1-2. Koyro PHeexiroosa 4:7, 8y yootiyoogaadan, metiya hanotan genccanaadan nuna aybi maaddanee?

‘WURSSETTA GALLASSAY’ wuranawu mati mati biyo wode nuna wolqqaama metoti gakkana danddayoosona. (2 Xim. 3:1) Leemisuwawu, Arggo Afirkkan issi biittan kawoy dooretti simmin, daro asay olettiyoogaa doommiis. Nu ishanttunne michchonttu yuushuwan ubbasan asay olettiyo gishshawu, eti usuppun aginaappe dariya wodiyawu issisaappe harasaa bana danddayibookkona. Eti he metuwaa gencci aattanaadan eta aybi maaddidee? Amaridaageeti olay baynna heeran ishanttu son takkidosona. Issi ishay hagaadan giis: “Hegaa mala hanotan, taani laggetuura deˈiyo gishshawu ufayttaas. Nuuni issoy issuwaa minttettana danddayida.”

² Nuna siiqiya loˈˈo laggeti ‘gita waayee’ doommiyo wode nunaara deˈikko nuuni ufayttana. (Ajj. 7:14) Yaatiyo gishshawu, ha wodiyan dabbotaa minttiyoogee keehi koshshiyaaba. (1 PHeexiroosa 4:7, 8 nabbaba.) Ermmaasabaappe darobaa tamaarana danddayoos. A mata laggeti Yerusalaamee xayanaappe guuttaa kasetidi, I paxa attanaadan maaddidosona. * Ermmaasa leemisuwaa nuuni waati kaallana danddayiyoo?

3. (a) Ermmaasi hara asaappe shaahettidi deˈanawu koyidoy aybissa gidana danddayii? (b) Ermmaasi ba xaafiyawu Baarukassi ay yootidee, qassi hegee ay demissidee?

³ Ermmaasi 40 gidiya layttawu, A shoorotanne geella I diccido kataman Anatootan deˈiya A dabbotuppe amaridaageeta  gujjin, ammanettenna asaa giddon deˈiis. (Erm. 11:21; 12:6) Gidoppe attin, I asaappe shaahettibeenna. I baassi siyettidabaa ba ammanettida xaafiyawu Baarukassi yootiis; ayyo siyettidabay xaafetti utto gishshawu, nuunikka hegaa eroos. (Erm. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Baaruki Ermmaasa gakkida ubbabaa xaafido wode, eti issoy issuwaa keehi siiqiyoogaanne bonchchiyoogaa tamaaridosona.—Erm. 20:1, 2; 26:7-11.

4. Ermmaasi ay oottanaadan Yihooway oychchidee, qassi he oosoy Ermmaasanne Baaruka laggetettaa waati minttidee?

⁴ Yerusalaame katamaa bolli gakkanabaa Israaˈeelatussi Ermmaasi daro layttawu xalatettan yootiis. (Erm. 25:3) Yihooway asay nagaraappe simmanaadan zaaretti minttettidi, eti naagettanaadan akeekissanawu Ermmaasi xaatta maxaafan xaafanaadan I oychchiis. (Erm. 36:1-4) Xoossay immido he oosuwaa Ermmaasinne Baaruki geella daro aginawu issippe oottishin eta ammanoy minnanaadan oottiyaabaa eti haasayennan waayi aggana.

5. Baaruki Ermmaasawu loˈˈo lagge gidiyoogaa nuuni waati eriyoo?

⁵ Eti xaatta maxaafaa xaafi wurssi simmin, Ermmaasi ba laggee Baaruki asaayyo he kiitaa yootanaagaa ammanettana koshshiis. (Erm. 36:5, 6) He oosuwaa oottiyoogee Baaruka daafaban yeggana danddayikkokka xalatettan poliis. Baaruki beeta maqidasiyaa biidi asaayyo xaatta maxaafaa nabbabiyo wode, Ermmaasi keehi ufayttidoogaa qoppana danddayaasa. (Erm. 36:8-10) Yihudaa halaqati Baaruki oottidobaa siyidi, I cenggurssaa xoqqu oottidi xaatta maxaafaappe banttassi nabbabanaadan azazidosona! (Erm. 36:14, 15) Halaqati Ermmaasi yootidobaa Kawuwaa Yoˈaqeemawu yootanawu kuuyidosona. Hegaa gishshawu, eti Baarukawu qoppidi hagaadan giidosona: “Neeninne Ermmaasi biidi qosettite; Intte de7iyo sohuwaakka ooninne eroppo.” (Erm. 36:16-19) Hegee loˈˈo zore!

