Empatiya—An Yawi ha Pagkabuotan Ngan Pagpaid

“TUBTOB nga napapagaan mo an kasakit han iba, diri kawang an kinabuhi,” nagsurat hi Helen Keller. Sigurado nga hinsabtan ni Keller an kasakit ha emosyon. Han 19 ka bulan an iya pangidaron, usa nga sakit an nagin hinungdan han iya kabuta ngan kabungol. Kondi usa nga mapinairon nga maestra an nagtutdo kan Helen ha pagbasa ngan pagsurat ha Braille ngan, ha urhi, ha pagyakan.

An maestra ni Keller, hi Ann Sullivan, maaram gud han pag-abat hin kapakyasan ha pangalimbasog nga malamposan an pisikal nga pagkabaldado. Hiya mismo hirani na mabuta. Kondi mapailubon nga naghimo hin paagi hi Ann ha pakiistorya kan Helen pinaagi han usa-usa nga pagsurat han letra han mga pulong ha kamot ni Helen. Naaghat tungod han empatiya han iya maestra, nagdesisyon hi Helen nga gamiton an iya kalugaringon nga kinabuhi ha pagbulig ha mga buta ngan mga bungol. Tungod kay nalamposan an iya pagin baldado pinaagi han daku nga pangalimbasog, napaid hiya hadton nakada ha pariho nga mga kahimtang. Karuyag niya buligan hira.

Posible nga imo naoobserbahan nga hinin hakog nga kalibotan, masayon an ‘pagsara han purtahan han maloloy-on nga pagpaid’ ngan igbalewaray an mga panginahanglan han iba. (1 Juan 3:17) Kondi, ginsusugo an mga Kristiano nga higugmaon an ira igkasi-tawo ngan magkaada daku nga gugma para ha usa kag usa. (Mateo 22:39; 1 Pedro 4:8) Kondi, posible nga maaram ka hini nga kamatuoran: Bisan kon bug-os nga hingyap naton nga higugmaon an usa kag usa, agsob nga nababalewaray naton an mga higayon ha pagpagaan han kasakit han iba. Bangin tungod la ito kay diri kita maaram han ira mga panginahanglan. An empatiya amo an yawi nga makakag-abri han purtahan ngada ha aton pagkabuotan ngan pagpaid.

Ano an Empatiya?

Usa nga diksyonaryo an nasiring nga an empatiya amo an “pagin sensitibo ngan pagsabot ha kahimtang, mga pagbati, ngan mga motibo han iba.” Iginsaysay liwat ito sugad nga an abilidad ha pagbutang han kalugaringon dida ha kahimtang han iba. Salit, siyahan ha ngatanan an empatiya nagkikinahanglan nga hisabtan naton an mga kahimtang han iba ngan ikaduha, abaton naton an mga pagbati nga iya inaabat tungod hito nga mga kahimtang. Oo, an empatiya nag-uupod han aton pag-abat han kasakit han iba ha aton kasingkasing.

An pulong nga “empatiya” diri makikita ha Biblia, kondi an Kasuratan diri-direkta nga nag-unabi hini nga kalidad. Hi apostol Pedro nagsagdon ha mga Kristiano nga ipakita an ‘pagbati para ha iba, minagburugto nga gugma ngan pagpaid.’ (1 Pedro 3:8) An Griego nga pulong nga iginhubad nga ‘pagbati para ha iba’ literal nga nangangahulogan nga “mag-antos kaupod han iba” o “magkaada hin pagpaid.” Iginrekomenda ni apostol Pablo an pariho nga mga pagbati han ginsagda niya an mga igkasi-Kristiano nga “magkalipay . . . upod ha mga nagkakalipay; manangis . . . upod ha mga nananangis.” Hi Pablo nagdugang: ‘Magin mahunahunaon ha iba sugad ha iyo kalugaringon.’ (Roma 12:15, 16) Ngan diri ka ba nauyon nga haros imposible an paghigugma ha aton igkasi-tawo sugad ha aton kalugaringon kon diri naton ibutang an aton kalugaringon ha iya kahimtang?

Haros ngatanan may-ada natural nga empatiya. Hin-o ba an diri nababantad ha pagkita hin nakakasakit nga mga retrato hin nagugutom nga kabataan o nagugupong nga mga pinalagiw? May-ada ba mahigugmaon nga iroy nga makakagbalewaray han pagtangis han iya anak? Kondi diri ngatanan nga pag-antos masayon masabtan. Makuri gud hisabtan an mga pagbati han usa nga nakakaeksperyensya hin depresyon, nakatago nga pagkabaldado ha pisikal, o bangin  problema ha pagkaon—kon waray pa gud kita magkaada han sugad nga mga problema! Kondi, ipinapakita han Kasuratan nga mahimo kita ngan sadang kita magkaada pariho nga pagbati ngada hadton diri pariho han aton kahimtang.

