Istorya han Kinabuhi

Pag-alagad nga May Nagsasakripisyo-ha-kalugaringon nga Disposisyon

IGINSUMAT NI DON RENDELL

Namatay an akon iroy han 1927 han singko anyos pa la ako. Kondi, an iya pagtoo nakaimpluwensya gud han akon kinabuhi. Paonan-o ito nagin posible?

AN AKON iroy debotado nga membro han Iglesia han Inglatera han nagpakasal hiya ha akon amay, usa nga propesyonal nga sundalo. Antes ito han Girra ha Kalibotan I. Nagtikang an Girra ha Kalibotan I han 1914, ngan kinmontra hi Nanay ha bikaryo tungod ha paggamit han iya pulpito sugad nga entablado ha pagdani hin mga sundalo. Ano an baton han klero? “Uli, ngan ayaw kabaraka mahitungod hito nga mga isyu!” Waray hiya matagbaw hito.

Han 1917, ha pinakapungkay han girra, hi Nanay nagkita han “Photo-Drama of Creation.” Tungod kay kombinsido nga nabilngan na niya an kamatuoran, ginbayaan dayon niya an iya relihiyon basi makiupod ha Mga Estudyante ha Biblia, sugad han pagkilala ha mga Saksi ni Jehova hito nga panahon. Tinambong hiya ha mga katirok upod han usa nga kongregasyon ha Yeovil, an pinakahirani nga bungto ha amon barangay nga West Coker, ha probinsya han Inglatera nga Somerset.

Waray pag-iha iginsumat ni Nanay an iya bag-o nga relihiyon ha iya tulo nga bugto nga babaye. Iginsusumat ha akon han lagas nga mga membro han kongregasyon han Yeovil kon paonan-o an akon iroy ngan an iya bugto nga babaye nga hi Millie madasigon nga nagbibisikleta ha paglibot han amon haluag nga teritoryo ha baryo, nananaltag han mga bulig ha pag-aram ha Biblia nga Studies in the Scriptures. Kondi, makasurubo nga ha kataposan nga 18 ka bulan han iya kinabuhi, hi Nanay nakada na la ha iya higdaan tungod han tuberkulosis, nga waray pa tambal hito nga panahon.

Pagsakripisyo-ha-Kalugaringon

Hi Dada Millie, nga nalungon ha amon hito nga panahon, nagbantay kan Nanay han nagkasakit hiya ngan nag-ataman ha amon ni Joan, an akon syete-anyos nga bugto nga babaye. Han mamatay hi Nanay, nagboluntaryo dayon hi Dada Millie ha pag-ataman ha amon nga kabataan. Tungod kay hi Tatay nalipay nga makuhaan hini nga responsabilidad, inuyon dayon hiya nga permanente nga lumungon ha amon hi Dada Millie.

Nagtubo na an amon gugma ha amon dada ngan nalipay kami nga magpapabilin hiya kaupod namon. Kondi kay ano nga nagdesisyon hiya hin sugad? Paglabay hin damu ka tuig, nagsumat ha amon hi Dada Millie nga maaram hiya nga may-ada hiya obligasyon ha pagparig-on han pundasyon nga gintikangan ni Nanay—an pagtutdo han kamatuoran han Biblia ha amon ni Joan—usa nga butang nga hinsabtan niya nga diri gud bubuhaton han amon amay, tungod kay waray hiya interes ha relihiyon.

Katapos, hinbaroan liwat namon nga hi Dada Millie naghimo hin usa pa nga personal gud nga desisyon. Basi maataman kami hin maopay, diri gud hiya mag-aasawa. Daku gud nga pagsakripisyo-ha-kalugaringon! Kami ni Joan may-ada han ngatanan nga hinungdan nga magin mapasalamaton gud ha iya. An ngatanan nga igintutdo ni Dada  Millie ha amon ngan an maopay gud nga susbaranan nga iya iginpakita nagpapabilin ha amon.