6. Banttana yedetay gakkido wode, Ermmaasinne Baaruki waatidonaa?

 ⁶ Kawuwaa Yoˈaqeemi Ermmaasi xaafissido xaatta maxaafan xaafettidabaa siyido wode, keehi hanqqettidi he maxaafaa xuugissiisinne Ermmaasinne Baaruki qashettanaadan azaziis. Gidoppe attin, Ermmaasi yayyibeenna. I hara xaatta maxaafaa ekkidi, Baarukawu immiis; qassi Ermmaasi Yihoowa kiitaa awu yootishin Baaruki, “Yihudaa Kawoi Yo7aqeemi kase xuuggido xaatta maxaafaa giddon de7iya qaalaa ubbaa” xaafiis.—Erm. 36:26-28, 32.

7. Ermmaasinne Baaruki issippe oottido wode geella aybi hanidee?

⁷ Metuwaa issippe genccidi aattida asay darotoo dabbotaa minttees. Hegaa gishshawu, Ermmaasinne Baaruki iita Kawoy Yoˈaqeemi xuuggido xaatta maxaafaa zaarettidi issippe xaafido wode, eti issoy issuwaara loytti erettidosonanne laggetidosona. Ha ammanettida naaˈˈu asatu hanotay nuna waati maaddii?

8. Nuuni haratuura laggetettaa minttennaadan diggana danddayiyaabay aybee, qassi laggetettaa minttanawu nuuni ubbatoo baaxetana koshshiyoy aybissee?

⁸ Issi uri nuna kase qohidoogaa gaasuwan nuuyyo siyettiyaabaa haratuyyo qonccissi yootanawu nuuni metootana danddayoos. (Lee. 18:19, 24) Woy qassi nuuni haratuura laggetettaa minttanawu nuuyyo wodeenne wolqqay baynnabadan siyettana danddayees. Gidoppe attin, nuuni hegee danddayettennaba giidi qoppana bessenna. Nu ishantti metuwan nuna maaddanaadan koyikko, nuuni etaara dabbotaa ha wodiyan minttana koshshees. Hegaadan oottiyo issi ogee nu qoppiyoobaanne nuuyyo siyettiyaabaa etawu yootiyoogaa.—1 PHe. 1:22.

9. (a) Yesuusi ba laggetun ammanettiyoogaa waati bessidee? (b) Ne qofaanne neessi siyettiyaabaa yootiyoogee laggetettay kaseegaappe minnanaadan maaddana danddayiyoy aybissee? Leemisuwaa yoota.

⁹ Yesuusi ba laggetuyyo issibaanne genttennan tumaa yootiyoogan etan ammanettiyoogaa bessiis. (Yoh. 15:15) Nuna ufayssiyaabaa, hirggissiyaabaanne yilloyiyaabaa nu laggetuyyo yootiyoogan A leemisuwaa kaallana danddayoos. Issi uri neeyyo yootiyo wode loytta ezggikko, ne qofay, neeyyo siyettiyaabaynne ne halchchoy aagaara issi mala gidiyoogaa akeekana danddayaasa. Layttay 29 gidido Sinddo giyo yelaga michchee hanotaa beˈa. A Maariya Luwizo giyo, layttay 67 gidido aqinye michcheera laggetaasu. Sinddanne Maariya Luwiza Hamuusa galla maallado ubbatoo issippe haggaazoosona; qassi eti issoy issuwaara dumma dummabaa laˈatettan haasayoosona. Sindda hagaadan gaasu: “Taani ta laggetuura keehi koshshiyaabaa haasayiyoogan ufayttays; ayssi  giikko, hegee taani eta loytta eranaadaaninne akeekanaadan maaddees.” Ne qofaanne neessi siyettiyaabaa ne laggetussi yootiyo wodenne eti yootiyoobaa neeni siyiyo wode, intte laggetettay kaseegaappe mino gidees. Sinddiigaadan, neenikka haratuura ne qofaanne neessi siyettiyaabaa haasayikko, intte laggetettay minnana danddayees.—Lee. 27:9.

10. Leemiso 27:17y yootiyoogaadan, nu ishanttuuranne michchonttuura issippe oottiyoogee ayba loˈˈo ayfiyaa demissana danddayii?

¹⁰ Nuuni nu ishanttuuranne michchonttuura issippe oottiyo wode, Ermmaasaagaadaaninne Baarukaagaadan eta loˈˈo eeshshaa akeekoos, qassi etappe tamaaroosinne etakko shiiqoos. (Leemiso 27:17 nabbaba.) Leemisuwawu, ne laggee ba ammaniyoobawu naqaashaa xalatettan yootishin woy Yihoowabaanne A halchchuwaabaa wozanappe ammaniyoogaa qonccissishin neeni haggaazuwan siyiyo wode neeyyo aybi siyettii? Neeni A kaseegaappe aaruwan siiqennan waaya aggana.

