1-2. Akaabanne Minaase giddon deꞌiya dummatettay aybee, qassi nuuni beꞌana oyshati awugeetee?

 BENI wode deꞌida naaꞌꞌu kawotubaa ane beꞌoos. Issoy huuphessa baggan deꞌiya Israaꞌeela tammu zerettaa kawotettaa haaridaagaa; haray qassi Yihudaa naaꞌꞌu zerettaa kawotettaa haaridaagaa. Eti dumma dumma wodiyan deꞌidaba gidikkonne, issi mala gidida darobaa oottidosona. Naaꞌꞌu kawotikka Yihoowa bolli makkalidosonanne A asay nagaraa oottanaadan gaaso gididosona. Naaꞌꞌaykka eeqa xoossata goynnidosonanne asaa woridosona. SHin, ha naaꞌꞌu asatu giddon dummatettay deꞌees. Etappe issoy hayqqana gakkanaashin iitabaa oottiyoogaa aggibeenna, shin hinkkoy ba nagaraappe simmiisinne I oottido iitabay awu atto geetettiis. Eti oonee?

² Eta sunttay Israaꞌeela kawuwaa Akaabanne Yihudaa kawuwaa Minaasa. Ha naaꞌꞌu asatu giddon deꞌiya dummatettaappe nagaraappe simmiyo keehi koshshiyaabaa xeelliyaagan darobaa tamaarana danddayoos. (Oos. 17:30; Roo. 3:23) Nagaraappe simmiyoogee aybee, qassi nuuni nagaraappe simmiyoogaa waati bessiyoo? Nuuni hegaa erana koshshees, ayssi giikko, nuuni nagaraa oottiyo wode Yihooway nuuyyo atto gaanaadan koyoos. Ha oyshatu zaaruwaa demmanawu, he naaꞌꞌu kawotu deꞌuwaabaa xannaꞌana, qassi eti oottidobaappe nuuni tamaarana danddayiyoobaa beꞌana. Yaatidi nagaraappe simmiyoogaa xeelliyaagan Yesuusi tamaarissidobaa beꞌana.

3. Akaabi ay mala kawoo?

³ Akaabi Israaꞌeela tammu zerettaa kawotettan haarida laappuntta kawo. Huuphessan deꞌiya dure kawotettaa Sidoonatu  kawuwaa naꞌiyo Elzzaabeelo I machchiis. Akaabi Elzzaabeelo machchido gishshawu, Israaꞌeela biittay daro miishshaa demmana danddayiis. SHin Akaabi Elzzaabeelo machchidoogaa gaasuwan, Israaꞌeela deree kaseegaappe aaruwan Yihoowa bolli nagaraa oottiis. Elzzaabeela Baꞌaalawu goynnawusu, qassi beeta maqidasiyan shaaramuxiyoogaanne naata yarshshiyoogaa gujjin, sheneyiya eeqa goynuwaa Akaabi aassanaadan A denttettaasu. Elzzaabeela kawotido wode ubban Yihooway kiittin hananabaa yootiyaageetussi hanotay iita. A etappe darota worissaasu. (1 Kaw. 18:13) “Akaabi baappe kase wode de7ida kawotu ubbatuugaappekka aadhdhiya iitabaa GODAA sinttan oottiis.” (1 Kaw. 16:30) Akaabinne Elzzaabeela oottidobaa Yihooway coo aggiigibeenna. Eti oottido ubbabaa I erees. Yihooway maariyaagaa gidiyo gishshawu, Ba asay wodee deꞌishin bantta ogiyaappe simmanaadan minttettanawu hananabaa yootiya Eelaasa kiittiis. SHin Akaabinne Elzzaabeela siyennan ixxidosona.

4. Akaaba bolli gakkida qixaatee aybee, qassi I waanidee?

⁴ Wurssettan, Yihooway issibaa oottanawu kuuyiyo wodee gakkiis. Yihooway Akaabanne Elzzaabeelo qaxxayanaagaa yootanaadan hananabaa yootiya Eelaasa kiittiis. Eta soo asay ubbay hayqqana. Eelaasi yootidobay Akaabi keehi azzananaadan oottiis! Ha otoranchcha bitanee ‘ba huuphiyaa kawushshidoogee’ woy bana ziqqi oottidoogee maalaalissiyaaba.—1 Kaw. 21:19-29.

5-6. Akaabi tumuppe ba nagaraappe simmibeennaagaa nuuni waati eriyoo?