Kasuratanhon nga mga Susbaranan han Empatiya

Hi Jehova an aton nangunguna nga susbaranan han empatiya. Bisan kon hingpit hiya, diri hiya naglalaom nga magin hingpit kita, ‘tungod kay hiya mismo maaram han pagkahimo ha aton, nahinunumdom nga mga tapotapo kita.’ (Salmo 103:14; Roma 5:12) Dugang pa, tungod kay maaram hiya han aton mga limitasyon, ‘diri niya tinutugotan nga masulay kita lahos han aton maaantos.’ (1 Korinto 10:13) Pinaagi han iya mga surugoon ngan han iya espiritu, binubuligan kita niya nga mabilngan an solusyon.—Jeremias 25:4, 5; Buhat 5:32.

Personal nga inaabat ni Jehova an kasakit nga gin-aantos han iya katawohan. Hiya nagsiring ha mga Judio nga binalik tikang ha Babilonya: “Hiya nga nakawkaw ha iyo nakawkaw han tawotawo han [akon] mata.” (Sakarias 2:8) Tungod kay maaram gud han empatiya han Dios, an parasurat ha Biblia nga hi David nagsiring ha iya: “Ibutang nimo an akon mga luha ngadto ha imo botilya; Diri ba ito dida ha imo basahon?” (Salmo 56:8) Nakakaliaw gud an paghibaro nga nahinunumdoman ni Jehova—sugad hin iginsurat ito ha usa nga libro—an mga luha han iya matinumanon nga mga surugoon samtang hira nangangalimbasog ha pagtipig han ira integridad!

Pariho han iya langitnon nga Amay, hi Jesu-Kristo mahunahunaon ha mga pagbati han iba. Han gintambal niya an usa nga bungol nga lalaki, iya gindara hiya ha daplin, posible nga basi diri hiya maawod hinduro o makalasan tungod han iya milagroso nga katambal. (Markos 7:32-35) Ha lain nga okasyon, nakita ni Jesus nga ilulubong na han usa nga balo an iya bugtong nga anak nga lalaki. Nasabtan dayon niya an kasakit nga gin-aantos han iroy, hinirani hiya ha prosesyon, ngan ginbanhaw an batan-on nga lalaki.—Lukas 7:11-16.

Katapos han iya pagkabanhaw, han nagpakita hi Jesus kan Saul ha dalan tipakadto ha Damasko, iya ginpahibaro hi Saul kon paonan-o nakaapekto ha iya an mabangis nga pagtimaraot ni Saul ha mga disipulo. “Ako hi Jesus, nga imo gintitimaraot,” siring niya kan Saul. (Buhat 9:3-5) Personal nga inabat ni Jesus an kasakit nga gin-antos han iya mga disipulo, pariho hin usa nga iroy nga naabat han kasakit han iya masakit nga anak. Ha pariho nga paagi, sugad nga aton langitnon nga Hitaas nga Saserdote, hi Jesus ‘napaid ha aton mga kaluyahan,’ o sumala ha bersyon ni Rotherham, may-ada hiya ‘pariho nga pagbati ha aton mga kaluyahan.’—Hebreo 4:15.

Hi apostol Pablo nahibaro ha pagin mahunahunaon ha mga pag-antos ngan mga pagbati han iba. “Hin-o ba an linuya, ngan waray ako luya? Hin-o ba an may katigayonan ha paghipakdol, ngan waray ako magsiga?” hiya nagpakiana. (2 Korinto 11:29) Han milagroso nga ginpagawas han anghel hi Pablo ngan Silas ha ira mga gapos ha usa nga prisohan ha Filipos, an siyahan nga ginhunahuna ni Pablo amo an pagsumat ha magbarantay han prisohan nga waray usa nga pinalagiw. May pagpaid nga inabat hiya nga an magbarantay han prisohan bangin mag-unay. Maaram hi Pablo nga sumala ha kustomre han mga Romano, sisirotan gud an magbarantay han prisohan kon makapalagiw an usa nga priso—labi na kon gin-instruksyonan hiya nga bantayan an priso hin maopay. (Buhat 16:24-28) An nagluluwas han kinabuhi nga buhat han pagkabuotan ni Pablo nakaapekto ha magbarantay han prisohan, ngan hiya ngan an iya panimalay naghimo hin mga paagi basi magin mga Kristiano.—Buhat 16:30-34.