11-12. Issippe haggaaziyoogee nu laggetettaa minttanaadan waati maaddana danddayiyaakko leemisuwaa yoota.

¹¹ Issippe haggaaziyoogee asay issoy issuwaa kaseegaappe aaruwan siiqanaadan waati maaddiyaakko naaˈˈu hanotata ane beˈa. Layttay 23 gidido Adeliino giyo michchiyaa darin oosettibeenna moottan sabbakanawu, Kanddiiso giyo, I laggetuppe issinna banaara baanaadan oychchaasu. A hagaadan gaasu: “Nuuni minnidi haggaazanawunne haggaazuwan kaseegaappe aaruwan ufayttanawu koyida. Nuuni muletoo, danddayettida ubban Yihoowawu haggaazana mala, naaˈˈaykka minettana koshshiis.” Eti issippe haggaaziyoogan waani goˈettidonaa? Adeliina hagaadan gaasu: “Nuuyyo siyettidabaa, nuuni haasayidobaappe nuna minttettidabaanne, haggaazuwan Yihooway nuna kaalettidoogaa nu waati akeekana danddayiyaakko ubba gallassi omarssan tobboos. Hegaadan tobbiyoogan naaˈˈaykka ufayttida, qassi issoy issuwaa kaseegaappe aaruwan erida.”

¹² Layilonne Maariyaano giyo, aqo oyqqibeenna naaˈˈu michchontti, Giddo Afirkkaa  Ripubilikiyan asay dariyo Banguwi giyo kataman ichchashu saaminttawu sabbakanawu Paransaayeppe biidosona. Layila hagaadan gaasu: “Maariyaanonne tana metiyaabay gakkikkonne, nuuni issoy issuwaara wozanappe haasayiyoonne siiqettiyo gishshawu, nu laggetettay kaseegaappe yaa minniis. Maariyaana ooratta hanotaa meezetiyoogaa, heeraa asaa siiqiyoogaanne minnada haggaaziyoogaa akeekada, taani O kaseppe aaruwan bonchchaas.” Hegaadan goˈettanawu neeni kare biitti baana koshshenna. Ne heeran deˈiya ishaara woy michcheera haggaaziyo wode ubban, intte issoy issuwaa loytti erananne kaseegaappe aaruwan laggetettaa minttana danddayeeta.

13. Nuuni nu laggetukko shiiqidi etaara oottiyo wode, issi issitoo haniyaabay aybee?

¹³ Issi issitoo nuuni nu laggetukko shiiqidi etaara issippe oottiyo wode, eta loˈˈo eeshshaa xalla gidennan, eta balaakka eroos. Hegaa akeekiiddikka nu laggetuura siiqettanaadan nuna aybi maaddana danddayii? Ane zaarettada Ermmaasa hanotaa beˈa. I haratu loˈˈo eeshshaa akeekanaadaaninne eta mooruwaa atto gaanaadan A aybi maaddidee?

14. Ermmaasi Yihoowabaa ay tamaaridee, qassi hegee A waati maaddidee?

¹⁴ Ermmaasi Geeshsha Maxaafaa shaahotuppe ba sunttan xeegettiya maxaafaa xaafiis; qassi Koyronne Naaˈˈantto Kawotu maxaafata I xaafennan aggenna. He oosoy Yihooway nagaranchcha asaa ay keena atto giyaakko I akeekanaadan maaddiis. Leemisuwawu, Kawuwaa Akaabi ba iita oosuwaappe simmin, I ba so asa ubbay xayiyoogaa ba deˈuwan beˈennaadan Yihooway oottidoogaa Ermmaasi erees. (1 Kaw. 21:27-29) Qassi, Minaasee Akaabaagaappe aaruwan Yihoowa hanqqetissiyaabaa oottidoogaakka Ermmaasi erees. SHin Minaasee ba nagaraappe simmido gishshawu Yihooway A maariis. (2 Kaw. 21:16, 17; 2 Odi. 33:10-13) He taariketi Ermmaasi ba laggeta danddayiyoogaaninne eta maariyoogan, danddayanchchanne maariyaagaa gidida Xoossaa leemisuwaa kaallanaadan A maaddennan aggokkona.—Maz. 103:8, 9.

