Hibaroi Ngan Igtutdo an Kristiano nga Moralidad
Hibaroi Ngan Igtutdo an Kristiano nga Moralidad
“Ikaw nga nagtututdo ha imo igkasitawo, diri ka nagtututdo ha imo ngahaw?”—ROMA 2:21.
1, 2. Ano an mga hinungdan nga karuyag mo pag-adman an Biblia?
DAMU an imo mga hinungdan ha pag-aram ha Pulong han Dios. Bangin karuyag mo hibaroan an mga impormasyon dida hito—mahitungod han mga tawo, mga hitabo, mga lugar, ngan iba pa nga mga butang. Karuyag mo mahibaroan an kamatuoran nga doktrina, nga kabaliktaran han mga sayop ha relihiyon, sugad han Trinidad o impyerno nga kalayo. (Juan 8:32) Sadang ka liwat maruyag nga makilala hin mas maopay hi Jehova basi magin mas pariho ka ha iya ngan maglakat ha iya atubangan ha matadong nga paagi.—1 Hadi 15:4, 5.
2 An usa nga may kalabotan ngan importante nga hinungdan ha pag-aram ha Pulong han Dios amo an pagsangkap ha imo kalugaringon basi makagtutdo ha iba—ha imo mga hinigugma, mga kakilala, ngan bisan hadton diri mo kakilala. An pagbuhat hini kinahanglanon gud ha totoo nga mga Kristiano. Hi Jesus nagsiring ha iya mga disipulo: “Busa, lakat kamo, ngan manhimo kamo hin mga tinon-an ha ngatanan nga mga nasud . . . Pagtutdui hira ha pagbantay han ngatanan nga mga bagay, nga akon iginsugo ha iyo.”—Mateo 28:19, 20.
3, 4. Kay ano nga dungganon para ha imo an pagtutdo sugad han iginsugo ni Jesus?
3 Dungganon an pag-aram ha Biblia nga naghihingyap ha pagtutdo ha iba ngan mahimo ito magin surok han nagpapadayon nga katagbaw. An pagtutdo maiha na nga dungganon nga propesyon. An Encarta Encyclopedia nasiring: “Ha mga Judio, damu nga mga adulto an nagtagad ha mga magturutdo sugad nga mga giya ngadto ha kaluwasan ngan nagsagda ha kabataan nga tahuron an ira mga magturutdo hin labaw pa ngani kay ha ira mga ginikanan.” Dungganon ito labi na para ha mga Kristiano nga tutdoan an ira kalugaringon pinaagi han pag-aram ha Biblia ngan katapos tutdoan an iba.
4 “Mas damu nga mga tawo an aada ha trabaho nga pagtutdo kay han ha iba nga propesyon. Mga 48 milyon nga kalalakin-an ngan kababayin-an ha bug-os nga kalibotan an mga magturutdo.” (The World Book Encyclopedia) An sekular nga magturutdo responsable ha pagtutdo ha mga batan-on ngan makakaimpluwensya ha ira ha mga tuig nga maabot. Mas daku pa gud an epekto kon ginsusunod mo an sugo ni Jesus nga tutdoan an iba; an imo pagtutdo makakaapekto ha ira dayon nga tidaraon. Pinabug-atan ini ni apostol Pablo han iya ginsagda hi Timoteo: “Magmatngon ka ha imo kalugaringon, ngan ha imo pagtutdo. Padayon hini nga mga bagay; kay kon amo ini an imo pagbuhaton maluluwas ka ngan an imo mamarati.” (1 Timoteo 4:16) Oo, an imo pagtutdo may kalabotan ha pagkaada kaluwasan.
5. Kay ano nga gihitaasi nga klase an pagtutdo nga ginbubuhat han Kristiano?
5 An pagtutdo ha imo kalugaringon ngan katapos ha iba igintutugot ngan iginsusugo han gihitaasi nga Surok, an Soberano han uniberso. Ito mismo an nakakahimo hini nga klase han pagtutdo nga mas importante kay ha bisan ano nga sekular nga klase, pagtutdo man ito han mga pag-aradman ha elementarya, mga kaabtik ha trabaho, o bisan han mga kaabtik ha medisina. An pagtutdo nga ginbubuhat han usa nga Kristiano nagpapasabot nga an estudyante personal nga nahibabaro ha pagsubad ha Anak han Dios, hi Kristo Jesus, ngan ha pagtutdo ha iba nga buhaton liwat ito.—Juan 15:10.
