Manweledzo a Bvaho kha Bugu ya Numeri
Ipfi Ḽa Yehova Ḽi A Tshila
Manweledzo a Bvaho kha Bugu ya Numeri
NGA murahu ha Mupfuluwo wavho wa u bva Egipita, Vhaisiraele vho dzudzanywa vha vha lushaka. Nga u ṱavhanya nga murahu ha zwenezwo, vho vha vha tshi nga vha vho dzhena Shangoni ḽo Fulufhedziswaho, fhedzi vha kundelwa. Nṱhani hazwo, vho vha vho tea u tendeleka mahumi maṋa a miṅwaha vhe “sogani ḽihulu ḽi ofhisaho.” (Doiteronomio 8:15) Ndi ngani? Mafhungo a ḓivhazwakale a bugu ya Bivhili ya Numeri a ri vhudza zwe zwa bvelela. I fanela u ri sudzulusela u vhona ṱhoḓea ya u thetshelesa Yehova Mudzimu na u ṱhonifha vhaimeleli vhawe.
Bugu ya Numeri yo ṅwaliwa nga Mushe e sogani na Midavhini ya Moaba, nahone yo fhedza miṅwaha ya 38 na miṅwedzi ya ṱahe—u bva nga 1512 B.C.E. u ya kha 1473 B.C.E. (Numeri 1:1; Doiteronomio 1:3) Dzina ḽayo ḽo bva kha mivhalo mivhili ya vhathu vha Vhaisiraele, ye ya itwa vhukatini ha miṅwaha ya 38. (Dzindima 1-4, 26) Mafhungo ayo o khethekana a bva zwipiḓa zwiraru. Tshipiḓa tsha u thoma tshi anetshela zwe zwa bvelela Thavhani ya Sinai. Tsha vhuvhili tshi amba nga zwe zwa bvelela musi Vhaisiraele vha tshi khou tendeleka sogani. Nahone tshipiḓa tsha u fhedza tshi amba nga zwe zwa itea Midavhini ya Moaba. Musi ni tshi vhala enea mafhungo, ni nga humbula nga heyi mbudziso, ‘Zwenezwi zwiitea zwi mpfunza mini? Naa huna maitele a re kha yeneyi bugu ane a nga nthusa ṋamusi?’
THAVHANI YA SINAI
Mivhalo mivhili ya u thoma yo itwa musi Vhaisiraele vha tshee fhasi ha Thavha ya Sinai. Vhanna vha miṅwaha ya 20 na u ya nṱha, nga nnḓa ha Vhalevi, vho vha vhe tshivhalo tsha 603 550. Zwi vhonala uri muvhalo wo vha u tshi khou itwa nga zwiitisi zwa nndwa. Mushasha woṱhe, u katela na vhasadzi, vhana na Vhalevi, vho vha vha tshi fhira milioni tharu.
Nga murahu ha muvhalo, Vhaisiraele vho wana ndaela dza malugana na nḓila ye vha vha vha tshi tea u tshimbila ngayo, zwidodombedzwa zwa malugana na mishumo ya Vhalevi na tshumelo ya nḓuni ya mulanga, ndaela dza u ḓikhetha, milayo i tshimbidzanaho na mafhungo a u vha na vivho, na miano i itwaho nga Vhakhethwa. Ndima ya 7 i na mafhungo a zwiṱhavhelo zwo itwaho nga vhavhusi vha lushaka malugana na u hangulwa ha aletare, nahone ndima ya 9 i haseledza nga u pembelelwa ha Paseka. Tshigwada tshoṱhe tsho dovha tsha ṋewa ndaela dza nga ha u dzudzanya na dza u bva mushashani.
Mbudziso Dza Maṅwalo Dzo Fhindulwa:
2:1, 2—Ndi ‘tswayo’ dzifhio dze dza vha dzi fhethu he tshaka tharu dzo fhandekanaho dza vha dzo tea u fhaṱa hone mushasha sogani? Bivhili a i ṋei ṱhaluso ya uri dzenedzi tswayo dzo vha dzi dza mini. Naho zwo ralo, dzo vha dzi sa dzhiiwi dzi zwiga zwikhethwa kana u ṋea iṅwe ndeme ya vhurereli. Zwiga zwo vha zwi tshi shumiselwa iṅwe ndivho ya ndeme—u thusa muthu u wana fhethu ho teaho mushashani.