Panahon han Pagdesisyon

Kami ni Joan naeskwela ha Iglesia han Inglatera nga eskwelahan han barangay diin hi Dada Millie nagin marig-on ha pakiistorya ha prinsipal mahitungod han amon edukasyon ha relihiyon. Kon an iba nga kabataan tipakadto na ha singbahan, nauli kami, ngan kon an bikaryo nakadto ha eskwelahan ha pagsermon mahitungod han relihiyon, nabulag kami ha iba nga kabataan ngan gintatagan hin mga teksto ha Kasuratan basi memoryahon. Nagin mapulsanon ini para ha akon, tungod kay ini nga mga teksto nagpapabilin gud ha akon hunahuna.

Inundang ako pag-eskwela han 14 anyos ako basi mag-aprentis hin upat ka tuig ha lokal nga pabrika nga naghihimo hin keso. Nahibaro liwat ako ha pagtokar hin piano, ngan musika ngan sayaw ha ballroom an akon nagin mga kaliawan. An kamatuoran han Biblia, bisan kon nakagamot ha akon kasingkasing, waray pa magpagios ha akon. Katapos usa ka adlaw han Marso 1940, usa ka edaran nga Saksi an naghangyo ha akon nga updan hiya ngadto ha asembleya ha Swindon, mga 110 kilometro an kahirayo. Hi Albert D. Schroeder, an nangunguna nga ministro para han mga Saksi ni Jehova ha Britanya, an naghatag han pahayag publiko. Ito nga asembleya an nagin importante nga bahin han akon pagbag-o.

Nagpapadayon an Girra ha Kalibotan II. Ano an ginbubuhat ko ha akon kinabuhi? Nagdesisyon ako nga bumalik ngadto ha Kingdom Hall ha Yeovil. Ha siyahan nga katirok nga akon tinambongan, gintikangan an pagsangyaw ha kalsada. Bisan pa han akon limitado nga kahibaro, nagboluntaryo ako nga makigbahin hini nga buruhaton, nga tungod hito nahipausa gud an damu han akon tinatawag nga kasangkayan kuno nga nagtamay ha akon samtang naagi hira!

Han Hunyo 1940, nabawtismohan ako ha siyudad han Bristol. Waray pa mag-usa ka bulan nagpalista ako sugad nga regular payunir—usa nga bug-os-panahon nga ebanghelisador. Nalipay gud ako han, waray pag-iha, ginsimbolohan liwat han akon bugto an iya dedikasyon pinaagi han bawtismo ha tubig!

Pagpayunir ha Panahon han Girra

Usa ka tuig katapos magtikang an girra, kinarawat ako hin mga papeles nga naglilista ha akon ha serbisyo-militar. Tungod kay nakarehistro ako ha Yeovil sugad nga nagdudumiri ha serbisyo-militar tungod han konsensya, kinahanglan umatubang ako ha korte ha Bristol. Inupod ako kan John Wynn ha pagpayunir ha Cinderford, Gloucestershire, ngan katapos ha Haverfordwest ngan ha Carmarthen, Wales. a Ha urhi, ha usa nga pagbista ha Carmarthen, ginsentensyahan ako hin tulo ka bulan nga kaprisohan ha Swansea, ngan hin dugang nga multa nga £25—daku nga kantidad hin kwarta hadto nga panahon. Katapos, kinarawat ako hin ikaduha nga tulo-ka-bulan nga kaprisohan tungod ha diri pagbayad hito nga multa.

Ha ikatulo nga pagbista, ginpakianhan ako: “Diri ka ba maaram nga an Biblia nasiring, ‘Ihatag kan Cesar an mga butang ni Cesar’?” “Oo,” binaton ako, “maaram ako hito, kondi karuyag ko tapuson ito nga bersikulo: ‘ngan ngadto ha Dios an mga butang nga kanan Dios.’ Ito an akon ginbubuhat.” (Mateo 22:21, King James Version) Paglabay hin pipira ka semana, kinarawat ako hin usa nga surat nga nagsusumat ha akon nga libre na ako ha mga obligasyon ha serbisyo-militar.

Temprano han 1945, gindapit ako nga magin membro han pamilya han Bethel ha Londres. Han sumunod nga katugnaw, hi Nathan H. Knorr, nga nanguna ha pag-organisa han bug-os-kalibotan nga pagsangyaw nga buruhaton, ngan an iya sekretaryo, hi Milton G. Henschel, binisita ha Londres. Walo ka batan-on nga kabugtoan nga kalalakin-an tikang ha Britanya an iginlista ha ikawalo nga klase han Watchtower Bible School of Gilead para han pagbansay ha pagmisyonero, ngan usa ako ha ira.