⁵ He wode Akaabi ba huuphiyaa ziqqi oottidaba gidikkonne, hegaappe simmin oottidoban tumuppe ba nagaraappe simmibeennaagaa bessiis. Ba kawotettaappe Baꞌaala goynuwaa xayssibeenna. Yihoowa goynuwaa aassibeenna. I nagaraappe simmibeennaagaa hara ogetunkka bessiis.

⁶ Guyyeppe, Akaabi Sooriyaa biittaara olaa olettiyo wode maaduwaa Yihudaa kawuwaa Yoosaafixa oychchiis. Kawuwaa Yoosaafixi Yihoowan ammanettiya loꞌꞌo kawo, qassi I eti olawu baanaappe kase waatana koshshiyaakko Yihooway kiittin hananabaa yootiyaagaa oychchanaadan awu yootiis. Akaabi oychchanawu koyibeenna. I hagaadan giis: “Nuuni a baggaara GODAA oichchanau danddayiyo issi hara bitanee de7ees; i Yimila na7aa Mikaaya. SHin taani a ixxais; aissi giikko, i ubba wodekka tabaa iitabaa yooteesippe attin lo77obaa yooti erenna.” Gidikkokka, eti hananabaa yootiya Mikaaya zoriyaa oychchidosona. Akaabi giidobay likke. Xoossay kiittin hananabaa yootiyaagee Akaaba xeelliyaagan iitaba yootiis! Iita gidida Akaabi ba nagaraappe simmibeenna, qassi Yihooway atto gaanaadan oychchiyoogaa aggidi hananabaa yootiyaagaa qashissiis. (1 Kaw. 22:7-9, 23, 27) Akaabi Mikaaya qashissidaba gidikkonne, Mikaayi yootidobay polettennaadan diggana danddayenna. Hegaappe simmin, Akaabi olan hayqqiis.—1 Kaw. 22:34-38.

7. Akaabi hayqqi simmin Yihooway abaa woygidee?

⁷ Akaabi hayqqi simmin, Yihooway he bitaniyaa xeelliyaagan qoppidobaa yootiis. Loꞌꞌo Kawoy Yoosaafixi ba soo saro simmido wode, I Akaaba maaddidoogee bala gidiyoogaa yootanaadan Yihooway hananabaa yootiya Yeeha kiittiis. Yihooway kiittin hananabaa yootiyaagee hagaadan giis: “Neeni iitata maaddanau woikko GODAA ixxiyaageeta siiqanau bessii?” (2 Odi. 19:1, 2) Ane hagaa qoppa: Akaabi tumuppe ba nagaraappe simmidaba gidiyaakko, hananabaa yootiyaagee A Yihoowa ixxiya iita asa geennaagee tuma. Akaabi guutta zilꞌꞌettidaba gidikkonne, I ba nagaraappe tumuppe simmibeennaagee qoncce.

8. Nu nagaraappe simmiyoogaa xeelliyaagan Akaabappe ay tamaarana danddayiyoo?

⁸ Akaabi oottidobaappe nuuni ay tamaarana danddayiyoo? Akaaba soo asay qaxxayettanaagaa Eelaasi yootido wode, Akaabi bana ziqqi  oottiis. Yaatiyoogan, loꞌꞌobaa oottiis. SHin I guyyeppe oottidobay I wozanappe ba nagaraappe simmibeennaagaa bessees. Hegaa gishshawu, nuuni nu nagaraappe simmanawu kase oottidobaa xeelliyaagan azzaniyoogaappe aarobaa oottana bessees. Tumuppe nagaraappe simmiyoogaa giyoogee woygiyoogaakko eranawu nuuni Minaasee oottidobaappe ay tamaarana danddayiyaakko ane beꞌoos.

9. Minaasee ay mala kawoo?

⁹ Naaꞌꞌu xeeta gidiya layttappe guyyiyan, Yihudan Minaasee kawo gidiis. A nagaray Akaabaagaappekka yaa iita gidennan waayi aggana! Geeshsha Maxaafay hagaadan gees: “GODAA sinttan i daro iitabaa oottidi, a hanqqetissiis.” (2 Odi. 33:1-9) Minaasee eeqa xoossatuyyo yarshshiyo sohota giigissiis, ubba qassi ba medhdhido eeqaa misiliyaa Yihoowa beeta maqidasiyaa giddon essiis. He misilee yelettiyoogaa xoossaa bessiyaaba gidennan aggenna! I bitiyaagaa, shareechchiyaagaanne moytilliyaa haasayissiyaagaa gidiis. Qassi I “xillo asaa” daruwaa woriis. I darota worissiis; ubba qassi “ba yelido na7aa taman xuuggidi” eeqa xoossatussi yarshshiis.—2 Kaw. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Yihooway Minaasa waati seeridee, qassi Minaase waatidee?