Kay Ano nga Sadang Tutdoan an Imo Kalugaringon?
6, 7. (a) Kay ano nga kinahanglan tutdoan naton siyahan an aton kalugaringon? (b) Ha ano nga paagi napakyas an mga Judio sugad nga mga magturutdo ha siyahan nga siglo?
6 Kay ano nga ginsisiring nga kinahanglan tutdoan naton siyahan an aton kalugaringon? Bueno, diri kita makakagtutdo hin husto ha iba kon waray naton tutdui siyahan an aton kalugaringon. Pinabug-atan ni Pablo ini nga kamatuoran ha nakakaaghat-ha-hunahuna nga mga bersikulo nga importante para ha mga Judio hadto nga panahon kondi may-ada importante nga mensahe para ha mga Kristiano yana. Hi Pablo nagpakiana: “Busa ikaw nga nagtututdo ha imo igkasitawo, diri ka nagtututdo ha imo ngahaw? Ikaw nga nagwawali nga diri angay mangawat an tawo, nangangawat ka ba? Ikaw nga nasiring, nga an tawo diri angay manlibog, nanlilibog ka ba? Ikaw nga nagdudumot ha mga ladawan, nangangawat ka ba tikang ha mga templo? Ikaw nga naghihimaya ha Kasugoanan, waray ka ba pagtamay ha Dios pinaagi han imo pagtalapas ha Kasugoanan?”—Roma 2:21-23.
7 Pinaagi han paggamit hin retorikal nga mga pakiana, naghisgot hi Pablo hin duha nga sayop nga direkta nga gin-unabi ha Napulo nga Sugo: Diri ka mangawat, ngan diri ka makighilawas ha diri mo asawa. (Eksodo 20:14, 15) Mapahitas-on an iba nga mga Judio ha panahon ni Pablo tungod kay may-ada hira han Balaud han Dios. Hira ‘ha yinakan nga paagi gintutdoan han Balaud ngan tinoo nga hira mga nagtugway ha mga buta ngan kalamrag para ha mga aada ha kasisidman, mga magturutdo ha kabataan.’ (Roma 2:17-20, NW) Kondi, mga salingkapaw an iba tungod kay hira nangangawat o nag-aadulteryo ha tago. Magpapasipara ito ha Balaud ngan ha Awtor hito ha langit. Makikita mo nga hira diri gud kuwalipikado ha pagtutdo ha iba; diri ngani hira nagtututdo ha ira kalugaringon.
8. Paonan-o posible nga ‘nangawat ha mga templo’ an iba nga mga Judio ha panahon ni Pablo?
8 Gin-unabi ni Pablo an pangawat ha mga templo. Literal ba nga ginbuhat ito han iba nga mga Judio? Ano an nahunahuna ni Pablo? Tinuod, tungod han limitado nga impormasyon hini nga teksto, diri kita makakasiguro kon paonan-o an iba nga mga Judio ‘nangawat ha mga templo.’ Una pa an parasurat han siyudad han Efeso nagpahayag nga an mga kaupod ni Pablo diri ‘mga kawatan ha templo,’ nga nagpapasabot nga an iba nga mga tawo naghunahuna nga an mga Judio mahimo akusahan hito. (Buhat 19:29-37) Personal ba nga nagamit hira o nagbabaligya hin presyoso nga mga butang nga tikang ha pagano nga mga templo nga gintikas han mga mananakop o relihiyoso nga mga panatiko? Sumala ha Balaud han Dios, an bulawan ngan salapi nga mga idolo kinahanglan bungkagon, diri pagdad-on para ha personal nga paggamit. (Deuteronomio 7:25) a Salit bangin gin-uunabi ni Pablo an mga Judio nga nagbalewaray han sugo han Dios ngan naggamit o nakaganansya tikang ha mga butang nga nagtikang ha pagano nga mga templo.
