1-3. Ano an nakaamot ha pagdamu han mga pamilya nga solo-an-ginikanan, ngan paonan-o naaapektohan adton nahiuupod?

 AN MGA pamilya nga solo-an-ginikanan tinatawag nga “an pinakamadagmit nagdadamu nga estilo han pamilya” ha Estados Unidos. Pariho an kahimtang ha damu iba nga katunaan. An damu nga mga diborsiyo, pagbaya, pagbulag, ngan mga katawo han kabataan ha gawas mayada haluag nga mga resulta para ha minilyon nga mga ginikanan ngan kabataan.

² “28-anyos ako nga balo nga babaye nga mayada duha nga kabataan,” nagsurat an waray-bana nga iroy. “Naguguol gud ako kay diri ko karuyag nga patuboon an akon kabataan nga waray amay. Baga in waray usa nga nagtatagad ha akon. Nakikita ako han akon kabataan nga agsob nga nagtatangis ngan nakakaapekto ito ha ira.” Gawas pa han pakig-away ha mga pagbati sugad han kasina, pagkasalaan, ngan kamingaw, kadam-an han solo nga mga ginikanan naatubang ha ayat han pagpabilin ha trabaho ha gawas han panimalay ngan pagbuhat han mga buruhaton ha balay. Usa an nagsiring: “An pagin solo nga ginikanan pariho han pagin usa nga juggler. Katapos hin unom ka bulan nga pagbansay, nasasalo mo na dayon an upat nga bola ha usa ka panahon. Kondi ha panahon nga nahihimo na ito, mayada maglalabog hin bag-o nga bola ha imo!”

³ An mga batan-on ha mga pamilya nga solo-an-ginikanan agsob nga mayada han ira kalugaringon nga mga pangalimbasog. Bangin kinahanglan atubangon nira an makuri nga mga pagbati han tigda nga pagbaya o kamatayon han usa nga ginikanan. Para ha damu nga mga batan-on an kawara  han usa nga ginikanan baga in mayada daku negatibo nga epekto.

4. Paonan-o kita nahibabaro nga nagtatagad hi Jehova ha mga pamilya nga solo-an-ginikanan?

⁴ Han mga panahon han Biblia mayada na mga pamilya nga solo-an-ginikanan. An Kasuratan pirme nga nag-uunabi han “waray-amay nga bata” ngan han “balo nga babaye.” (Eksodo 22:22; Deuteronomio 24:19-21; Job 31:16-22) Hi Jehova nga Dios interesado gud ha ira kahimtang. An salmista nagtawag ha Dios nga “usa nga amay han waray-amay nga kabataan nga kalalakin-an ngan usa nga hukom han mga balo nga kababayin-an.” (Salmo 68:5) Sigurado, hi Jehova mayada pariho nga pagtagad ha mga pamilya nga solo-an-ginikanan yana nga adlaw! Tinuod, an iya Pulong naghahatag han mga prinsipyo nga makakabulig ha ira nga maglampos.

5. Ano nga problema an kinahanglan atubangon ha tinikangan han mga pamilya nga solo-an-ginikanan?

⁵ Tagda an buruhaton han pagdumara ha panimalay. “Mayada damu nga okasyon nga naghahandom ka nga aada unta an imo bana,” siring han usa nga diborsiyada, “pananglitan kon mayada mga problema an makina han imo sarakyan nga diri mo hinbabaroan.” An kalalakin-an nga bag-o la nga nagdiborsiyo o nabalo bangin malisang liwat han damu nga buruhaton ha panimalay nga kinahanglan pagbuhaton na nira yana. Para ha kabataan, an masamok nga kahimtang ha panimalay nagdudugang ha mga pagbati han kawaray-karig-on ngan kawaray-kasigurohan.

6, 7. (a) Ano iton maopay nga susbaranan an ipinakita han “may kapas nga asawa” han Proberbios? (b) Paonan-o an pagin mauyatom ha mga responsabilidad ha panimalay nabulig ha mga pamilya nga solo-an-ginikanan?