15. Baaruka qofay shaahettido wode Ermmaasi danddayanchcha gidida Yihoowa leemisuwaa waati kaallidee?

¹⁵ Baaruka qofay guutta wodiyawu shaahettido wode Ermmaasi A waati maaddidaakko qoppa. Ermmaasi ba laggiyan hidootaa qanxxiyoogaappe, Xoossaa kiitaa kehatettan Baarukawu yootiyoogan A maaddiis. (Erm. 45:1-5) He taarikiyaappe nuuni ay tamaarana danddayiyoo?

16. Leemiso 17:9n qonccidaagaadan, haratuura nu laggetettaa naagidi deˈanawu waatana koshshii?

¹⁶ Nuuni nu ishanttinne michchontti wottiyoobi baynna asa gidana giidi naagana danddayokko. Yaanikko, nuuni issi uraara laggetikko, he laggetettaa naagidi deˈanawu baaxetana bessees. Nu laggeti balabaa oottikko, nuuni kehatettan qoncce zoriyaa Xoossaa Qaalaappe zoriyoogee koshshana danddayees. (Maz. 141:5) Eti nuna qohikko, nuuni etawu atto gaana koshshees. Nuuni etawu atto gi simmidi, eti nuna qohidobaa etawu woy hara asawu yootennaadan naagettana bessees. (Leemiso 17:9 nabbaba.) Ha keehi wayssiya wodiyan nu ishanttunne nu michchonttu balan gidennan, eta loˈˈo eeshshan xeelaa wottiyoogee keehi koshshiyaaba! Yaatiyoogee etaara nuussi laggetettaa minttees; qassi gita waayiyaa wode nuuyyo mata laggeti koshshoosona.

17. Ermmaasi metuwaa wodekka tumu lagge gidiyoogaa waati bessidee?

¹⁷ Hananabaa yootiya Ermmaasi metuwaa wodekka tumu lagge gidiyoogaa bessiis. Leemisuwawu, kawo keettan oottiya Abimeleki silimotida haattaa ollaappe Ermmaasa ashshi simmidi, halaqati bana qohana giidi yayyiis.  Ermmaasi hegaabaa siyidi, ba laggee hegaa barkka genccana giidi coo aggiigibeenna. Ermmaasi qasho keettan deˈikkonne, I ba laggiyaa Abimelekawu Yihooway qaalaa gelidobaa yootiyoogan, A minttettanawu bawu danddayettidabaa oottiis.—Erm. 38:7-13; 39:15-18.

18. Leemiso 17:17y yootiyoogaadan, issi laggee waayettiyo wode nuuni waatana koshshii?

¹⁸ Ha wodiyan, nu ishanttanne michchontta dumma dumma metoy gakkees. Leemisuwawu, daroti meretay woy asay gattiyo daafaban qohettoosona. Hegaa malabay gakkiyo wode, nuuppe amaridaageeti daafaban qohettida nu laggeta nu son mokkana danddayennan aggokko. Harati qassi miishshan maaddana danddayoosona. Gidoppe attin, Yihooway nu ishanttanne michchontta maaddanaadan nuuni ubbay woossana danddayoos. Issi ishay woy michchiyaa hidootaa qanxxidoogaa nuuni akeekikko, woyganaakko woy waatanaakko erennan aggana danddayoos. Gidikkonne, nuuni ubbaykka maaddana danddayoos. Leemisuwawu, nu laggiyaara issippe aattiyo wodiyaa bazzana danddayoos. I woy A haasayiyo wode nuuni kehatettan ezggana danddayoos. Qassi nuuni dosiyo minttettiya xiqisiyaa yootana danddayoos. (Isi. 50:4) Keehi koshshiyaabay ne laggetussi neeni koshshiyo wode eta maaddanawu koyiyoogaa.—Leemiso 17:17 nabbaba.

19. Ha wodiyan laggetettaa minttiyoogee nuna sinttappe waatidi maaddanee?

¹⁹ Nuuni ha wodiyan nu ishanttuuranne michchonttuura dabbotaa minttanawunne hegaa naagidi deˈanawu murttana bessees. Ayssi giikko, nu morkketi wordduwan nuna issuwaa issuwaappe shaakkanawu baaxetana. Eti nuuni nu ishantta ammanettiyoogaanne maaddiyoogaa agganaadan oottanawu baaxetana. SHin nu morkketussi injjetenna. Eti nuuni nu ishantta siiqiyoogaa agganaadan oottana danddayokkona. Nuuni dabbotido dabbotaa eti aybiininne moorana danddayokkona. He dabbotay ha alamee xayana wode xallan gidennan, merinawu deˈiyaaba!