1, 2. (a) Uruta ay mala oosuwaa oottaydda takkadee? (b) Uruta Xoossaa Higgiyaanne a asaa xeelliyaagan akeekidobay aybee?

 URUTA shiishshaydda peꞌido banggaa mirqqiyaa matan gulbbata uttaasu. Saꞌay omarido gishshawu, Beetaliheeme heeran ootti peꞌida daro asay deretiyaasan deꞌiya guutta katamaa biiddi deꞌees. Uruta maalladoppe doommada shemppennan oottaydda peꞌido gishshawu, keehi arggaacidoogee qoncce. A haꞌꞌikka kattaa qoxxaydda deꞌawusu. Oosoy daafurssikkokka, a he gallassi keehi ufayttaasu.

² He yelaga amꞌꞌeessi saꞌi kiyaneeshsha? Hagaappe kasetiya huuphe yohuwan beꞌidoogaadan, a ba bollotee Naaꞌoomippe shaahettennan agganawu, o baqqa oyqqanawunne Naaꞌoomi Xoossaa Yihoowa ba Xoossa oottanawu qofaa qachaasu. Kayyottiya he naaꞌꞌu maccaasati Mooꞌaabappe Beetaliheeme yiidosona; allaga biittaa asaa gujjin Israaꞌeelan deꞌiya hiyyeesata keehi maaddiya higgiyaa Yihooway kessidoogaa Mooꞌaabiyaa Uruta sohuwaara akeekaasu. Qassi he Higgiyaa azazettiyaanne bonchiya Yihoowa asatu eeshshaynne kehatettay keehi kayyottida Uruto ufayssiis.

3, 4. (a) Booꞌeezi Uruto waati minttettidee? (b) Miishshaara gayttidabay metiyo ha wodiyan, Uruti leemisoy nuna waati maaddana danddayii?

³ He asatuppe issoy a poshiluwaa qoriyo gadiyaa godaa, Booꞌeeza giyo dure gidida cima bitaniyaa. I iyyo aawadan qarettiis. A Naaꞌoomo maaddido gishshawunne tumu Xoossaa Yihoowa qefiyaa garssan attanawu koyido gishshawu Booꞌeezi o nashshin, keehi ufayttaasu.—Uruto 2:11-14 nabbaba.

⁴ SHin Uruto sinttanaabay qofissennan aggenna. A azinikka naꞌikka baynna hiyyeesanne allaga biittaa asa gidiyo gishshawu, Naaꞌoomissinne baassi koshshiyaabaa sinttappe waata kunttanee? Poshiluwaa qoriyoogaa xallay gidanee? Qassi a cimiyo wode o ooni xeellanee? Hegee o qofissana danddayiyaaba. Miishshaara gayttidabay metiyo ha wodiyan, darota hegaa malabay qofissees. Hegaa malabaa genccanaadan ammanoy Uruto waati maaddidaakko akeekiyo wode, nuuni ippe darobaa tamaarana danddayoos.

5, 6. (a) Koyro gallassi Booꞌeeza gaden poshiluwaa qoranawu bin Urutiyyo waani ushachidee? (b) Uruta yin Naaꞌoomiyyo aybi siyettidee?

⁵ Uruta qora peꞌidoogaa qoxxin, 10 kilo giraameppe dariya kattay kiyiis. Saꞌay omariyo wode a Beetaliheeme biyoogaa doommaasu; geella hegaa a ba afalan qachada ba huuphiyan tookkennan aggukku.—Uru. 2:17.

⁶ Naaꞌooma ba naꞌaa machiyaa Uruta yin keehi ufayttaasu; ubba a daro banggaa tookkidoogaa beꞌada keehi garamettennan aggukku. Booꞌeezi ba oosanchatuyyo giigissido qumaappe Urutiyyo immin a maydda ashshidoogaa Naaꞌoomiyyo ehin, eti hegaa issippe miidosona. Miishin Naaꞌooma, “Hachchi hagaa auppe qoradii? Awan oottadii? Neeyyo hagaadan kehida bitanee anjjetto” yaagaasu. (Uru. 2:19) Naaꞌooma akeekancha; he amꞌꞌe yelagee hanotaa akeekidi iyyo kehida asi deꞌiyoogaa, Uruta tookkido daro kattaa beꞌada era aggaasu.