⁶ Ano an makakabulig? Tigamni an susbaranan nga ipinakita han “may kapas nga asawa” nga iginsaysay ha Proberbios 31:10-31. An kahaluag han iya nahihimo makatirigamnan—pamalit, pamaligya, panahi, pagluto, pangapital ha tuna, pag-uma, ngan pagdumara hin usa nga negosyo.  Ano an iya sekreto? Mauyatom hiya, nagtatrabaho tubtob ha urhi nga mga oras han adlaw ngan nabuhat hin temprano ha pagtikang ha iya mga buruhaton. Ngan organisado gud hiya, ginbabahinbahin an iba nga mga trabaho ngan ginagamit an iya kalugaringon nga mga kamot ha pagmangno ha iba. Diri urusahon nga nakarawat niya an pagdayaw!

⁷ Kon ikaw solo nga ginikanan, magin mahunahunaon ha imo mga responsabilidad ha panimalay. Matagbaw ha sugad nga buruhaton, kay daku an igindudugang hini ha kalipayan han imo kabataan. Kondi, importante an husto nga pagplano ngan organisasyon. An Biblia nasiring: “An mga plano han mauyatom sigurado nga nakakahimo hin kapulsanan.” (Proberbios 21:5) Usa nga waray-asawa nga amay an kinarawat: “Diri ako nakakahunahuna han pagkaon samtang diri ako nagugutom.” Kondi an ginplano nga mga pagkaon baga in labaw nga masustansia ngan makaruruyag kay hadton dinalian nga igin-andam. Bangin kinahanglan liwat hibaroan mo an paggamit han imo mga kamot ha bag-o nga trabaho ha panimalay. Pinaagi ha pagkonsulta ha maaram nga mga sangkay, mga libro, ngan makakabulig nga mga propesyonal, an iba waray-bana nga mga iroy nakakahimo ha pagpintura, pag-ayad han mga tubo han tubig, ngan simple nga mga pag-ayad ha sarakyan.

8. Paonan-o makakabulig ha panimalay an kabataan han solo nga mga ginikanan?

⁸ Angayan ba an paghangyo hin bulig han kabataan? Usa nga waray-bana nga iroy an nangatadongan: “Karuyag mo tumbasan an kawara han usa nga ginikanan pinaagi han paghimo hito nga masayon para ha kabataan.” Bangin hinsasabtan ito kondi bangin diri pirme ha kaopayan han bata. An mahadlukon-ha-Dios nga mga batan-on han mga panahon han Biblia igintoka ha angayan nga mga trabaho. (Genesis 37:2; Kanta ni Salomon 1:6) Salit, bisan kon nagtatagad ka nga diri pabug-atan an imo kabataan, magigin maaramon ka ha pagtoka ha ira ha mga trabaho sugad han paghugas han mga pinggan ngan pagtipig han ira kuwarto  nga limpyo. Kay ano nga diri urosa nga buhaton an iba nga trabaho? Magigin makalilipay gud ini.

9. Kay ano nga an waray-bana nga mga iroy agsob nga naatubang hin mga kakurian ha pinansiyal?

⁹ Kadam-an han solo nga mga ginikanan an nakukurian ha paglampos ha ira pinansiyal nga mga panginahanglan, ngan an batan-on waray-bana nga mga iroy kasagaran nga makuri an kahimtang. a Ha katunaan diin mayada bulig tikang ha gobyerno, bangin maaramon nga gamiton nira ito, tubtob nga makaagi na hira hin trabaho. An Biblia nagtutugot ha mga Kristiano nga gamiton an sugad nga mga tagana kon kinahanglanon. (Roma 13:1, 6) An mga balo nga babaye ngan mga diborsiyada naatubang hin pariho nga mga ayat. Damu, an napipiritan ha pagsulod utro ha trabaho katapos hin mga tuig han pagtrabaho la ha balay, agsob nga nakakaagi hin gutiay an suweldo nga trabaho. An pipira nangangalimbasog nga mag-uswag an ira kahimtang pinaagi han pagsulod ha mga programa han pagbansay ha trabaho o halipot nga mga kurso ha eskwelahan.

10. Paonan-o maisasaysay han waray-bana nga iroy ha iya kabataan kon kay ano nga kinahanglan mamiling hiya hin sekular nga trabaho?

