti nga iginpapadara namon an mga tinapay ha priso nga mga igkasi-tumuroo.”

Ha kabug-osan, 53 nga adulto nga Saksi tikang ha Wisła an ginpadara ngadto ha mga kampo konsentrasyon ngan pwersado nga ginpatrabaho. Trenta-y-otso ha ira an namatay.

Binangon an Barubata nga Henerasyon

An mga anak han mga Saksi ni Jehova apektado liwat han matalumpiguson nga mga buhat han mga Nazi. An iba ginpadara ngadto ha temporaryo nga mga kampo ha Bohemia upod han ira mga iroy. An iba iginbulag ha ira mga kag-anak ngan gindara ngadto ha maraot-an-bantog nga kampo para ha kabataan ha Lodz.

“Ha siyahan nga pagdara ngadto ha Lodz,” tulo ha ira an nahinumdom, “napulo ha amon an ginkuha han mga Aleman, nga singko tubtob noybe an amon edad. Nagdinasigay kami pinaagi ha pag-ampo ngan paghisgot hin mga topiko ha Biblia. Diri adto masayon mailob.” Han 1945 ngatanan hito nga kabataan nakauli. Mga buhi hira kondi magasa hinduro ngan nadaot gud. Ha gihapon, waray bisan ano nga nakabungkag han ira integridad.

Ano an Nahitabo Katapos Hito?

Samtang hirani na matapos an Girra ha Kalibotan II, an mga Saksi ha Wisła marig-on pa gihapon ha pagtoo ngan andam ha pagpadayon han ira pagsangyaw nga buruhaton nga may kadasig ngan determinasyon. Ginbisita han mga grupo han kabugtoan an mga tawo nga nag-uukoy tubtob ha 40 kilometros tikang ha Wisła, nagsasangyaw ngan nananaltag hin mga literatura ha Biblia. “Waray pag-iha nagkaada tulo nga aktibo nga kongregasyon ha amon bungto,” siring ni Jan Krzok. Kondi, waray mag-iha an kagawasan ha relihiyon.

An Komunista nga gobyerno, nga sinaliwan ha mga Nazi, nagdiri han buruhaton han mga Saksi ni Jehova ha Polandia han 1950. Salit an kabugtoan hito nga lugar kinahanglan maghimo hin mga paagi ha ira ministeryo. Usahay ginbibisita nira an mga tawo ha ira kabalayan nga nagpapakuno-kuno nga tipalit hira hin mga hayop o mga lugas. Agsob nga an Kristiano nga mga katirok gindumara ha gab-i ha gudtiay nga mga grupo. Bisan pa hito, naglampos an mga opisyal ha pagdakop hin damu han mga magsiringba ni Jehova, gin-akusahan hira hin pagtrabaho para ha usa nga langyawanon nga ahensya han pag-espiya—usa nga waray gud basihan nga akusasyon. An iba nga mga opisyal nakakatamay nga nagtarhog kan Paweł Pilch: “Kon waray mabungkag ni Hitler an imo integridad, bubungkagon namon ito.” Kondi, nagpabilin hiya nga maunungon kan Jehova, ngan napriso hiya ha sulod hin lima ka tuig. Han an pipira nga mas bata nga mga Saksi nagdumiri ha pagpirma ha usa nga politikal nga dokumento nga nasuporta ha sosyalismo, ginpaiwas hira ha eskwelahan o ha ira mga trabaho.

Nagpadayon hi Jehova ha Pag-upod ha Ira

Nagbag-o an kahimtang ha politika han tuig 1989, ngan an mga Saksi ni Jehova legal nga ginkilala ha Polandia. Ginpadagmit han marig-on nga mga magsiringba ni Jehova ha Wisła an ira buruhaton, sugad han iginpakita han kadamu han mga payunir, o bug-os-panahon nga mga ministro. Mga 100 nga kabugtoan hini nga lugar an nagpayunir. Salit diri urusahon nga an bungto gintawag nga Pabrika hin Payunir.

An Biblia nasiring mahitungod han suporta han Dios ha iya mga surugoon ha naglabay: “Kon waray pa adto hi Jehova nga nakabig ha aton, han pag-ato han mga tawo patok ha aton: mga buhi pa kita paglalamyon naton hira [“kita nira,” NW].” (Salmo 124:2, 3) Ha aton panahon, bisan pa han kaylap nga kawaray interes ngan kalibotanon ngan imoral nga mga pamaagi han kabug-osan nga populasyon, an mga magsiringba ni Jehova ha Wisła nangangalimbasog ha pagtipig han ira integridad, ngan hura nga ginbalosan hira. An sunod-sunod nga mga henerasyon han mga Saksi hito nga lugar makakagpamatuod han pagin tinuod han mga pulong ni apostol Pablo: “Kon an Dios upod ha aton hin-o ba an makontra ha aton?”—Roma 8:31.

[Retrato ha pahina 26]

Gindara ngadto ha usa nga temporaryo nga kampo ha Bohemia hi Emilia Krzok ngan an iya mga anak nga hira Helena, Emilia, ngan Jan

[Retrato ha pahina 26]

Han nagdumiri hi Paweł Szalbot ha serbisyo militar, ginpatrabaho hiya ha minahan

[Retrato ha pahina 27]

Han an kabugtoan ginpakadto ngan namatay ha Auschwitz, waray umundang pag-uswag an buruhaton ha Wisła

[Retrato ha pahina 28]

Hira Paweł Pilch ngan Jan Polok gindara ngadto ha kampo para ha kabataan ha Lodz

[Ginkuhaan han Retrato ha pahina 25]

Mga berry ngan mga bukad: © R.M. Kosinscy/www.kosinscy.pl