7, 8. (a) Naaꞌooma Booꞌeezi kehatettaa bessanaadan denttettiday oona gaada qoppadee, qassi aybissi? (b) Uruta ba bolloteessi aggenna siiquwaa zaarettada waata bessadee?

⁷ Eti naaꞌꞌay haasayiyoogaa doommin, Uruta Booꞌeeza kehatettaabaa Naaꞌoomiyyo yootaasu. Yaatin Naaꞌooma ufayttada, “Haiqqidaageetuyyookka paxa de7iyaageetuyyookka ba kehatettaa aggibeenna GODAI [a] anjjo” yaagaasu. (Uru. 2:20) A Booꞌeezi kehanaadan denttettiday Yihoowa gidiyoogaa akeekaasu; Yihooway ba asay haratuyyo kehiyo wode eta anjjanawu qaalaa geliis. a—Leemiso 19:17 nabbaba.

⁸ Booꞌeezi Uruta ubba wode a gadeppe poshiluwaa qoranaadaaninne kattaa cakkiya attuma asay o bochennaadan ba macca ashkkaratuura issippe oottanaadan yootido gishshawu, Naaꞌoomakka Uruta hegaadan oottanaadan zoraasu. Uruta he zoriyaa siyaasu. “Qassi ba bolloteera issippe de7aasu.” (Uru. 2:22, 23) Ha  hanotankka a ba waanna eeshshaa, aggenna siiquwaa bessaasu. Uruti hanotay nuuni nu soo asaara deꞌiya dabbotaa xoqqu oottidi xeelliyaakkonne, aggennan eta maaddiyaakkonne, qassi koshshiya ubbaban eta xeelliyaakkonne nuna oychanaadan denttettees. Yihooway hegaa mala aggenna siiquwaa bessiyaageeta xoqqu oottidi xeellees.

9. So asaa xeelliyaagan Urutippenne Naaꞌoomippe ay tamaariyoo?

⁹ Urutinne Naaꞌoomi xallay so asa gidana danddayokkonaa? Issi issi asay, so asaa ‘so asa’ giissiyaabay azinay, machiyaa, attuma naꞌay, macca naꞌiyaa, qassi mata dabboti deꞌidi banttappe koyettiyaabaa poliyoogaa giidi qoppees. SHin Urutinne Naaꞌoomi hanotay naaꞌꞌu asa xallaykka issoy issuwawu keehi qoppiyaaba, kehiyaabanne issoy issuwaa siiqiyaaba gidikko, so asa gidana danddayiyoogaa bessees. Neeni ne soo asaa xoqqu oottada xeellay? Yesuusi gubaaꞌiyan deꞌiyaageeti nuussi so asa gidiyoogaa yootiis.—Mar. 10:29, 30.

10. Naaꞌooma Uruto waata maaddana koyadee?

¹⁰ Uruta Hosppuniyan banggaa cakkiyo wodiyaappe doommada Tammiyan gisttiyaa cakkiyo wodiyaa gakkanaashin Booꞌeeza gaden poshiluwaa qoraydda takkaasu. Amarida saaminttay aadhin, Naaꞌooma siiqiyo ba naꞌaa macheeyyo ay oottanaakko qoppidoogee erettidaagaa. Eti Mooꞌaaban deꞌiyo wode, Naaꞌooma Urutiyyo mule azina demmana danddayennabadan qoppaasu. (Uru. 1:11-13) SHin haꞌꞌi he qofaa aggaydda deꞌawusu. Naaꞌooma Uruto, “Ta na7ee, neeni giigin de7anau, taani neeyyo aqo koyiyaakko iitanee?” yaagasu. (Uru. 3:1) He wode, yelidaageeti bantta naatuyyo aqo laggiyaa koyiyoogee meeze gididaba; Uruta qassi Naaꞌoomiyyo tumuppe naꞌa gidaasu. A Urutiyyo “aqo” koyanawu qoppaasu; a hegaadan qoppidoy aqo oyqqiyoogee woy azinaa geliyoogee woppu giidi saruwan deꞌanaadan oottana gaada qoppido gishshataassa. SHin Naaꞌooma waatanee?

11, 12. (a) Naaꞌooma Xoossay siiquwan yootido ay higgiyaa hassayada Booꞌeeza ‘woziyaagaa’ gaadee? (b) Uruta ba bollotiyaa zorin woygadee?