Mga Toka ha Pagmisyonero

Han Mayo 23, 1946, nagbiyahe kami tikang ha gutiay nga pantalan han Fowey ha Cornwall sakay ha Liberty, usa nga barko nga hinimo ha panahon han girra. An nagdudumara han pantalan, hi Kapitan Collins, usa han mga Saksi ni Jehova, ngan samtang nabaya kami ha pantalan, iya ginpatingog an sirena. Natural la nga magkaada kami ngatanan diri masabtan nga emosyon samtang nakikita namon nga nagtitikawara an baybayon han Inglatera. Mabalud hinduro ito nga pagtabok ha Atlantiko, kondi  katapos hin 13 ka adlaw inabot kami nga talwas ha Estados Unidos.

An pagtambong ha walo-ka-adlaw internasyonal nga Malipayon nga mga Nasud Teokratiko nga Asembleya ha Cleveland, Ohio, tikang han Agosto 4 tubtob 11, 1946, diri-mahingangalimtan nga eksperyensya. Otsenta mil nga mga delegado an tinambong, upod na an 302 tikang ha 32 nga iba nga nasud. Hito nga kombensyon iginpahibaro an pagpagowa han magasin nga Awake! b ngan an bulig ha pag-aram ha Biblia nga “Let God Be True” iginpagowa para ha malipayon nga katawohan.

Naggradwar kami ha Gilead han 1947, ngan kami ni Bill Copson igintoka ngadto ha Ehipto. Kondi antes kami bumaya, napahimulsan ko an maopay nga pagbansay ha opisina tikang kan Richard Abrahamson ha Brooklyn Bethel. Hinaw-as kami ha Alexandria, ngan nakapahiuyon dayon ako ha estilo han kinabuhi ha Butnga-Sinirangan. Kondi, usa nga ayat an pag-aram han Arabiko nga yinaknan, ngan kinahanglan gumamit ako hin mga testimony card ha upat nga yinaknan.

Nagpabilin hi Bill Copson ha sulod hin pito ka tuig, kondi waray ako makakuha hin bag-o nga bisa katapos han siyahan nga tuig, salit kinahanglan bumaya ako ha nasud. Ginhihinumdom ko ito nga tuig han misyonero nga pag-alagad sugad nga pinakamabungahon nga bahin han akon kinabuhi. Nakapribilehiyo ako nga magdumara hin sobra 20 nga pag-aram ha Biblia ha balay kada semana, ngan an pipira hadton nahibaro han kamatuoran hito nga panahon aktibo pa gihapon nga nagdadayaw kan Jehova. Tikang ha Ehipto, igintoka ako ngadto ha Cyprus.

Cyprus Ngan Israel

Nagtikang ako mag-aram hin bag-o nga yinaknan, an Griego, ngan magin pamilyar ha lokal nga yinaknan. Waray pag-iha, han hi Anthony Sideris ginhangyo nga bumalhin ngadto ha Gresya, ginpili ako nga magdumara han buruhaton ha Cyprus. Hito nga panahon an sanga nga opisina ha Cyprus nagmamangno liwat han Israel, ngan upod han iba nga kabugtoan, nakapribilehiyo ako ha pagbisita han pipira nga mga Saksi didto ha panapanahon.

Ha akon siyahan nga pagbiyahe ngadto ha Israel, nagdumara kami hin gutiay nga asembleya ha usa nga restawran ha Haifa, nga tinambongan hin 50 o 60 ka tawo. Pinaagi ha pagbahin han mga grupo han nasud, amon iginpresenta an programa han asembleya ha unom kalain nga yinaknan! Ha usa pa nga okasyon, nakahimo ako pagpasalida ha Jerusalem hin usa nga pelikula nga ginhimo han mga Saksi ni Jehova, ngan nagpahayag ako ha publiko nga positibo nga iginreport han Iningles nga pahayagan.

