Maaram Ka Ba?
Labot pa ha ginsisiring han Biblia, ano pa nga ebidensya an nagpapamatuod nga an mga Israelita nagin uripon ha Ehipto?
An Biblia nasiring nga katapos dad-on hi Jose han mga Midianita ngadto ha Ehipto, an patriarka nga hi Jacob ngan an iya pamilya binalhin tikang ha Canaan ngadto ha Ehipto. Inukoy hira ha rehiyon han Ehipto nga gintatawag nga Gosen, ha sabang han Nilo. (Gen. 47:1, 6) An mga Israelita “padayon . . . nga nagtikadamu ngan madagmit gud nga nagin mas makusog.” Salit nahadlok an mga Ehiptohanon ha mga Israelita ngan ginpwersa hira nga magin uripon.—Ex. 1:7-14.
Gintamay han pipira nga moderno nga mga kritiko ito nga ginsisiring han Biblia; gintawag nira ito nga susmatanon la. Pero may-ada gud ebidensya nga nag-ukoy an mga Semita * sugad nga mga uripon ha kadaan nga Ehipto.
Pananglitan, an mga arkeologo nakaukab hin kadaan nga mga komunidad ha norte han Ehipto. Hi Dr. John Bimson nagsiring nga may ebidensya hin 20 o sobra pa nga komunidad han mga Semita hito nga dapit ha norte han Ehipto. Dugang pa, hi James K. Hoffmeier nga eksperto mahitungod han kadaan nga Ehipto, nagsiring: “Ha peryodo tikang han mga 1800 tubtob 1540 B.C., makaruruyag nga lugar an Ehipto nga balhinan para ha mga tawo nga nagyayakan hin Semitico ha weste han Asia.” Hiya nagsiring pa: “Ini nga peryodo han panahon pariho han panahon han mga Patriarka ngan pariho han panahon ngan mga sitwasyon nga mababasa ha Genesis.”
May dugang pa nga ebidensya tikang ha sur han Ehipto. Usa nga papiro nga tikang pa han mga 2000–mga 1600 B.C.E. an may nakasurat nga ngaran han mga uripon nga nagtrabaho ha usa nga panimalay ha sur han Ehipto. Sobra 40 hito nga mga ngaran an Semitico. Ini nga mga uripon, o surugoon, nagtrabaho sugad nga mga paraluto, parahablon, ngan mga trabahador. Hi Hoffmeier nagsiring: “Tungod kay sobra kwarenta nga Semita an nagtatrabaho ha usa nga panimalay ha Thebaid [sur han Ehipto], posible nga damu gud an mga Semita ha Ehipto, labi na ha sabang [han Nilo].”
An arkeologo nga hi David Rohl nagsurat nga an pipira nga ngaran han mga uripon ha lista “puropariho han mga ngaran nga mababasa ha Biblia.” Pananglitan, an mga bahin han papiro may nakasurat nga mga ngaran nga pariho han mga ngaran sugad han Isacar, Aser, ngan Sifra. (Ex. 1:3, 4, 15) “Ebidensya gud ini nga an mga Israelita nagin uripon ha Ehipto,” siring ni Rohl.
Hi Dr. Bimson nagsiring: “An ginsisiring han Biblia mahitungod han pagkauripon ha Ehipto ngan han pagbaya didto may marig-on gud nga basihan ha kasaysayan.”
^ par. 4 An ngaran nga Semita nagtikang kan Sem, nga usa han tulo nga anak ni Noe. Posible nga api han katulinan ni Sem an mga Elamita, Asiryano, siyahan nga mga Caldeo, Hebreo, Siryano, ngan iba-iba nga tribo han mga Arabiano.