¹¹ Uruta Booꞌeezabaa yootido koyro gallassi, Naaꞌooma abaa, “He bitanee nuussi mata dabbottennee; ubba nubaa wozanau gattiyoogeetuppekka  issoi a” yaagaasu. (Uru. 2:20) Hegee woygiyoogee? Xoossay Israaꞌeelatuyyo immido Higgiyan hiyyeesatettaa woy kayyuwaa gaasuwan metootidaageeta keehi maaddiyaabay deꞌees. Issi maccaasiyaa naꞌa yelennan i azinay hayqqikko, i azinaa sunttay woy a yeletay muleera xayi aggiyo gishshawu, keehi kayyottawusu. SHin amꞌꞌiyaa hayqqida keettaawaa sunttan xeesettiyaanne a aquwaa laattiya naꞌa yelanaadan ba azinaa ishaa gelana danddayiyoogaa Xoossaa Higgee yootees. b—Zaa. 25:5-7.

¹² Naaꞌooma hegaa maaran halchido issibaa Urutiyyo yootaasu. Ha yelaga maccaasiyaa i bollotiyaa yootiyoobaa siyanawu hayttaa yeggiyoogaa qoppana danddayoos. Urutiyyo Israaꞌeelatu Higgee haꞌꞌikka ooratta; he biittan deꞌiya daro wogaykka a meezetabeennaba. Gidikkokka, a Naaꞌoomo keehi bonchiyo gishshawu, a yootiyo ubbabaa loytta ezggawusu. Naaꞌooma zoridobay yeellayiyaaba, ubba kawushshiyaaba milatikkokka Uruta a giidobaa oottanawu eeno gaasu. A ashkketettan, “Neeni giidobaa ubbaa ta hanana” yaagaasu.—Uru. 3:5.

13. Cima asaa zoriyaa siyiyoogaa xeelliyaagan Urutippe ay tamaarana danddayiyoo? (Iyyooba 12:12kka xeella.)

¹³ Ba deꞌuwan darobaa beꞌida cima asi zoriyoobaa siyanawu yelagati issi issitoo metootoosona. Yelagati bantta metuwaa cima asay loytti akeekennabadan qoppana danddayoosona.  Uruta ashkketettan oottidobay, nuna siiqiyaanne nuuyyo loꞌꞌobaa amottiya cima asaa zoriyaa siyiyoogee keehi maaddiyoogaa hassayanaadan oottees. (Mazamure 71:17, 18 nabbaba.) SHin Naaꞌooma ay zoradee, qassi Uruta hegaa siyada tumuppe anjjettadee?

14. Uruta saꞌay omariyo wode awu baadee?

¹⁴ He galla saꞌay omariyo wode, Uruta awudiyaa baasu. Asay darotoo awudiyaa giigissiyoy, omarssa heeran carkkoy keehi carkkiyo deriyaa xaphuwaana woy xoqqiyaasaana. Goshshanchati kattaa suullaappe shaakkanawu laydan woy gillan suraggiyo wode, suullaa carkkoy efin kattay attees.

15, 16. (a) Booꞌeezi ba oosuwaa poli simmin awudiyan hanidabaa qonccissa. (b) Booꞌeezi Uruta a tohossan zinꞌꞌidoogaa waani eridee?

¹⁵ Uruta he galla omarssi asay oosuwaa wurssanaashin hanotaa akeekan wochaasu. Booꞌeezi ba oosanchati qoxxidi doorido kattaa wochees. I kahuwaa kalli miidoogaappe guyyiyan, kattaa dooriyaa lanqqen zinꞌꞌiis. Hegee he wode meeze gididaba; asay hegaadan oottiyoy ba daafurido kattaa kaysuwaappenne boggiya asaappe naaganaassa gidennan aggenna. Uruta Booꞌeezi zinꞌꞌanawu hiixaa kiyidoogaa beꞌaasu. A Naaꞌooma giidobaa oottiyo saatee gakkiis.

¹⁶ Uruta i wozanay diddiqishin leddan akko shiiqaasu. A bitanee xiskkuwaa kayridoogaa akeekaasu. Yaatada, Naaꞌooma giidoogaadan, tohossa baggaara afalaa qaarada, a tohuwaa matan zinꞌꞌaagaasu. Zinꞌꞌada coꞌꞌu gaada naagaasu. Yaanidaashin guutta saatee  aadhiis. Hegee Urutiyyo daro laytta milatidoogee qoncce. Wurssettan, hekka bilahe gidiyo wode, Booꞌeezi aadhi wodhiis. A meeggido gishshawu ba tohuwaa kammanawu koyennan aggenna. I he wode, issi uri hegan zinꞌꞌidoogaa akeekiis. Geeshsha Maxaafay, “Issi maccaasiyaa a tohossan zin77idaaro demmiis” yaagees.—Uru. 3:8.