May-ada mga 100 nga mga Saksi ha Cyprus hito nga panahon, ngan kinahanglan mangalimbasog gud hira tungod ha ira pagtoo. An magsamok nga mga tawo nga ginpapangunahan han mga padi han Iglesia nga Griego nga Ortodokso nakaulang han amon mga asembleya, ngan bag-o nga eksperyensya para ha akon nga batuhon kon nagsasangyaw ha mga baryo. Kinahanglan mahibaro ako ha pagtago hin madagmit! Ha atubangan han sugad madarahog nga pagkontra, makaparig-on ha pagtoo an pagkaada dugang nga mga misyonero nga igintoka ha isla. Hira Dennis ngan Mavis Matthews upod hira Joan Hulley ngan Beryl Heywood inupod ha akon ha Famagusta, samtang hira Tom ngan Mary Goulden ngan hi Nina Constanti, usa nga taga-Cyprus nga natawo ha Londres, kinadto ha Limassol. Ha pariho nga panahon, hi Bill Copson iginbalhin liwat ngadto ha Cyprus, nga ha urhi gin-updan nira Bert ngan Beryl Vaisey.

Pagpahiuyon ha Nagbabag-o nga mga Kahimtang

Ha ikatarapos han 1957, nagkasakit ako ngan waray na makagpadayon han akon toka ha pagmisyonero. Masurub-on nga nagdesisyon ako nga basi maibalik an akon kahimsog, kinahanglan bumalik ako ngadto ha Inglatera, diin nagpadayon ako pagpayunir tubtob han 1960. An akon bugto ngan an iya bana maloloy-on nga nagkarawat ha akon, kondi iba na an mga kahimtang. Nagtitikakuri na an mga kahimtang para kan Joan. Gawas pa han pag-ataman ha iya bana ngan bata pa nga anak nga babaye, durante han 17 ka tuig nga waray ako, mahigugmaon nga gin-ataman niya an amon amay ngan hi Dada Millie, nga hini nga panahon lagas na ngan masakiton. Nagin matin-aw an panginahanglan ha pagsunod han susbaranan ni Dada ha pagsakripisyo-ha-kalugaringon, salit nagpabilin ako ha akon bugto tubtob nga namatay hi Dada ngan hi Tatay.

 Masayon gud la unta an permanente nga pag-ukoy ha Inglatera, kondi katapos han halipot nga pagpahuway, inabat ko an obligasyon nga bumalik ha akon toka. Aw, diri ba daku an nagasto han organisasyon ni Jehova ha pagbansay ha akon? Salit han 1972, binayaran ko an akon tipabalik nga tiket ngadto ha Cyprus basi magpayunir utro didto.

Inabot hi Nathan H. Knorr basi maghikay hin usa nga kombensyon nga pagdudumarahon han sunod nga tuig. Han hinbaroan niya nga binalik na ako, iya iginrekomenda ako sugad nga paramangno han sirkito han bug-os nga isla, an pribilehiyo nga akon ginpapabilhan ha sulod hin upat ka tuig. Kondi, makahuhulop ito nga toka, tungod kay nangahulogan ito hin pagyakan hin Griego ha haros ngatanan nga panahon.

Panahon han Kasamok

Nakilungon ako upod kan Paul Andreou, usa nga nagyayakan hin Griego nga Saksi nga taga-Cyprus ha usa ka balay ha barangay han Karakoumi, ha este la nga bahin han Kyrenia ha norte nga baybayon. An sanga nga opisina ha Cyprus nahimutang ha Nicosia, ha sur han Kyrenia nga Kabukiran. Temprano han Hulyo 1974, nakadto ako ha Nicosia han nahitabo an coup d’état ha pagpaiwas kan Presidente Makarios, ngan nakita ko an kasunog han iya palasyo. Han talwas na an pagbiyahe, nagdagmit ako pagbalik ngadto ha Kyrenia, diin nag-aandam kami para han sirkito nga asembleya. Paglabay hin duha ka adlaw, hinbatian ko an siyahan nga bomba nga iginhulog ha pantalan, ngan nakita ko an kalangitan nga puno hin mga helikopter nga nagdadara hin naatake nga mga sundalo tikang ha Turkey.