¹⁰ Ayaw kahipausa kon masubo an imo kabataan kon nagbibiling ka hin trabaho, ngan ayaw abat hin pagkasalaan. Lugod, isaysay ha ira kon kay ano nga kinahanglan magtrabaho ka, ngan buligi hira nga makasabot nga ginkikinahanglan ka ni Jehova nga magtagana para ha ira. (1 Timoteo 5:8) Maabot an panahon, magpapahiuyon an kadam-an han kabataan. Kondi, pangalimbasog ha paggasto hin daku nga panahon upod ha ira samtang igintutugot han imo sibot nga eskedyol. An sugad mahigugmaon nga atension makakabulig liwat ha pag-iban han bug-at han anoman nga mga limitasyon ha pinansiyal nga mahimo maeksperiensiahan han pamilya.—Proberbios 15:16, 17.

11, 12. Ano nga mga tubtuban an kinahanglan tipigan han solo nga mga ginikanan, ngan paonan-o nira mahihimo ito?

¹¹ Natural la para ha solo nga mga ginikanan nga magin labaw nga duok ha ira kabataan, kondi kinahanglan mag-ikmat nga diri maguba an igintoka-han-Dios nga mga tubtuban butnga han mga ginikanan ngan kabataan. Pananglitan, mahimo bumangon an seryoso nga mga problema kon ginlalaoman han waray-bana nga iroy an iya anak nga lalaki nga amo an magpas-an han mga responsabilidad han ulo ha balay o tratohon an iya anak nga babaye sugad nga masasarigan, pinabubug-atan an bata nga babaye han personal nga mga problema. An pagbuhat hito diri-angayan, nakakaguol, ngan bangin nakakasamok ha usa nga bata an pagbuhat hito.

¹² Pasariga an imo kabataan nga ikaw, sugad nga ginikanan, an magmamangno ha ira—diri hira an magmamangno ha imo. (Itanding an 2 Korinto 12:14.) Usahay, bangin  kinahanglan mo an sagdon o suporta. Pamilnga ito tikang ha Kristiano nga mga tigurang o bangin tikang ha hamtong Kristiano nga kababayin-an, diri tikang ha imo gudtiay nga kabataan.—Tito 2:3.

13. Ano nga problema mahitungod han disiplina an mahimo atubangon han waray-bana nga iroy?

¹³ Bangin gutiay la an problema han lalaki sugad nga istrikto hinduro ha pagdisiplina, kondi an babaye bangin mayada mga problema hini nga butang. Siring han usa nga waray-bana nga iroy: “Dagku na an akon mga anak nga kalalakin-an. Usahay makuri an pagin marig-on o maluya ha pagtanding.” Dugang pa, bangin nabibido ka pa gihapon ha kamatay han usa nga hinigugma nga padis, o bangin inaabat mo an pagkasalaan o kasina tungod ha pagbulag. Kon an imo padis mayada legal nga katungod ha pagmangno ha kabataan, bangin umabat ka hin kahadlok nga an imo bata karuyag nga kaupod han imo daan nga padis. An sugad nga mga kahimtang makakahimo nga makuri an pagpadapat han timbang nga disiplina.

14. Paonan-o mahimo igpabilin han solo nga mga ginikanan an timbang nga panhunahuna ha disiplina?

¹⁴ An Biblia nasiring nga “an bata nga ginpapabay-an magpapakaalo ha iya iroy.” (Proberbios 29:15) Mayada ka han bulig ni Jehova nga Dios ha paghimo ngan pagpadapat han mga surundon ha pamilya, salit ayaw padaog ha pagkasalaan, pagbasol, o kahadlok. (Proberbios 1:8) Ayaw gud igkompromiso an mga prinsipyo han Biblia. (Proberbios 13:24) Pangalimbasog nga magin makatadunganon, nagkakauruyon, ngan marig-on. Ha igo nga panahon, mabaton an kadam-an nga kabataan. Ha gihapon, karuyag mo tagdon an mga pagbati han imo kabataan. Siring han waray-asawa nga amay: “An akon disiplina kinahanglan updan hin pagsabot tungod han kalisang ha kawara han ira iroy. Nakikiistorya ako ha ira ha tagsa nga higayon. Mayada kami ‘panahon para ha duok ngan kompidensiyal nga pag-istorya’ kon nag-aandam kami han panihapon. Hiton nga panahon tinuod nga nakikiistorya hira ha akon.”