5:27, NW—Zwi amba mini “u wa ha tshirumbi” tsha musadzi we a ita vhuṱonḓolo? Ipfi ḽine ḽa ri “tshirumbi” hafha ḽo shumiselwa u imela miraḓo ya mbebo. (Genesi 46:26) “U wa” hatsho zwi sumbedza u tshinyala ha yeneyi miraḓo nga nḓila ine zwa sa tsha ḓo konadzea u beba.
Ngudo Ine Ra I Wana:
6:1-7. Vhakhethiwa vho vha vha tshi fanela u sa nwa zwibveledzwa zwa veini na zwikambi zwoṱhe, zwithu zwe zwa vha zwi tshi ṱoḓa u ḓidzima vhukuma. Vho vha vha tshi tea u litsha mavhudzi avho a tshi vha malapfu—tshiga tsha u ḓiṱukufhadzela Yehova, samusi na vhafumakadzi vha tshi fanela u ḓiṱukufhadzela vhanna kana vhokhotsi avho. Vhakhethiwa vho vha vha tshi fanela u dzula vho kuna na u sa vha tsini na tshitumbu, u katela na tsha shaka ḽa tsini. Vhashumeli vha tshifhinga tshoṱhe ṋamusi vha sumbedza muya wa u ḓiṋekedza musi zwi tshi ḓa kha u ḓikumedza na u ḓiṱukufhadza kha Yehova na ndugiselelo dzawe. Miṅwe mishumo i nga ṱoḓa uri vha ye mashangoni a kule, zwine zwa nga kha ḓi ita uri zwi konḓe kana zwi sa konadzee u humela mahayani avho u itela u vhulunga muraḓo wa tsini wa muṱa.
8:25, 26. U itela vhungoho ha uri ho khethwa vhanna vha faneleaho u itela tshumelo ya Vhulevi, na nga u ṱhogomela miṅwaha yavho, vhanna vho no aluwaho vho vha vha tshi vhudzwa uri vha litshe tshumelo yavho ya u ḓifunela. Naho zwo ralo, vho vha vha tshi nga khetha nga u ḓifunela u thusa vhaṅwe Vhalevi. Naho hu si na u awela kha u vha muhuweleli wa Muvhuso ṋamusi, maitele a wonoyu mulayo a ri funza ngudo ya ndeme. Arali khamusi nga ṅwambo wa vhulala Mukriste a tshi khou kundelwa u ita miṅwe mishumo, a nga kha ḓi ṱanganela kha tshumelo ine a nga kona u i ita.
U TENDELEKA SOGANI
Musi gole ḽi tshi fheleledza ḽo takuwa nṱha ha nnḓu ya mulanga, Vhaisiraele vho mbo ḓi thoma lwendo lwe lwa vha lu tshi ḓo vha isa midavhini i re sogani ḽa Moaba nga murahu ha miṅwaha ya 38 na ṅwedzi kana miṅwedzi mivhili. Ni nga wana zwi tshi ni vhuyedza u tevhelela nḓila ye vha tshimbila ngayo kha mapa u re kha siaṱari 9 kha bugwana ine ya pfi “See the Good Land,” yo gandiswaho nga Ṱhanzi dza Yehova.
Musi vhe nḓilani ya u ya Kadese, sogani ḽa Pharani, ho vha na mbilaelo tharu. Ya u thoma ndi ya musi Yehova a tshi rumela mulilo uri u vhulahe vhathu. Lu tevhelaho ndi musi Vhaisiraele vha tshi lilela ṋama, fhedzi Yehova a vha ṋea zwikungulu. Miriamu na Aroni vho gungulela Mushe nahone zwenezwo zwa ita uri Miriamu a rwiwe nga mapele lwa tshifhinganyana.