Tungod kay tuminungnong ako han Britanya, gindara ako han mga sundalo nga Turko ngadto ha giutan han Nicosia, diin gin-imbistigar ako han mga opisyal han Nagkakaurosa nga mga Nasud nga nakigkomunikar ha sanga nga opisina. Katapos inatubang ko an makaharadlok nga buruhaton ha paglakat ha damu nga nagumok nga mga kable han telepono ngan koryente ngadto ha binayaan nga mga balay ha luyo nga bahin han lugar ha butnga han magkaaway nga grupo. Malipayon gud ako nga an akon linya han komunikasyon ngadto kan Jehova nga Dios diri mauutod! Nabuligan ako han akon mga pag-ampo durante han usa han pinakamakaharadlok nga mga eksperyensya ha akon kinabuhi.

Nawad-an ako han ngatanan ko nga mga panag-iya, kondi malipayon ako ha pagkaada han seguridad han sanga nga opisina. Kondi, waray mag-iha ini nga kahimtang. Ha sulod hin pipira ka adlaw, an inatake nga mga puwersa nagsakop na han norte nga ikatulo nga bahin han isla. Kinahanglan bayaan an Bethel, ngan binalhin kami ngadto ha Limassol. Nalipay ako nga nakagtrabaho didto kaupod han usa nga komite nga gin-organisa ha pag-ataman han 300 nga kabugtoan nga naapektohan han kasamok, nga damu ha ira an nawad-an han ira mga balay.

Dugang nga mga Pagbag-o hin Toka

Han Enero 1981, an Nagmamando nga Lawas naghangyo ha akon nga bumalhin ngadto ha Gresya basi magin membro han pamilya han Bethel ha Atenas, kondi han ikatarapos han tuig, binalik ako ha Cyprus ngan ginpili sugad nga nagdudumara han Komite han Sanga. Hi Andreas Kontoyiorgis ngan an iya asawa, hi Maro, mga taga-Cyprus nga iginpadara tikang ha Londres, nagin ‘makaparig-on gud nga bulig’ ha akon.—Kolosas 4:11.

Han matapos an usa nga bisita ha sona ni Theodore Jaracz han 1984, kinarawat ako hin usa nga surat tikang ha Nagmamando nga Lawas nga nasiring la: “Kon matapos na an iya pagbisita, karuyag namon nga umupod ka kan Bugto Jaracz ngadto ha Gresya.” Waray hinungdan nga gin-unabi, kondi han inabot kami ha Gresya, usa pa nga surat tikang ha Nagmamando nga Lawas an ginbasa ha Komite han Sanga, nga nagtutoka ha akon sugad nga nagdudumara han Komite han Sanga dida hito nga nasud.

Hini nga panahon, naatubang an Gresya ha pag-uswag han apostasya. Damu liwat an mga akusasyon han ilegal nga pangumbirte. Kada adlaw, an katawohan ni Jehova gindadakop ngan gindadara ngadto ha mga korte. Daku gud nga pribilehiyo nga makilala an mga kabugtoan nga napamatud-an nga marig-on ilarom han pagsari! An iba han ira mga kaso ginbista han European Court of Human Rights, nga may-ada mag-opay nga mga resulta nga nagkaada maopay nga epekto ha pagsangyaw nga buruhaton ha Gresya. c

Samtang nag-aalagad ha Gresya, nakatambong  ako ha diri-hingangalimtan nga mga kombensyon ha Atenas, Tesalonika, ngan ha mga isla han Rodas ngan Kreta. Upat ka malipayon, mabungahon nga mga tuig adto, kondi usa pa nga pagbag-o an tiarabot—pagbalik ngadto ha Cyprus han 1988.

Cyprus Ngan Pagbalik Ngadto ha Gresya

Durante han panahon nga waray ako ha Cyprus, an kabugtoan nakapalit hin tuna para han bag-o nga sanga ha Nissou, pipira la ka kilometro tikang ha Nicosia, ngan hi Carey Barber, nga tikang ha sentro nga opisina han mga Saksi ni Jehova ha Brooklyn, an nagpahayag ha pagpahinungod. Mas maopay na an kahimtang yana ha isla, ngan nalipay ako ha pagbalik—kondi waray ito mag-iha.