15. Ano an sadang likyan han diborsiyado nga ginikanan kon nagyayakan mahitungod han una nga padis?

 ¹⁵ Kon diborsiyado ka, waray maopay nga nahihimo pinaagi han pagpakaraot ha pagtahod para ha imo una nga padis. An pagpakaraot ha ginikanan masakit para ha kabataan ngan magpapaluya ha ira pagtahod ha iyo nga duha. Salit, likayi an paghimo hin nakakasakit nga mga komento sugad han: “Pariho ka la ha imo amay!” Anoman nga kasakit an nahimo han imo una nga padis ha imo, ginikanan pa gihapon hiya han imo anak, nga nagkikinahanglan hin gugma, atension, ngan disiplina, han amay ngan iroy. b

16. Ano iton espirituwal nga mga kahikayan an sadang magin regular nga bahin han disiplina ha mga pamilya nga solo-an-ginikanan?

¹⁶ Sugad han ginhisgutan ha nahiuna nga mga kapitulo, an disiplina nag-uupod han pagbansay ngan pagtutdo, diri la sirot. Damu nga mga problema an malilikyan han maopay nga programa han espirituwal nga pagbansay. (Filipos 3:16) Importante an regular nga pagtambong ha Kristiano nga mga katirok. (Hebreo 10:24, 25) Sugad man an pagkaada sinemana pamilya nga pag-aram ha Biblia. Totoo,  diri masayon an regular nga pagdumara han sugad nga pag-aram. “Katapos han trabaho han adlaw, karuyag mo gud pumahuway,” siring han mahunahunaon nga iroy. “Kondi igin-aandam ko an akon hunahuna nga mag-aram upod han akon anak nga babaye, maaram nga usa ka butang ito nga kinahanglan pagbuhaton. Nalilipay gud hiya ha amon pamilya nga pag-aram!”

17. Ano an mahibabaroan naton tikang ha maopay nga pagmangno ha kaupod ni Pablo nga hi Timoteo?

¹⁷ An kaupod ni apostol Pablo nga hi Timoteo matin-aw nga ginbansay hiya ha mga prinsipyo han Biblia han iya iroy ngan han iya apoy—kondi diri han iya amay. Kondi, nagin bantugan nga Kristiano hi Timoteo! (Buhat 16:1, 2; 2 Timoteo 1:5; 3:14, 15) Kamo liwat makakalaom han magopay nga mga resulta samtang nangangalimbasog kamo ha pagpatubo ha iyo kabataan “ha disiplina ngan ha panhunahuna-nga-pagtadong ni Jehova.”—Efeso 6:4.

18, 19. (a) Paonan-o mahimo makita an kamingaw han solo nga ginikanan? (b) Ano nga sagdon an iginhahatag ha pagbulig basi mapugngan an unodnon nga mga hingyap?

¹⁸ Usa nga solo nga ginikanan an nanhayhay: “Kon nauli ako ha balay ngan hinsasabtan nga nag-uusahan ako, ngan labi na kon nangangaturog na an kabataan, tinuod nga naabat ako hin kamingaw.” Oo, an kamingaw agsob nga amo an gidadakui nga problema nga inaatubang han solo nga ginikanan.  Natural an kahidlaw han mapaso nga pakig-upod ngan pagkaduok han mag-asawa. Kondi sadang ba sulbaron han tawo ini nga problema anoman an mahitabo? Han adlaw ni apostol Pablo, gintugotan han pipira nga batan-on nga mga balo nga babaye an “ira seksuwal nga hingyap [nga] umabot ha butnga nira ngan han Kristo.” (1 Timoteo 5:11, 12) Makakadaot an pagtugot han unodnon nga mga hingyap nga makatabon ha espirituwal nga mga interes.—1 Timoteo 5:6.

¹⁹ Usa nga Kristiano nga lalaki an nagsiring: “Makusog hinduro an seksuwal nga mga hingyap, kondi mapupugngan mo ito. Kon umabot ito ha imo hunahuna, kinahanglan isalikway mo ito. Kinahanglan kuhaon mo ito. Nabulig liwat ito nga hunahunaon mo an imo anak.” An Pulong han Dios nagsasagdon: ‘Patayon niyo an iyo mga bahin han lawas mahitungod han seksuwal nga hingyap.’ (Kolosas 3:5) Kon nangangalimbasog ka ha pagpatay han imo hingyap ha pagkaon, babasahon mo ba an mga magasin nga mayada mga retrato han magrasa nga pagkaon, o makikig-upod ka ba ha mga tawo nga pirme nag-iistorya mahitungod han pagkaon? Diri gud! Sugad man ha unodnon nga mga hingyap.