17. Uruta Booꞌeeza tohossan zinꞌꞌidoy shori baynnabaa oottanaassa gidennaagaa aybin eriyoo?

¹⁷ Booꞌeezi o, “Hannee, neeni oonee?” yaagidi oychiis. Oychin a yayyaydda, “Taani ne ashkkariyo Uruto; neeni ta keettaawaassi mata dabbo gidiyo gishshau, tana aissa” yaagaasu. (Uru. 3:9) Uruta giidobay a Booꞌeeza tohossan zinꞌꞌidoy shori baynnabaa oottanaassa gidennaagaa bessiyaaba. Hegee he wode meeze gididaba; Booꞌeezi oottidobaykka Uruta kandduwan geeshsha asa gidiyoogaanne a oychidobay o nashissiyaaba gidiyoogaa bessiyaaba.

18. Booꞌeezi Uruto minttettanawu woygidee, qassi a ammanettiya asa gidiyoogaa waata bessadee?

¹⁸ Booꞌeeza liiqo haasayay Uruto minttettidoogee qoncce. I hagaadan giis: “Ta na7ee, GODAI nena anjjo! Hagee ne oishai neeni kase ne bolloteessi oottido kehatettaappekka aadhdhees; neeni manqqo woikko dure gidiya yelaga attuma asata koyabaakka.” (Uru. 3:10) Booꞌeezi Uruti mala yelaga maccaasi, appe yelagiya attuma asa hiyyeesa gidin dure gidin gelana danddayiyoogaa akeekiis. SHin Uruta hayqqida Naaꞌoomi azinaa sunttaa a biittan xeegissiyaabaa oottiyoogan Naaꞌoomiyyo xalla gidennan, hayqqida ba bolluwawukka kehaasu. Ha yelaga maccaasiyaa bessido kehatettan Booꞌeezi keehi ufayttidoy aybissakko akeekana danddayoos.

19, 20. (a) Booꞌeezi Uruto sohuwaara ayssibeennay aybissee? (b) Booꞌeezi Urutiyyo kehidoy, qassi i sunttay moorettennaadan koyiyoogaa bessidoy ayba ogiyaanee?

¹⁹ Booꞌeezi gujjidi, “Ha77i simmi ta na7ee, yayyoppa. Neeni oichchidobaa ubbaa neeyyo taani oottana. Aissi giikko, ta kataman de7iya asai ubbai, neeni lo77obaa haniya maccaasa gidiyoogaa erees” yaagiis. (Uru. 3:11) Booꞌeezi Uruto ekkana danddayiyoogaa eridi ufayttiis; i o wozanaadan asi bana oychanaagaa kasetidi qoppennan aggenna. SHin Booꞌeezi xillo asa gidiyo gishshawu, ba  shene xallaa oottanawu koyibeenna. I hayqqida Naaꞌoomi azinaassi mataa dariya, o wozana bessiya hara dabboy deꞌiyoogaa Urutissi yootiis. Booꞌeezi he bitaniyaara gayttidi, i Uruto ayssanawu koyiyaakkonne oychana koyiis.

²⁰ Wonttanaashin Uruta yan zinꞌꞌanaadan Booꞌeezi yootiis; yaatin, a yan takkada wonttimaatti soo baana. Booꞌeezi hegaadan oottidoy, asay eti shori baynnabaa oottidabadan qoppidi eta naaꞌꞌaa sunttaakka moorenna mala yayyido gishshataassa. Uruta he bitaniyaa tohossan zaarettada zinꞌꞌa aggaasu; Booꞌeezi a oychidobaa eeno giido gishshawu, a haꞌꞌi kaseegaappe woppu geennan aggukku. Yaatada, a asi asa beꞌenna wodiyan denddaasu. Yaatin, Booꞌeezi a maayido qumaashshan daro banggaa qolin, hegaa ekkada Beetaliheeme simmaasu.—Uruto 3:13-15 nabbaba.