9. Ano nga sayop nga mga buhat may kalabotan ha templo ha Jerusalem an posible nga katugbang gud ha pangawat ha templo?
9 Ha luyo nga bahin, iginsumat ni Josephus an mahitungod han usa nga eskandalo ha Roma nga ginbuhat han upat nga Judio, nga an lider usa nga magturutdo han Balaud. Kinumbinse hiton nga upat an usa ka Romano nga babaye, nga nakombirte han mga Judio, nga ihatag ha ira an bulawan ngan iba nga birilhon nga mga butang sugad nga regalo ha templo ha Jerusalem. Han nakuha nira ini nga mga butang tikang ha iya, ira ginamit an mga bahandi para ha ira kalugaringon—nga sugad gud hin pangawat tikang ha templo. b An iba sugad hin nangangawat ha templo han Dios pinaagi han ira may depekto nga mga halad ngan pagbuhat han hakog nga komersyalismo ha lugar han templo, ginhihimo an templo nga “lungib han mga tikasan.”—Mateo 21:12, 13; Malakias 1:12-14; 3:8, 9.
Igtutdo an Kristiano nga Moralidad
10. Diri naton sadang igbalewaray an ano nga punto han mga pulong ni Pablo nga nahirekord ha Roma 2:21-23?
10 Anoman nga mga buhat ha siyahan nga siglo nga may kalabotan ha pangawat, pag-adulteryo, ngan panikas ha mga templo nga gin-unabi ni Pablo, diri naton igbalewaray an punto han iya mga komento. Hiya nagpakiana: “Busa ikaw nga nagtututdo ha imo igkasitawo, diri ka nagtututdo ha imo ngahaw?” Makatirigamnan nga an mga ehemplo nga iginbangon ni Pablo amo an may kalabotan ha moralidad. Waray igsentro dinhi han apostol an pagtagad ha mga doktrina o kasaysayan han Biblia. May kalabotan ha Kristiano nga moralidad an gin-unabi ni Pablo nga pagtutdo ha kalugaringon ngan ha iba.
11. Kay ano nga sadang mo tagdon an Kristiano nga moralidad samtang nag-aaram ka ha Pulong han Dios?
11 Basi maiaplikar naton an leksyon han Roma 2:21-23, nangangahulogan ito hin paghibaro han Kristiano nga moralidad tikang ha Pulong han Dios, pagbuhat uyon han aton nahibabaroan, ngan katapos pagtutdo ha iba ha pagbuhat liwat hito. Salit, samtang nag-aaram ka ha Biblia, magin alerto ha mga kapahayagan han mga suruklan ni Jehova, nga dida hito nagtitikang an Kristiano nga moralidad. Pamalandonga an sagdon ngan an mga leksyon nga makikita mo ha Biblia. Katapos, maisugon nga iaplikar an imo nahibabaroan. Ngan an pagbuhat hito tinuod nga nagkikinahanglan hin kaisog nga may determinasyon. Masayon para ha diri-hingpit nga mga tawo nga maghimo hin mga pasangilan, mga pangatadongan kon kay ano nga an usa nga kahimtang nagtutugot o nagkikinahanglan pa ngani nga igbalewaray an Kristiano nga moralidad ha usa ka partikular nga hitabo. Bangin an mga Judio nga gin-unabi ni Pablo hiara na ha sugad nga tuso nga pangatadongan nga gintuyo ha paghimo hin pasangilan o ha paglimbong ha iba. Kondi, ipinapakita han mga pulong ni Pablo nga an Kristiano nga moralidad kinahanglan diri minuson o igbalewaray sumala ha karuyag han usa.
12. Paonan-o an maopay nga paggawi o sayop nga paggawi nakakaapekto kan Jehova nga Dios, ngan kay ano nga mapulsanon an pirme paghunahuna hini?
12 Iginpatin-aw han apostol an importante nga hinungdan ha paghibaro ngan katapos pag-aplikar han moralidad nga makikita mo ha Biblia. An sayop nga paggawi han mga Judio nagpasipara kan Jehova: “Ikaw nga naghihimaya ha Kasugoanan, waray ka ba pagtamay ha Dios pinaagi han imo pagtalapas ha Kasugoanan? Kay an ngaran han Dios ginpasipara han mga Hentil tungod ha imo.” (Roma 2:23, 24) Totoo liwat ito yana nga kon aton iginbabalewaray an Kristiano nga moralidad, aton ginpapasiparahan an Surok hito. Ha kabaliktaran, kon ginsusunod naton hin marig-on an mga suruklan han Dios, maopay an epekto hito ha iya, nagpapasidungog ha iya. (Isaias 52:5; Esekiel 36:20) An imo pagin maaram hini magpaparig-on han imo determinasyon kon umatubang ka ha mga pagsulay o mga kahimtang diin an pagbalewaray han Kristiano nga moralidad baga in pinakamasayon o pinakakombinyente buhaton. Dugang pa, an mga pulong ni Pablo nagtututdo ha aton hin iba pa. Gawas pa han pagin maaram nga an imo paggawi nakakaapekto ha Dios, samtang nagtututdo ka ha iba, buligi hira nga masabtan nga makakaapekto kan Jehova an paagi han ira pag-aplikar han mga suruklan ha moral nga ira nahibabaroan. An Kristiano nga moralidad diri la kay naghahatag hin kakontento ngan nagpapanalipod ha kahimsog han usa. Nakakaapekto liwat ito ha Usa nga naghatag ngan nagdadasig hito nga moralidad.—Salmo 74:10; Jakobo 3:17.