20. (a) Ano nga peligro an mahimo mahitabo hadton nakikigkatrato ha diri-magtinoohon? (b) Paonan-o nakig-away han kamingaw an solo nga mga tawo ha siyahan nga siglo ngan yana nga adlaw?

²⁰ An iba nga mga Kristiano nakigkatrato ha diri-magtinoohon. (1 Korinto 7:39) Nakasulbad ba ito han ira problema? Waray. Usa ka diborsiyada Kristiano nga babaye an nagpahamangno: “Usa nga butang an mas maraot gud kay han pagin solo. An pag-asawa ha sayop nga tawo!” An Kristiano nga mga balo nga babaye han siyahan nga siglo sigurado nga nakikig-away han kamingaw, kondi an mga maaramon sibot ha ‘pag-abiabi ha mga dumuruong, naghuhugas ha mga tiil han mga baraan, ngan nabulig hadton aada ha kagol-anan.’ (1 Timoteo 5:10) An matinumanon nga mga Kristiano yana nga adlaw nga naghuhulat ha damu ka mga tuig ha pakaagi hin mahadlukon-ha-Dios nga padis nagpapadayon liwat nga sibot. Usa ka 68-anyos nga Kristiano nga balo nga babaye an nagtikang bumisita ha iba nga mga balo nga kababayin-an kon namimingaw hiya. Hiya nagsiring: “Nahisasabtan  ko nga pinaagi han paghimo hini nga mga pagbisita, nagbubuhat han akon mga trabaho ha balay ngan nagmamangno ha akon espirituwalidad waray na ako panahon nga namimingaw.” An pagtutdo ha iba mahitungod han Ginhadian han Dios amo an labi nga mapulsanon maopay nga buhat.—Mateo 28:19, 20.

21. Ha ano nga paagi nabulig an pag-ampo ngan magopay nga mga kaupod ha paglampos han kamingaw?

²¹ Oo, waray milagro nga tambal para ha kamingaw. Kondi maiilob ito pinaagi han kusog tikang kan Jehova. An sugad  nga kusog naabot kon an usa nga Kristiano “nagpapadayon ha pangamuyo ngan pag-ampo ha gab-i ngan ha adlaw.” (1 Timoteo 5:5) An pangamuyo amo an kinasingkasing nga pakimalooy, oo, nakikimalooy han bulig, bangin upod an makusog nga mga pagsinggit ngan mga luha. (Itanding an Hebreo 5:7.) An pagsumat han imo mga problema kan Jehova “ha gab-i ngan ha adlaw” makakabulig gud. Dugang pa, an magopay nga mga kaupod makakahimo hin daku basi mapun-an an kamingaw. Pinaagi han magopay nga mga kaupod, makakarawat han usa an “maopay nga pulong” han pagdasig nga iginsaysay ha Proberbios 12:25.

22. Ano nga mga konsiderasyon an mabulig kon an mga pagbati han kamingaw naabot usahay?

²² Kon usahay naabot an mga pagbati hin kamingaw—nga mahitatabo gud—hinumdumi nga waray usa nga hingpit an kahimtang ha kinabuhi. Tinuod, “an bug-os nga katig-uban han iyo kabugtoan” nag-aantos ha usa o lain nga paagi. (1 Pedro 5:9) Likayi an paghunahuna ha naglabay. (Eklesiastes 7:10) Repasoha an mga kaopayan nga imo pinahihimulsan. Labaw ha ngatanan, magin determinado ha pagtipig han imo integridad ngan lipayon an kasingkasing ni Jehova.—Proberbios 27:11.

23. Ano an responsabilidad han igkasi mga Kristiano ha solo nga mga ginikanan ha kongregasyon?

²³ Birilhon an suporta ngan bulig han igkasi mga Kristiano. An Jakobo 1:27 nasiring: “An porma han pagsingba nga limpyo ngan waray buring ha panhunahuna han aton Dios ngan Amay amo ini: pagmangno ha mga ilo ngan mga balo nga babaye ha ira kagol-anan.” Oo, obligado an mga Kristiano nga buligan an mga pamilya nga solo-an-ginikanan. Ano an pipira han praktikal nga mga paagi nga mahimo ini pagbuhaton?

