Vhavhusi vha humbulela uri arali wonoyo mukhuvha wa bvela phanḓa nga yeneyi nḓila, nga 2030 tshivhalo tsha vhathu vhane vha ḓo fa nga nṱhani ha u daha tshi ḓo engedzea tsha fhira 8 000 000. Nahone vha humbulela uri u daha zwi ḓo vhulaha vhathu vha 1 000 000 000 mafheloni a ḓanani ḽa vhu-21 ḽa miṅwaha.

Fola a ḽi vhaisi vhane vha ḽi daha fhedzi. Ḽi vhaisa miraḓo ya miṱa yo salaho, ine ya pfa vhuṱungu kha maḓipfele na u xelelwa nga tshelede, u katela na vhathu vha 600 000 vha sa dahi vhane vha fa ṅwaha muṅwe na muṅwe nga nṱhani ha u fema vhutsi ha fola. Wonoyu muhwalo u kha mahaḓa a muṅwe na muṅwe nga nṱhani ha mutengo wa zwa ngalafho une wa gonya tshifhinga tshoṱhe.

U fhambana na maṅwe malwadze ane a ṱoḓa madokotela a tshi tsa nṱha na fhasi a tshi ṱoḓa ngalafho, yeneyi thaidzo i a lafhea; thandululo i a ḓivhea. Dokotela Margaret Chan ane a vha mulanguli dzhenerala wa World Health Organization o amba uri: “U fa ha vhathu nga nṱhani ha fola zwi itiswa nga vhathu, fhedzi zwenezwi zwi nga shanduka arali muvhuso na vhathu vha nga shuma vhoṱhe.”

Vhavhusi vha shango vha aravha nga vhunzhi u itela u lwisana na yeneyi thaidzo i vhaisaho mutakalo. U bva nga August 2012, maṅwe mashango a 175 o tenda u dzhia vhukando ha u fhungudza u shumiswa ha fola. * Naho zwo ralo, hu na vhathu vhane vha khou tikedza zwenezwo. Ṅwaha muṅwe na muṅwe, vhabindudzi vha fola vha fhedza dzibilioni dza dzi dolara vha tshi khou kunguwedza u itela u kunga vharengi vhaswa, zwihuluhulu vhafumakadzi na vhaswa vhane vha dzula mashangoni ane a khou bvela phanḓa. Fola ḽi ita uri muthu a vhe na dzema, nga nṱhani ha zwenezwo tshivhalo tsha vhathu vhane vha vhulahwa nga fola tshi ḓo dzula tshi nṱha ngauri vhathu vha dzimilioni vho no vha na ḽeneḽo dzema. Arali vhane vha daha fola vha sa litsha, tshivhalo tsha vhane vha fa tshi ḓo engedzea vhukuma miṅwahani ya mahumi maṋa a ḓaho.

Khunguwedzo na dzema zwi ita uri vhathu vha fashwe nga mukhuvha une vha tama u u kunda. Yeneyo yo vha i tshenzhelo ya Naoko. O thoma u daha a tshee miṅwahani ya vhufumi. U edzisa zwe a zwi vhona kha zwianḓadzi zwo mu ita uri a vhone u nga u muthu wa nṱha. Hu sa londwi u vhona vhabebi vhawe vha tshi fa nga nṱha ha khentsara ya mafhafhu, o bvela phanḓa a tshi daha naho o vha a tshi khou alusa vhana vhawe vhavhili. O amba uri: “Ndo vha ndi tshi vhilaela uri ndi ḓo farwa nga khentsara ya mafhafhu nahone ndi tshi vhilaela mutakalo wa vhana vhanga, fhedzi a tho ngo kona u litsha. Ndo vhona u nga ndi nga si kone u litsha u daha.”

Naho zwo ralo, Naoko o litsha. O wana ṱhuṱhuwedzo ya u kunda dzema ḽa u daha fhethu hu fanaho na he ha thusa vhathu vha dzimilioni vhe vha kunda u daha fola. Henefho fhethu ndi ngafhi? Nga khumbelo bvelani phanḓa ni tshi vhala.