13. (a) Paonan-o nabulig ha aton an Biblia may kalabotan ha moralidad? (b) Ihatag an punto han sagdon ha 1 Tesalonika 4:3-7.
13 An moralidad nakakaapekto liwat ha iba nga mga tawo. Masasabtan mo ito tikang ha mga ehemplo ha Pulong han Dios nga nagpapakita han kapulsanan han pag-aplikar han mga suruklan han Dios ha moral ngan han mga resulta han pagbalewaray hito. (Genesis 39:1-9, 21; Josue 7:1-25) Makikita mo liwat an matin-aw nga sagdon ha moralidad sugad han: “An kaburut-on han Dios amo ini, an pagkaputli ha iyo, nga maglikay kamo ha pakighilawas. Nga an tagsatagsa ha iyo mahibaro ha pagtipig ha iya kalugaringon nga surudlan ha pagkaputli ngan ha kadungganan. Diri ha kaipa ha diri asawa, sugad ha mga Hentil nga diri nakilala ha Dios; basi nga waray tawo nga [“umabot ngada ha punto han pakadaot ngan pagtalapas ha mga katungod han iya bugto hini nga butang,” NW], . . . kay waray kita pagtawaga han Dios tungod ha kahugawan, kondi tungod ha pagkaputli.”—1 Tesalonika 4:3-7.
14. Ano an mahimo mo igpakiana ha imo kalugaringon mahitungod han sagdon ha 1 Tesalonika 4:3-7?
14 Masasabtan haros han bisan hin-o tikang hini nga mga bersikulo nga an seksuwal nga imoralidad nagtatalapas han balaud han Kristiano nga moralidad. Kondi, magkakaada ka mas hilarom nga pagsabot hini nga mga bersikulo. An iba nga mga teksto naghahatag hin mga paagi para ha detalyado nga pag-aram ngan pamalandong, nga magriresulta hin mas hilarom ngan mas husto nga pagsabot. Pananglitan, mahimo mo pamalandungon an karuyag ipasabot ni Pablo ha pagsiring nga an pagbuhat hin pornikasyon mahimo magdara ha usa “ngada ha punto han pakadaot ngan pagtalapas ha mga katungod han iya bugto hini nga butang.” Ano nga mga katungod an nahiuupod, ngan paonan-o an mas maopay nga pagsabot hini naghahatag ha imo hin dugang nga hinungdan nga tipigan an Kristiano nga moralidad? Paonan-o an mga resulta han sugad nga pagsaliksik magsasangkap pa gud ha imo ha pagtutdo ha iba ngan pagbulig ha ira nga pasidunggan an Dios?
Mag-aram Basi Makagtutdo
15. Ano nga mga garamiton an magagamit mo ha pagtutdo ha imo kalugaringon pinaagi han personal nga pag-aram?
15 An mga Saksi ni Jehova may-ada mga garamiton nga ginagamit nira ha pagsaliksik han mga pakiana o mga isyu nga nabangon samtang nag-aaram hira basi tutdoan an ira kalugaringon o an iba. An usa nga garamiton nga magagamit ha damu nga yinaknan amo an Watch Tower Publications Index. Kon may-ada ka hito, magagamit mo ito ha pagbiling han impormasyon ha basado-ha-Biblia nga mga publikasyon han mga Saksi ni Jehova. Mahimo ka magsaliksik pinaagi han ulohan o ilarom han usa nga listahan han mga bersikulo han Biblia. An usa pa nga garamiton nga nagagamit han mga Saksi ni Jehova ha damu nga dagku nga mga yinaknan amo an Watchtower Library. Ini nga programa ha kompyuter ha CD-ROM nagsusulod hin damu nga mga publikasyon ha elektroniko nga porma. An programa hito nabulig ha usa ha pagsaliksik han mga topiko ngan mga paghisgot han mga kasuratan. Kon may-ada ka usa o duha hini nga garamiton, regular nga gamita ito samtang nag-aaram ka ha Pulong han Dios basi makagtutdo ha iba.