¹⁰ Akaabaagaadan, Yihooway kiittin hananabaa yootiyaageeti odidobaa Minaasee siyibeenna. Wurssettan, “GODAI Asoore kawuwaa ola gadaawata eta bolli denttiis; denttin eti Minaase siiriyan dafuwaa aattidi oiqqidosona; oiqqidi nahaasiyaa sanssalatan qachchidi, Baabiloone biitti efiidosona.” Minaasee Baabiloonen qashettido wode, I oottidobaa xeelliyaagan loytti qoppidaba milatees. I “ba aawatu Xoossaa sinttan banatettaa keehippe kaushshiis.” I hegaappe aarobaa oottiis. “GODAA ba Xoossaa maaduwaa woossiis.” Minaasee ubbatoo ‘Xoossaa woossiis.’ He iita bitanee laamettiis. I Yihoowa ba Xoossaadan xeelliyoogaa doommiisinne aggennan A woossiis.—2 Odi. 33:10-13.

11. Naaꞌꞌantto Hanidabaa Odiya 33:15, 16y yootiyoogaadan, Minaasee ba nagaraappe tumuppe simmidoogaa waati bessidee?

¹¹ Guyyeppe, Yihooway Minaase woosaa zaariis. Minaase wozanay laamettidoogaa Yihooway A woosaappe akeekiis. Minaasee Yihooway atto gaanaadan oychchido wode I atto giis; yaatidi zaarettidi kawo gidanaadan oottiis. Minaasee nagaraappe tumuppe simmidoogaa bessanawu bawu danddayettida ubbaabaa oottiis. Akaabi mule oottibeennabaa I oottiis. I ba eeshshaa laammiis. I worddo goynuwaa eqettiisinne asay Yihoowawu goynnanaadan minttettiis. (2 Hanidabaa Odiya 33:15, 16 nabbaba.) Yaatanawu Minaaseyyo xalatettaanne ammanuwaa koshshiis; ayssi giikko, I ba nagaraappe simmanaappe kase ba soo asawu, halaqatussi, ba deriyawu daro layttawu iitaban leemiso gidiis. Minaasee cimido wode, I oottidobaa gaasuwan gakkidabaappe amaridaagaa giigissanawu baaxetiis. Guyyeppe kawotidi keehi loꞌꞌo kawo gidida  ba naꞌaa naꞌaa Yoosiyaasawu I loꞌꞌo leemiso gidennan waayi aggana.—2 Kaw. 22:1, 2.

12. Minaasee ba nagaraappe simmido hanotaappe nuuni ay tamaarana danddayiyoo?

¹² Minaasee hanotaappe nu ay tamaarana danddayiyoo? I bana ziqqi oottidi darobaa oottiis. I Yihooway maaranaadan mintti woossiis. Qassi I ba eeshshaa laammiis. Minaasee ba oottidobaa gaasuwan gakkidabaa giigissanawu minni oottiis, qassi Yihoowawu goynnanawunne harati hegaadan oottanaadan maaddanawu bawu danddayettida ubbabaa oottiis. Minaase hanotay wolqqaama nagaraa oottidaageeta maaddees. Xoossaa Yihooway “kehanne atto giyaagaa” gidiyoogaa Minaase hanotay qonccissees. (Maz. 86:5) Bantta nagaraappe tumuppe simmiyaageeta Yihooway atto gees.