21. Uruto “lo77obaa haniya maccaasa” giissidabay aybee, qassi nuuni i leemisuwaa waati kaallana danddayiyoo?

²¹ Booꞌeezi asa ubbay Uruta “lo77obaa haniya maccaasa” gidiyoogaa eriyoogaa yootin, a hegaa wotta dentta qoppaydda keehi ufayttidoogee qoncce! Yihoowa eranawunne awu oottanawu amottidoogee, a hegaa mala loꞌꞌo asa gidanaadan maaddiis. Qassi a kase erenna wogaa meezetanawu eeno giyoogan Naaꞌoomiyyoonne i asawu daro kehaasu. Nuuni Urutiigaadan ammaniyaaba gidikko, hara asaanne eta wogaa bonchoos. Hegaadan oottikko, asay nunakka loꞌꞌobaa haniya asa ootti xeellana danddayees.

22, 23. (a) Naaꞌooma Uruto, “Ta na7ee, nebai waanidee?” gaada oychidoy aybissee? (b) Naaꞌooma Uruta waananaadan zoradee?

²² Uruta soo yin Naaꞌooma, “Ta na7ee, nebai waanidee?” gaada oychaasu. Uruta bana ayssiya asa demmidaakkonne Naaꞌooma eranawu koyaasu. Uruta Booꞌeezaara gayttidaagan hanida ubbabaa ba bolloteeyyo yootaasu. Qassi Booꞌeezi a Naaꞌoomiyyo immanaadan yeddido daro banggaa iyyo immaasu.—Uru. 3:16, 17.

²³ Naaꞌooma akeekancha gidiyo gishshawu, Uruta he gallassi poshiluwaa qoranawu biyoogaappe son shemppanaadan zoraasu. A Urutiyyo, “Bitanee hachchi ha yohuwaa wurssennan shemppenna” yaagaasu.—Uru. 3:18.

24, 25. (a) Booꞌeezi xillonne keha asa gidiyoogaa waati bessidee? (b) Uruta ayba ogiyan anjjettadee?

 ²⁴ Naaꞌooma Booꞌeezabaa giidobay likke. I katamaa penggiyaa matan deꞌiya gutaraa biidi, yaynnido mata dabboy yaara aadhanaashin naagiis. Booꞌeezi he bitanee Uruto wozidi ayssanaadan markkati deꞌiyoosan oychiis. SHin he bitanee hegaadan oottikko ba buzo laata gadiyaa moorissana gi yayyidi, ixxis giis. Yaagin, Booꞌeezi hayqqida Naaꞌoomi azinaa Elimeleeka aquwaa shammiyoogaaninne Elimeleeka naꞌaa Mahiloona machiyo, amꞌꞌiyo Uruto ayssiyoogan woziyaagaa gidanawu koyiyoogaa markkati deꞌiyoosan yootiis. Booꞌeezi hegaadan oottiyoy hayqqida bitaniyaa “sunttaa a laata gadiyan xeesissanau” koyido gishshataassa gidiyoogaa yootiis. (Uru. 4:1-10) Booꞌeezi tumuppe xillonne keha asa.

²⁵ Hegaadan oottidi, Booꞌeezi Uruto ayssiis. Hegaappe simmin, Yihooway “iyyo uluwan yeluwaa tilin, attuma na7aa yelaasu.” Beetaliheemen deꞌiya maccaasay Naaꞌoomo anjjiis; qassi Naaꞌoomiyyo laappun attuma naati deꞌiyaakkokka kehiyoogaappe aaruwan Uruta iyyo kehido gishshawu, eti o nashshidosona. Uruti naꞌay gita Kawuwaa Daawitayyo aawaa aawa gidiis. (Uru. 4:11-22) Daawiti qassi Yesuus Kiristtoosayyo mayzza aawa gidiis.—Maa. 1:1. c

26. Urutinne Naaꞌoomi hanotay nuuni ay ammanettanaadan oottii?

²⁶ Uruta anjjettidoogaadan he naꞌaa ba naꞌadan dichida Naaꞌoomakka anjjettaasu. Ha naaꞌꞌu maccaasatu taarikee Xoossaa Yihooway doorido ba asaara haggaaziyaanne bantta soo asaayyo koshshiyaabaa kunttanawu daafuriya ammanettiya ashkke asaa ubbaa i xoqqu oottidi xeelliyoogaa bessees. I Booꞌeeza, Naaꞌoomonne Uruto anjjidoogaadan, etaagaadan ammanettiya asatakka anjjana.