16, 17. (a) Diin ka makakabiling hin nagpapatin-aw nga mga komento may kalabotan han mga katungod nga gin-unabi ha 1 Tesalonika 4:6? (b) Ha ano nga mga paagi nga an pornikasyon mahimo magtalapas ha mga katungod han iba?
16 Aton paghisgotan an ehemplo nga ginkotar ha igbaw, an 1 Tesalonika 4:3-7. Binangon an pakiana mahitungod han mga katungod. Kan kanay mga katungod? Ngan paonan-o posible nga matalapas iton nga mga katungod? Pinaagi han mga garamiton ha pag-aram nga gin-unabi, makikita mo an damu han nagpapatin-aw nga mga komento may kalabotan hini nga mga bersikulo, bisan ha mga katungod nga gin-unabi ni Pablo. Mababasa mo iton nga mga komento ha Insight on the Scriptures, Tomo 1, pahina 863-4; True Peace and Security—How Can You Find It?, pahina 145; The Watchtower, Nobyembre 15, 1989, pahina 31.
17 Ha pagpadayon ha pag-aram, masasabtan mo nga ipinapakita hiton nga mga publikasyon nga totoo gud an mga pulong ni Pablo. An usa nga nagbubuhat hin pornikasyon nakakasala kontra ha Dios ngan nagbubutang han iya kalugaringon ha peligro ha mga sakit. (1 Korinto 6:18, 19; Hebreo 13:4) An lalaki nga nagbubuhat hin pornikasyon nagtatalapas han magkalainlain nga mga katungod han babaye nga iya ginbuhatan hin sala. Iya ginkukuhaan hiya han limpyo nga kahimtang ha moral ngan maopay nga konsensya. Kon solo an babaye, nagtatalapas an lalaki ha iya katungod ha pag-asawa sugad nga birhen ngan ha katungod han iya tidaraon nga bana nga maglaom nga sugad hito hiya. Napapasubo niya an mga ginikanan han babaye ngan an iya bana kon inasaw-an hiya. An imoral nga lalaki nagkukuha han katungod han iya kalugaringon nga pamilya nga magkaada limpyo nga rekord ha moral. Kon membro hiya han Kristiano nga kongregasyon, iya ginpapasiparahan ito, gindadaot an reputasyon hito.—1 Korinto 5:1.
18. Paonan-o ka nagpapahimulos ha pag-aram ha Biblia mahitungod han Kristiano nga moralidad?
18 Diri ba an sugad nga mga komento mahitungod han mga katungod nabulig ha imo nga magkaada mas hilarom nga pagsabot hiton nga bersikulo? Mapulsanon gud an sugad hito nga klase hin pag-aram. Samtang iginpapadayon mo ito, gintututdoan mo an imo kalugaringon. Nagtutubo an imo pagsabot ha pagkatotoo ngan makusog nga epekto han mensahe han Dios. Napaparig-on mo an imo determinasyon nga sundon an Kristiano nga moralidad anoman nga pagsulay an bumangon. Ngan hunahunaa nga magigin mas epektibo ka gud sugad nga magturutdo! Pananglitan, samtang nagtututdo ha iba han kamatuoran han Biblia, maipapakita mo an mas bug-os nga pagsabot ha 1 Tesalonika 4:3-7, nga magpapauswag han ira pagsabot ngan apresasyon ha Kristiano nga moralidad. Salit, an imo pag-aram makakabulig ha imo ngan ha damu pa nga iba nga pasidunggan an Dios. Ngan gin-unabi naton dinhi an usa la nga ehemplo, tikang ha surat ni Pablo ngadto ha mga taga-Tesalonika. Damu an iba pa nga mga bahin han Kristiano nga moralidad, ngan damu liwat an iba pa nga mga ehemplo ha Biblia ngan mga punto han sagdon, nga mahimo mo pag-adman, iaplikar, ngan igtutdo.