Musi vho dzula mishashani ya Kadese, Mushe o rumela vhanna vha 12 uri vha ye u ṱola Shango ḽo Fulufhedziswaho. Vho vhuya nga murahu ha miṅwaha ya 40. Nge vha tenda muvhigo u si wavhuḓi wa ṱholi dza fumi, vhathu vho ṱoḓa u kanḓa Mushe, Aroni na ṱholi dzi fulufhedzeaho, Yoshua na Kalebe, nga matombo. Yehova a amba uri u ṱoḓa u rwa vhenevho vhathu nga dwadze, fhedzi Mushe a vha humbetshela pfarelo, nahone Mudzimu a amba uri vha ḓo tendeleka sogani miṅwaha ya 40—u swikela vhathu vho katelwaho kha muvhalo vha tshi fa.
Yehova o ṋea milayo yo engedzeaho. Kora na vhaṅwe vho vutshela Mushe na Aroni, fhedzi vhenevho vhavutsheli vha fheliswa nga mulilo kana u milwa nga shango. Nga ḓuvha ḽi tevhelaho tshivhidzo tshoṱhe tsha thoma u gungulela Mushe na Aroni. Nga ṅwambo wa zwenezwo, ha fa vhathu vha 14 700 nga dwadze ḽi bvaho ha Yehova. U itela uri vhathu vha ḓivhe tshifhe muhulwane we a mu khetha, Mudzimu o ita uri lubaḓa lwa Aroni lu ṱume lurere. Nga murahu ha zwenezwo Yehova a ṋea miṅwe milayo ya malugana na mushumo ya Vhalevi na u kunakiswa ha vhathu. U shumiswa ha milora ya khunwana zwo vha zwi tshi fanyisela u kunakiswa nga tshiṱhavhelo tsha Yesu.—Vha-Heberu 9:13, 14.
Vharwa vha Isiraele vho vhuyelela Kadese, he Miriamu a fela hone. Tshivhidzo tsha dovha hafhu u gungulela Mushe na Aroni. Ndi ngani vho ita nga u ralo? Nga ṅwambo wa u shayea ha maḓi. Nga ṅwambo wa uri Mushe na Aroni vho kundelwa u hulisa dzina ḽa Yehova musi vho no ita uri hu vhe na maḓi nga lwa vhuṱolo, vho fhelelwa nga ndugelo ya u dzhena Shangoni ḽo Fulufhedziswaho. Vhaisiraele vha ṱuwa Kadese, nahone Aroni a fa Thavhani ya Horo. Musi a tshi khou pfuka Edomo, Vhaisiraele vha thoma u neta vhukuma nahone vha thoma u gungulela Mudzimu na Mushe. Yehova a rumela dziṋowa-mulilo u itela u vha ṱarafa. Mushe a dovha a vha humbetshela pfarelo, nahone Mudzimu a mu laedza uri a ite ṋowa ya tsimbi-tswuku nahone a i fhahee kha thanda u itela uri vhoṱhe vhane vha lumiwa vha i sedze u itela uri vha fhole. Ṋowa yo imela u fhahewa kha danda ha Yesu Kristo u itela uri ri wane vhutshilo vhu sa fheli. (Yohane 3:14, 15) Vhaisiraele vho kunda Khosi dza Vhaamori, Sihoni na Ogo, nahone vha dzhia mashango avho.
Mbudziso Dza Maṅwalo Dzo Fhindulwa:
12:1—Ndi ngani Miriamu na Aroni vho gungulela Mushe? Tshiitisi tsha vhukuma tsha honoho u gungula tshi vhonala tshi tsha u ṱoḓa ha Miriamu maanḓa a u vhusa. Musi musadzi wa Mushe, Tsipora, a tshi dovha a ṱangana nae sogani, Miriamu a nga vha o ofha uri ha tsha ḓo dovha a dzhiiwa sa murangaphanḓa wa vhafumakadzi henefho mushashani.—Ekisodo 18:1-5.
12:9-11—Ndi ngani ho rwiwa Miriamu fhedzi nga mapele? Zwi vhonala uri ndi ene we a thoma u gungula nahone a fhura na Aroni uri a ṱanganele nae. Aroni o sumbedza mavhonele avhuḓi nga u ḓibula vhukhakhi hawe.