Kon Paonan-o Patutuboon an Empatiya

An Kasuratan pauro-utro nga nagdadasig ha aton nga subaron an aton langitnon nga Amay ngan an iya Anak, hi Jesu-Kristo, salit an empatiya usa nga kalidad nga kinahanglan naton patuboon. Paonan-o naton bubuhaton ini? May-ada tulo nga paagi nga aton mapapauswag an aton pagin mahunahunaon ha mga panginahanglan ngan mga pagbati han iba: pinaagi han pagpamati, pag-obserba, ngan paghanduraw.

Pamati. Pinaagi han pagpamati hin maopay nahibabaro kita han mga problema nga inaatubang han iba. Ngan kon mas namamati kita, mas posible nga aabrihan nira an ira kasingkasing ngan isusumat an ira mga pagbati. “Mahimo ako makiistorya ha usa nga tigurang kon abaton ko nga sigurado ako nga mamamati hiya ha akon,” siring ni Miriam. “Karuyag ko hibaroan nga nasasabtan gud niya an akon problema. Nagtutubo an akon pagsarig ha iya kon napakiana hiya ha akon hin mga pakiana nga nagpapakita nga namamati hiya hin maopay ha akon iginsusumat ha iya.”

Pag-obserba. Diri ngatanan prangka nga magsusumat ha aton kon ano an ira inaabat o kon ano an ira naieksperyensyahan. Kondi, an sensitibo nga paraobserba mahibabaro kon an igkasi-Kristiano baga hin nasusubo, kon an usa nga tinedyer nagigin diri-mahilig makiistorya, o kon an madasigon nga ministro diri na madasigon. Ini nga abilidad ha pakasabot dayon han problema importante para ha mga kag-anak. “An akon iroy baga hin maaram na han akon inaabat antes ako makiistorya ha iya,” naobserbahan ni Marie,  “salit masayon para ha akon nga makiistorya ha iya hin prangka mahitungod han akon mga problema.”

Paghanduraw. An pinakagamhanan nga paagi ha pag-aghat hin empatiya amo an pagpakiana ha imo kalugaringon: ‘Kon aada ako hini nga kahimtang, ano an akon aabaton? Paonan-o ako magios? Ano an akon pagkikinahanglanon?’ Ginpamatud-an han tulo nga palso nga mga paraliaw ni Job nga diri hira maaram ha pagbutang han ira kalugaringon ha iya kahimtang. Salit, ira ginkondenar hiya tungod han hinimo-himo nga mga sala nga ira ginbanabana nga sigurado nga nabuhat niya.

Agsob nga mas masayon para ha diri-hingpit nga mga tawo nga pakarauton an mga sayop imbes nga sabuton an mga pagbati. Kondi, kon mangalimbasog gud kita ha paghanduraw han kaguol han usa nga nasusubo, mabulig ito ha aton nga pumaid imbes nga magpakaraot. “Nakakasagdon ako hin maoroopay kon namamati gud ako ngan nangangalimbasog nga masabtan an bug-os nga kahimtang antes magtikang ha paghatag hin mga suhestyon,” siring ni Juan, usa nga eksperyensyado nga tigurang.

An mga publikasyon nga ginpapanaltag han mga Saksi ni Jehova nakakabulig ha damu may kalabotan hini. An Barantayan ngan Awake! nga mga magasin naghihisgot han makuri nga mga problema sugad han depresyon ngan pag-abuso ha bata. Inin napapanahon nga impormasyon nabulig ha mga magbarasa nga magin mas mahunahunaon ha mga pagbati hadton nag-aantos ha sugad nga mga paagi. Ha pariho nga paagi, an libro nga Questions Young People Ask—Answers That Work nabulig ha damu nga mga kag-anak nga hisabtan an mga problema han ira mga anak.

An Empatiya Nabulig ha Kristiano nga mga Buruhaton

Pipira la ha aton an makakagbalewaray han kahimtang han nagugutom nga bata kon may-ada kita pagkaon nga maihahatag ha iya. Kon may-ada kita empatiya, masasabtan liwat naton an espirituwal nga kahimtang han usa ka tawo. An Biblia nasiring mahitungod kan Jesus: “Han pakakita niya han kadam-an, hiya nalooy ha ira; kay nanluluya ngan nagpapatlaag, sugad hin mga karnero nga waray magbarantay.” (Mateo 9:36) Minilyon yana nga panahon an aada ha pariho nga kahimtang ha espirituwal, ngan nagkikinahanglan hira hin bulig.