An Nagmamando nga Lawas nag-aproba han mga plano ha pagtukod hin bag-o nga Bethel ha Gresya, mga pipira ka kilometro ha norte han Atenas. Tungod kay nakakayakan ako hin Iningles ngan Griego, ginhangyo ako nga bumalik ngan magtrabaho ha lugar han bag-o nga tinukod han 1990 sugad nga para-interpretar para ha pamilya han internasyonal nga mga surugoon nga nagtatrabaho didto. Nahinunumdom pa gihapon ako han kalipay ha pagin aadto ha lugar han pagtukod ha alas sais ha mga aga ha katpaso, nag-aabiabi han ginatos nga Griego nga kabugtoan nga nagboluntaryo ha pagtrabaho kaupod han pamilya han pagtukod! An mga handumanan han ira kalipay ngan kadasig pirme ko gud hinunumdoman.

An Griego Ortodokso nga mga kapadian ngan an mga nasuporta ha ira nangalimbasog nga makasulod ha lugar han pagtukod ngan samukon an amon buruhaton, kondi namati hi Jehova ha amon mga pag-ampo, ngan ginpanalipdan kami. Nagpabilin ako ha proyekto basi makita an pagpahinungod han bag-o nga Bethel han Abril 13, 1991.

Pagsuporta ha Akon Hinigugma nga Bugto nga Babaye

Han sumunod nga tuig, nagbakasyon ako ha Inglatera, inukoy kaupod ha akon bugto ngan ha iya bana. Makasurubo, samtang nakadto ako, an akon bayaw nag-antos hin duha nga atake ha kasingkasing ngan namatay. Gintagan ako ni Joan hin hura nga suporta durante han akon misyonero nga pag-alagad. Talagsa la lumabay an usa ka semana nga diri hiya nasurat ha pagdasig ha akon. Bendisyon gud an sugad para ha bisan hin-o nga misyonero! Yana balo na hiya, masakiton ngan nagkikinahanglan hin suporta. Ano an akon sadang buhaton?

An anak nga babaye ni Joan, hi Thelma, ngan an iya bana nag-aataman na hin usa pa nga matinumanon nga balo ha ira kongregasyon, usa han amon mga patod nga grabe na an sakit. Salit katapos hin duro nga pag-ampo, nagdesisyon ako nga kinahanglan ako magpabilin basi bumulig ha pag-ataman kan Joan. An pagpahiuyon diri masayon, kondi akon pribilehiyo an pag-alagad sugad nga tigurang ha Pen Mill, usa han duha nga kongregasyon ha Yeovil.

An kabugtoan nga kaupod nira nagserbi ako ha iba nga nasud padayon nga nakikigkomunikar pinaagi han telepono ngan surat, ngan mapasalamaton gud ako tungod hito. Kon maruyag ako pagbalik ha Gresya o ha Cyprus, maaram ako nga maabot dayon an akon tiket. Kondi 80 anyos na ako yana, ngan diri na sugad hadto an akon pagkita o an akon kahimsog. Makapasubo an diri pagin sugad kaaktibo hadto, kondi an akon mga tuig ha pag-alagad ha Bethel nakabulig ha akon nga magkaada damu nga mga nabatasan na nga mapulsanon ha akon yana. Pananglitan, pirme ko ginbabasa an adlaw-adlaw nga teksto antes mamahaw. Nahibaro liwat ako pakig-upod ha mga tawo ngan paghigugma ha ira—an yawi ha malampuson nga pag-alagad sugad nga misyonero.

Samtang nahinunumdoman ko an mga 60 ka makalilipay nga mga tuig ha pagdayaw kan Jehova, maaram ako nga an bug-os-panahon nga ministeryo amo an gidadakui nga panalipod ngan nagtatagana han gimaopayi nga edukasyon. Mapapamatud-an ko ha akon bug-os nga kasingkasing an mga pulong ni David kan Jehova: “Ikaw man an akon hitaas nga torre, ngan arayopan ha adlaw han akon kadaot.”—Salmo 59:16.

[Mga footnote]