13. Nagaraappe simmiyoogee keehi koshshiyaaba gidiyoogaa akeekanaadan maaddiya leemisuwaa yoota.

¹³ Minaasee ba oottido nagarawu azzaniyoogaappe aadhdhiyaabaa oottiis. Hegee nagaraappe tumuppe simmiyoogaa xeelliyaagan nuna keehi koshshiyaabaa tamaarissees. Ha leemisuwaa beꞌa: Neeni daabbo keetti baada daabbuwaa shammanawu oychchadasa. Bayzziyaagee neeyyo daabbuwaa gidennan guuttaban xiilliyaa immees. Neeni hegan ufayttanee? Ufayttakka! Bayzziyaagee xiillee daabbuwan geliyaabaappe waannaba giidi yootiyaakko hegee nena maaddanee? Aynne maaddenna! Hegaadan, nagaraa oottida uri tumuppe ba nagaraappe simmanaadan Yihooway koyees. Nagaraa oottida uri azzaniyoogee loꞌꞌoba. Azzaniyoogee ba nagaraappe simmanawu keehi koshshiyaaba gidikkonne, hegaa xallay gidenna. Nagaraa oottida uri harabaa ay oottana bessii? Yesuusi yootido issi taarikiyaappe nuuni darobaa tamaaroos.

14. Yesuusi yootido bayida naꞌaabaa leemisuwan he naꞌay ba nagaraappe simmidoogaa qonccissiyaabaa waati bessidee?

¹⁴ Bayida naꞌaa xeelliyaagan Yesuusi Luqaasa 15:11-32n, minttettiya taarikiyaa odiis. Issi yelagay ba aawaa bolli makkalidi sooppe kiyidi “haaho dere biis.” I yan shori baynna deꞌo deꞌiis. SHin awu deꞌoy keehi deexxido wode, I ba kuuyido iitabaa qoppiyoogaa doommiis. Ba aawaa son deꞌiyo wode bawu deꞌoy keehi loꞌꞌo gidiyoogaa akeekiis. He yelagay ‘ba mooruwaa hassayidoogaa’ Yesuusi yootiis. I soo simmanawunne ba aaway bawu atto gaanaadan oychchanawu kuuyiis. I iita gidida darobaa kuuyidoogaa akeekidoogee A maaddiis. SHin hegaa xallay gidenna. I ba eeshshaa laammana koshshees!

15. Bayida naꞌay tumuppe nagaraappe simmidoogaa waati bessidee?

¹⁵ Bayida naꞌay ba oottidobawu wozanappe nagaraappe simmidoogaa bessiis. I adussa ogiyaa hemettidi soo simmiis. He wode naꞌay ba aawawu hagaadan giis: “Taani Xoossaakka nenakka naaqqaas; hagaappe sinttan ne na7a geetettanaukka bessikke.” (Luq. 15:21) Yelagay ba oottidobaa wozanappe paaxidoogee I Yihoowaara dabbotido dabbotaa giigissanawu  koyiyoogaa qonccissees. I oottidobay ba aawaa qohidoogaakka akeekiis. I ba aawaara dabbotaa zaarettidi minttanawu loytti baaxetanawu eeno giis. Yaatanawu, I ba aawaa ashkkaratuppe issuwaa mala gidanawu koyiis. (Luq. 15:19) Ha leemisoy ufayssiya taarike xalla gidenna. Ha taarikee cimata keehi maaddiyaaba. Eti gita nagaraa oottida issi uri tumuppe nagaraappe simmidaakkonne eranawu maliyo wode ha taarikee eta maaddana danddayees.

16. Issi uri tumuppe ba nagaraappe simmidaakkonne eranawu cimati metootana danddayiyoy aybissee?

¹⁶ Gita nagaraa oottida uri tumuppe nagaraappe simmidaakkonne eriyoogee cimata metana danddayees. Waanidi? Cimati wozanan deꞌiyaabaa erana danddayenna gishshawu, bantta ishay ba nagaraa muleera aggidoogaa bessiya naqaashaa demmanawu maloosona. Issi issi hanotatun, gita nagaraa oottida issi uraara cimati gayttiyo wode I tumuppe ba nagaraappe simmidoogaa bessiyaabaa demmennan aggana danddayoosona.

17. (a) Issi uri keehi azzaniyoogaa yootikkonne, I tumuppe nagaraappe simmibeennaagaa bessiya leemisoy aybee? (b) Maatiyoosa 3:8y yootiyoogaadan, tumuppe nagaraappe simmida uri waatana koshshii?