19. Kay ano nga importante nga sundon mo an Kristiano nga moralidad?
19 Waray gud sadang pagruhaduhaan mahitungod han kinaadman han pagbuhat hito. An Jakobo 3:17 nasiring nga “an kinaadman nga tikang ha kahitas-an,” tikang kan Jehova nga Dios mismo, “siyahan putli.” Matin-aw nga nagpapasabot ito han pagsunod ha mga suruklan han Dios ha moral. Ha pagkamatuod, hi Jehova nagkikinahanglan nga adton nagrirepresentar ha iya ha pagtutdo han Biblia mag-opay nga mga susbaranan mismo “ha kaputli.” (1 Timoteo 4:12) An paagi han pagkinabuhi han siyahan nga mga disipulo sugad kan Pablo ngan Timoteo nagpapamatuod nga hira putli; naglikay hira ha imoralidad, ngan hi Pablo nagsurat pa ngani: “An pakighilawas, ngan an ngatanan nga mahugaw, o kaawaon, diri ngani unta kahingaranan ha butnga niyo, sugad nga angay ha mga baraan; bisan maghugaw, bisan tinuyaw nga yakan; bisan entremes, nga diri kaangayan.”—Efeso 5:3, 4.
20, 21. Kay ano nga nauyon ka ha iginsurat ni apostol Juan, sugad han nahirekord ha 1 Juan 5:3?
20 Bisan kon matin-aw ngan espisipiko an mga suruklan ha moral nga iginpipresentar ha Biblia, diri ito mabug-at nga pinas-an. Matin-aw ini kan Juan, an pinakamaiha nga nabuhi nga apostol. Sumala ha iya naobserbahan ha paglabay han mga dekada han iya kinabuhi, maaram hiya nga an Kristiano nga moralidad diri nakakadaot. Ha kabaliktaran, napamatud-an nga ito maopay, mapulsanon, usa nga bendisyon. Pinabug-atan ini ni Juan, han hiya nagsurat: “Amo ini an gugma han Dios, nga pagtumanon ta an iya mga sugo: ngan an iya mga sugo diri magbug-at.”—1 Juan 5:3.
21 Kondi, tigamni nga waray ipresentar ni Juan an pagsugot ha Dios pinaagi han Kristiano nga moralidad sugad nga gimaopayi nga kurso tungod la kay nagluluwas ito ha aton tikang ha mga problema, tikang ha maraot nga resulta han pagbuhat hin kabaliktaran. Iya iginsaysay an husto nga panhunahuna mahitungod han pagsugot ha Dios pinaagi han pagkilala siyahan nga kapahayagan ito han aton gugma kan Jehova nga Dios, usa ka presyoso nga higayon ha pagpakita han aton gugma ha iya. Totoo, an pagtutdo ha kalugaringon o ha iba nga higugmaon an Dios nagkikinahanglan nga karawaton naton ngan iaplikar an iya hitaas nga mga suruklan. Oo, nangangahulogan ito hin pagtutdo han Kristiano nga moralidad ha aton kalugaringon ngan ha iba.
[Mga footnote]
a Bisan kon iginhuhulagway an mga Judio sugad nga diri mapasiparahon ha sagrado nga mga butang, iginsaysay utro ni Josephus an balaud han Dios hini nga paagi: “Waray bisan hin-o nga magpasipara ha mga dios nga ginsisingba han iba nga mga siyudad, bisan pangawat ha iba nga mga templo, bisan pagdara han bahandi nga iginpahinungod na ha ngaran han bisan ano nga dios.” (Amon an italiko.)—Jewish Antiquities, Libro 4, kapitulo 8, parapo 10.
b Jewish Antiquities, Libro 18, kapitulo 3, parapo 5.
Nahinunumdoman Mo Ba?
• Kay ano nga kinahanglan mag-aram kita basi makagtutdo kita ha aton kalugaringon antes tutdoan an iba?
• Paonan-o makakaapekto kan Jehova an aton paggawi?
• An usa nga nagbubuhat hin pornikasyon bangin nagtatalapas ha kan kanay mga katungod?
• Ano an imo determinasyon may kalabotan han Kristiano nga moralidad?
[Mga Pakiana]
[Retrato ha pahina 22]
“An iya mga sugo diri nakakapabug-at ha aton”