21:14, 15—Ndi bugu ifhio yo bulwaho afha? Maṅwalo a ambela kha bugu dzo fhambanaho dze vhaṅwali vha Bivhili vha dzi shumisa sa tshisima tsha mafhungo avho. (Yoshua 10:12, 13; 1 Dzikhosi 11:41; 14:19, 29) “Bugu ya dzinndwa dza Yehova” yo vha i iṅwe ya dzenedzo bugu. I na mafhungo a ḓivhazwakale a nndwa dza vhathu vha Yehova.
Ngudo Ine Ra I Wana:
11:27-29. Mushe o vhea tsumbo yavhuḓi ya nḓila ine ra fanela u aravha ngayo musi vhaṅwe vha tshi wana ndugelo tshumeloni ya Yehova. Nṱhani ha u ḓiṱoḓela vhugala ene muṋe nga vivho, Mushe o vha o takala musi Elidada na Medada vha tshi thoma u amba sa vhaporofita.
12:2, 9, 10; 16:1-3, 12-14, 31-35, 41, 46-50. Yehova u lavhelela vhagwadameli vhawe vha tshi sumbedza ṱhonifho kha vhuvhusi ho vhewaho nga Mudzimu.
14:24. Tshithu tsha ndeme tshine tsha nga ri thusa u lwa na mitsiko ya shango ya u ita vhuvhi ndi u vha na “muya wo fhambanaho,” (NW) kana mavhonele. U fanela u vha wo fhambanaho na wa shango.
15:37-41. Mupendelo wo khetheaho wa nguvho ya Vhaisiraele wo vha wo itelwa u vha humbudza uri vho vha vhe vhathu vho khethelwaho vhurabeli ha Mudzimu na u thetshelesa ndaela dzawe. Naa a ro ngo fanela u tshila nga milayo ya Mudzimu na u vha vho fhambanaho na vhathu vha shango?
MIDAVHINI YA MOABA
Musi vharwa vha Vhaisiraele vho dzula sogani midavhini ya Moaba, Vhamoaba vho vha vha tshi khou vha ofha vhukuma. Nga zwenezwo, Khosi ya Moaba, Balaka, a ruma Biliamu uri a seme Vhaisiraele. Fhedzi Yehova a kombetshedza Biliamu uri a vha fhaṱutshedze. Vhasadzi vha Vhamoaba na vha Vhamidiani vha thoma u kunga vhanna vha Vhaisiraele uri vha ḓifare luvhi na u gwadamela midzimu i sili. Nga ṅwambo wa zwenezwo, Yehova o fhelisa vhaitazwivhi vha 24 000. Ḽeneḽo bulayo ḽo fhela musi Fineasi a tshi sumbedza uri ha tendelani na u lwa na Yehova.
Muvhalo we wa tevhela wo sumbedza uri a huna na munna na muthihi we a vhaliwa mathomoni we a vha a kha ḓi tshila, nga nnḓa ha Yoshua na Kalebe. Yoshua o laedzwa uri a ime vhuimoni ha Mushe. Vhaisiraele vho laedzwa maitele o fhambanaho a u ṋekedzwa ha zwiṱhavhelo zwo fhambanaho na ndaela dza u i ta miano. Vhathu vha Isiraele na vhone vho lifhedza Vhamidiani. Lushaka lwa Rubeni, Gada, na hafu ya lushaka lwa Manase vho dzula vhukovhela ha Mulambo wa Yorodane. Vhaisiraele vho ṋewa ndaela ya u pfuka Yorodane na uri vha dzhie shango. Ho itwa mikano ya shango. Ifa ḽo vha ḽi tshi ḓo ṋewa u ya nga madeṅwa. Vhalevi vho ṋewa miḓi ya 48, nahone ya rathi ya yeneyo yo vha yo tea u shuma sa miḓi ya vhushavhelo.