¹⁷ Issi leemisuwaa qoppa. Issi ishay daro layttawu darotoo wodiraa laammiis. I maaduwaa oychchiyoogaa aggidi, ba oottido pokkobaa ba machcheeppe, ba laggetuppenne cimatuppe qottiis. Cimati I oottidobaa guyyeppe eridosona. Cimati I wodiraa laammidoogaa qonccissiya naqaashaa ayyo yootiyo wode I ba oottidobaa ammaniis, ubba qassi keehi azzaniyaaba milatiis. SHin hegee I nagaraappe simmidoogaa bessii? Bessenna. He allaalliyaa beꞌiya cimati azzanuwaappe aarobaa akeekana koshshees. Hagee akeeki paccin qoppennan oottidoba gidennan daro layttawu takkida iita ooso. Nagaraa oottida uri ba dosan paaxibeenna; hara uri he nagaraabaa eridi cimatussi yootiis. Yaatiyo gishshawu, nagaraa oottida uri qoppiyoobaaninne oottiyooban wozanappe laamettidoogaa cimati akeekana koshshees. (Maatiyoosa 3:8 nabbaba.) Nagaraappe tumuppe simmidoogaa bessiyaagaadan laamettanawu he urawu daro wodiyaa ekkana danddayees. Kiristtaane gubaaꞌiyaappe A amarida wodiyawu bohiyoogee bessiyaaba gidana danddayees.—1 Qor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Bohettida uri tumuppe nagaraappe simmidoogaa waati bessana danddayii, qassi hegee ayba ayfe demissii?

¹⁸ Bohettida uri ba nagaraappe tumuppe simmidoogaa bessanawu ubbatoo shiiqota shiiqanaadan, aggennan woossanaadaaninne Geeshsha Maxaafaa xannaꞌanaadan cimati zoriyoobaa oosuwan peeshshana koshshees. I zaarettidi nagaraa oottanaadan A paaccana danddayiyaabaappe naagettanawukka baaxetana koshshees. I Yihoowaara dabbotaa zaarettidi minttanawu baaxetikko, Yihooway awu muleera atto gaanaagaanne I gubaaꞌiyaa simmanaadan cimati A maaddanaagaa ammanettana danddayees. Cimati issi uri tumuppe nagaraappe simmidaakkonne  akeekanawu baaxetiyo wode, ubbaa hanotay issi mala gidennaagaa eroosona. Hegaa gishshawu, he allaalliyaa issuwaa issuwaa akeekan pilggoosona.

19. Nagaraappe tumuppe simmiyoogaa giyoogee woygiyoogee? (Hizqqeela 33:14-16)

¹⁹ Nagaraa oottida issi uri gita nagaraa ootti simmidi azzanaas giyoogaa xallay gidennaagaa nuuni beꞌida. I nagaraappe simmidi laamettidoogaa qoppiyoobaaninne oottiyooban bessana koshshees. I ba iita oosuwaa aggidi Yihooway kessido maarata zaarettidi azazettana koshshees. (Hizqqeela 33:14-16 nabbaba.) Zaarettidi Yihoowaara dabbotiyoogee nagaraa oottida urawu keehi koshshiyaaba.

20-21. Gita nagaraa oottida issi uraa waati maaddana danddayiyoo?

²⁰ Yesuusi, “Taani nagaranchchati bantta nagaraappe simmanaadan, eta xeesanau [yaas]” giido wode, ba haggaazuwan keehi koshshiyaabaa qonccissiis. (Luq. 5:32) Hegee nuunikka oottanawu koyiyooba gidana koshshees. Yaatiyo gishshawu, nu mata laggetuppe issoy gita nagaraa oottikko, nuuni waatana koshshii?

²¹ Nu laggee oottido nagaraa cimatussi yootennan agganawu maliyoogee nu laggee qohettanaadan oottees. Nuuni he nagaraa qosana danddayokko; ayssi giikko, Yihooway hegaa beꞌees. (Lee. 5:21, 22; 28:13) Cimati ne laggiyaa maaddanawu koyiyoogaa awu yootiyoogan A maaddana danddayaasa. Ne laggee ba nagaraa cimatussi yootennan ixxikko, neeni cimatussi yootana koshshees. Hegee neeni A wozanappe maaddanawu koyiyoogaa bessees. I cimatuppe maaduwaa demmidi ba nagaraappe simmana xayikko, Yihoowaara dabbotido dabbotay duuxxana danddayees!

22. Nuuni kaalliya huuphe yohuwan ay beꞌanee?

²² Issi uri gita nagaraa keehi daro wodiyawu oottikko, cimati I bohettana koshshees giidi kuuyanee? Hegaa giyoogee eti A maarokkona giyoogee? Yihooway nagaranchchata seeriyo wode maariyo ogiyaanne nuuni hegaadan waati maarana danddayiyaakko kaalliya huuphe yohuwan beꞌana.