24. Ha ano nga mga paagi mahimo buligan an nanginginahanglan nga mga pamilya nga solo-an-ginikanan?

²⁴ Mahimo ihatag an materyal nga bulig. An Biblia nasiring: “Bisan hin-o nga mayada katigayonan hini nga kalibotan ha pagsuporta han kinabuhi ngan nakikita an iya bugto nga nanginginahanglan ngan sinasadhan an purtahan  han iya mahumok nga pagpaid ha iya, ha ano nga paagi nagpapabilin ha iya an gugma han Dios?” (1 Juan 3:17) An orihinal Griego nga pulong para han “nakikita” nangangahulogan, diri la usa ka pagsiplat, kondi tinuyo nga pagkita. Iginpapasabot hini nga an maloloy-on nga Kristiano bangin siyahan magin pamilyar ha mga kahimtang ngan mga panginahanglan han pamilya. Bangin nagkikinahanglan hira hin salapi. An iba bangin nagkikinahanglan hin bulig ha pag-ayad ha balay. O bangin inaapresyar an pagdapit ha ira ha usa nga pangaon o sosyal nga katirok.

25. Paonan-o mahimo ipakita han igkasi mga Kristiano an pagpaid ha solo nga mga ginikanan?

²⁵ Dugang pa, an 1 Pedro 3:8 nasiring: “Kamo ngatanan magkaada pariho nga panhunahuna, nga nagpapakita hin pagbati ha igkasitawo, nga mayada minagburugto nga gugma, mahumok nga pagpaid.” Usa nga waray-bana nga iroy nga mayada unom nga kabataan an nagsiring: “Makuri ito ngan usahay binubug-atan ako. Kondi, usahay usa han mga kabugtoan nga kalalakin-an o kababayin-an an masiring ha akon: ‘Joan, maopay an ginbubuhat mo. Maopay an magigin resulta hito.’ An paghibaro la nga an iba naghuhunahuna ha imo ngan nagtatagad hira mapulsanon gud.” An lurulagas Kristiano nga kababayin-an labi na bangin epektibo ha pagbulig ha batan-on nga kababayin-an nga waray-bana nga mga ginikanan, namamati ha ira kon mayada hira mga problema nga bangin makaarawod para ha ira nga isumat ha usa nga lalaki.

26. Paonan-o makakabulig an hamtong Kristiano nga kalalakin-an ha pagbulig ha waray-amay nga kabataan?

²⁶ Makakabulig an Kristiano nga kalalakin-an ha iba nga mga paagi. An matadong nga tawo nga hi Job nagsiring: “Akon luluwason . . . an waray-amay ngan bisan hin-o nga waray kabulig.” (Job 29:12) An iba Kristiano nga kalalakin-an yana nga adlaw nagpapakita liwat hin maopay nga interes ha waray-amay nga kabataan ngan nagpapakita hin totoo nga “gugma tikang ha limpyo nga kasingkasing,” nga waray hakugnon nga mga motibo. (1 Timoteo 1:5) Diri ginpapasibay-an an ira kalugaringon nga mga pamilya, bangin usahay maghikay hira nga magbuhat upod han sugad nga mga batan-on  ha Kristiano nga ministeryo ngan mahimo dapiton liwat hira nga makigbahin ha pamilya nga pag-aram o ha kaliawan. An sugad nga kalooy makakatalwas ha usa nga bata nga waray-amay tikang ha maraot nga buhat.

27. An solo nga mga ginikanan makakasarig han ano nga suporta?

²⁷ Siyempre, ha kataposan, an solo nga mga ginikanan kinahanglan ‘dad-on an ira kalugaringon nga pinas-an’ han responsabilidad. (Galasia 6:5) Kondi, mahimo hira magkaada han gugma han Kristiano nga kabugtoan nga kalalakin-an ngan kababayin-an ngan ni Jehova nga Dios mismo. An Biblia nasiring mahitungod ha iya: “Iya bubuligan an waray-amay nga bata ngan an balo nga babaye.” (Salmo 146:9) Pinaagi han Iya mahigugmaon nga suporta, mahimo maglampos an mga pamilya nga solo-an-ginikanan!