Sugad ha panahon ni Jesus, bangin kinahanglan naton malamposan an pagpasulabi o nakagamot na nga tradisyon basi matugkad an mga kasingkasing han iba nga mga tawo. An may empatiya nga ministro nangangalimbasog nga makabiling hin ginkakauyonan nga tema o mag-istorya mahitungod han mga tema nga ginhuhunahuna han mga tawo basi magin mas makaruruyag an iya mensahe. (Buhat 17:22, 23; 1 Korinto 9:20-23) An buotan nga mga buhat nga ginpapagios han empatiya makakahimo liwat han aton mga mamarati nga magin mas makinarawaton ha mensahe han Ginhadian, sugad han nahitabo ha kahimtang han magbarantay ha prisohan ha Filipos.

An empatiya importante hinduro ha pagbulig ha aton nga balewarayon an mga kapakyasan han iba ha sulod han kongregasyon. Kon nangangalimbasog kita nga hisabtan an mga pagbati han usa ka bugto nga nakapasubo ha aton, waray ruhaduha nga magigin mas masayon para ha aton nga pasayloon hiya. Posible nga gumios kita ha pariho nga paagi kon aada kita ha pariho nga kahimtang ngan may-ada pariho nga gintikangan. An empatiya ni Jehova nagpapagios ha iya nga ‘mahinumdom nga mga tapotapo kita,’ salit diri ba an aton empatiya sadang magpagios ha aton nga palabyon an mga diri-kahingpitan han iba ngan ‘pasayloon hira’?—Salmo 103:14; Kolosas 3:13.

Kon kinahanglan kita magsagdon, posible nga bubuhaton naton ito ha mas mapinairon nga paagi kon nasasabtan naton an mga pagbati ngan mga inaabat han usa nga nakasala. An Kristiano nga tigurang nga may empatiya nagpapahinumdom ha iya kalugaringon: ‘Mahimo liwat ako makasala hin sugad hini. Mahimo ako mahingada ha iya kahimtang.’ Salit hi Pablo nagsasagdon: “Pabalikon unta hiya niyo ha espiritu han kaaghop; pagtan-aw man ha imo kalugaringon, bangin ikaw naman an pagsulayon.”—Galasia 6:1.

An empatiya nag-aaghat liwat ha aton nga maghatag hin praktikal nga bulig kon may-ada kita kapasidad ha pagbuhat hito, bisan kon an igkasi-Kristiano bangin nag-aalang ha pangaro hito. Hi apostol Juan nagsurat: “Kon hin-o an may bahandi nga kalibotanon, ngan makita niya an iya bugto nga aada ha kakablasan, ngan diri niya kalooyan an iya bugto, oonan-on  an pagbilin han gugma han Dios dida ha iya? . . . Diri kita maghigugma ha pulong, bisan ha dila; kondi ha buhat ngan ha kamatuoran.”—1 Juan 3:17, 18.

Basi maghigugma “ha buhat ngan ha kamatuoran,” kinahanglan naton siyahan makita an espisipiko nga mga kinahanglanon han aton bugto. Inoobserbahan ba naton hin maopay an mga kinahanglanon han iba nga ginhuhunahuna an pagbulig ha ira? Ito an kahulogan han empatiya.

Patuboa an Pagbati ha Igkasi-tawo

Bangin diri naton kinaiya nga may-ada gud empatiya, kondi mapapatubo naton inin pagbati ha igkasi-tawo. Kon namamati kita hin mas atentibo, nag-oobserba hin mas maopay, ngan mas agsob nga ginhahanduraw an aton kalugaringon ha kahimtang han iba, magtutubo an aton empatiya. Sugad nga resulta maaaghat kita nga magpakita hin dugang nga gugma, pagkabuotan, ngan pagpaid ha aton mga anak, ha iba nga mga Kristiano, ngan ha aton mga amyaw.

Ayaw tuguti an pagin hakog nga magwara han imo empatiya. “Waray usa ha iyo an sadang maghunahuna la han iya kalugaringon nga mga buruhaton,” nagsurat hi Pablo, “kondi tagda liwat an mga kaopayan han iba nga mga tawo.” (Filipos 2:4, Phillips) An aton waray kataposan nga tidaraon nadepende ha empatiya ni Jehova ngan han iya Hitaas nga Saserdote, hi Jesu-Kristo. Salit, may-ada kita moral nga obligasyon nga patuboon ini nga kalidad. An aton empatiya mabulig ha aton nga magin mas maopay nga mga ministro ngan mas maopay nga mga kag-anak. Labaw ha ngatanan, an empatiya mabulig ha aton nga masabtan nga ‘may-ada labaw nga kalipay ha paghatag kay ha pagkarawat.’—Buhat 20:35.