Mbudziso Dza Maṅwalo Dzo Fhindulwa:
22:20-22—Ndi ngani Yehova o sinyutshela vhukuma Biliamu? Yehova o vhudza muporofita Biliamu uri a songo sema Vhaisiraele. (Numeri 22:12) Naho zwo ralo, muporofita o ṱuwa na vhanna vha Balaka o ḓiimisela vhukuma u sema Isiraele. Biliamu o vha a tshi khou ṱoḓa u takadza khosi ya Vhamoaba na u ṱoḓa uri i mu badele. (2 Petro 2:15, 16; Yuda 11) Naho Biliamu o kombetshedzwa u vha fhaṱutshedza nṱhani ha u sema Vhaisiraele, o ṱoḓa u ṱanganedzwa nga khosi na u amba uri vhasadzi vha rabelaho Baali vha fanela u shumiswa u kunga vhanna vha Vhaisiraele. (Numeri 31:15, 16) Nga zwenezwo, tsho itaho uri Mudzimu a sinyutshele Biliamu ndi vhupangwa ha u sa fulufhedzea ha onoyu muporofita.
30:6-8—Naa Munna wa Mukriste a nga fhelisa muano wa musadzi wawe? Malugana na miano, Yehova u shumisana na vhagwadameli vhawe nga muthihi nga muthihi. Sa tsumbo, u ḓiṋekedza kha Yehova ndi muano wa muthu nga eṱhe. (Vha-Galata 6:5) Munna hana maanḓa a u fhelisa muano wo raloho. Naho zwo ralo, musadzi u fanela u iledza u ita muano une wa lwisana na Ipfi ḽa Mudzimu kana vhuḓifhinduleli hawe kha munna wawe.
Ngudo Ine Ra I Wana:
25:11. Fineasi o vhea tsumbo yavhuḓi lungafhani ya u fhisetshela vhurabeli ha Yehova! Naa u ṱoḓa hashu uri tshivhidzo tshi dzule tsho kuna a zwo ngo tea u ri sudzulusela u vhiga zwine ra zwi ḓivha kha vhahulwane vha Vhakriste vhukhakhi vhuhulwane ha u ḓifara luvhi?
35:9-29. Mbuno ya uri muthu we a vhulaha muthu hu si nga khole o vha a tshi fanela u ṱutshela haya hawe nahone a shavhela muḓini wa vhushavhelo lwa tshifhinganyana zwi ri funza uri vhutshilo ndi vhukhethwa nahone ri fanela u vhu ṱhonifha.
35:33. Ḽifhasi ḽe ḽa tshikafhadzwa nga malofha o fhalalaho a vhathu vha si na mulandu ḽi ḓo pfumedzanywa nga malofha a vhathu vhe vha a fhaladza. Zwo tea lungafhani uri Yehova u ḓo fhelisa vhavhi nga phanḓa ha musi a tshi shandukisa ḽifhasi ḽa vha paradiso!—Mirero 2:21, 22; Daniele 2:44.
Ipfi ḽa Mudzimu ḽi na Maanḓa
Ri fanela u sumbedza u ṱhonifha Yehova na vhathu vhe a vha vhea vhuimoni ha vhuḓifhinduleli vhukati ha vhathu vhawe. Bugu ya Numeri i ombedzela yeneyi mbuno. Ndi tsumbo khulwane lungafhani ya u ita uri hu dzule hu na mulalo na vhuthihi tshivhidzoni ṋamusi!
Zwiitea zwo ambiwaho kha Numeri zwi sumbedza nḓila ine zwa leluwa ngayo u ita vhukhakhi kha vhane vha litshelela vhumuya havho, vhu ngaho u gungula, u ḓifara luvhi, na u rabela midzimu i sili. Dziṅwe tsumbo na ngudo dzi bvaho kha ino bugu ya Bivhili dzi nga shuma sa mafhungo a ṱhoḓea dza tshivhidzo kha Muṱangano wa Tshumelo zwivhidzoni zwa Ṱhanzi dza Yehova. Vhukuma, “ipfi ḽa Mudzimu ndi tshithu tshi tshilaho [nahone ḽi na maanḓa, NW]” vhutshiloni hashu.—Vha-Heberu 4:12.
[Tshifanyiso kha siaṱari 25]
A tshi shumisa gole ḽa vhuṱolo ḽe ḽa tibedza nnḓu ya mulanga, Yehova o ṋea ndaela ya u dzudzanya na u bva mushashani wa Vhaisiraele
[Zwifanyiso kha siaṱari 26]
Yehova o tewa nga uri ri mu thetshelese nahone u lavhelela uri ri ṱhonifhe vhaimeleli vhawe