Nga murahu ha ṅwaha, ho itiwa nḓivhadzo ya uri hu khou ṱoḓea vhathu vhane vha nga shuma davhini ḽa Afurika Tshipembe ngauri ho vha hu na mutshini muswa wa u gandisa une wa ḓo shumiswa henengei. Ndo ḓiṅwalisa uri ndi ḓo ya nahone ndo vha ndo takala vhukuma musi ndi tshi khethiwa. Ho dovha ha khethiwa na vhaṅwe vhahashu vhararu vhe vha vha vha tshi shuma Bethele ya Canada. Vhenevho vhahashu ndi Vho Dennis Leech, Vho Bill McLellan na Vho Ken Nordin. Ra vhudzwa uri ri ḓo dzula Afurika Tshipembe lwa tshifhinga tshilapfu!

Nda founela mme anga nda ri: “Mma, ndo vha farela mafhungo. Ndi khou ya Afurika Tshipembe!” Mme anga vho vha vhe si muthu wa u ambesa fhedzi vhe na lutendo lwo khwaṱhaho nahone vhe na vhushaka havhuḓi na Yehova. Naho vha songo amba zwithu zwinzhi, ndo vha ndi tshi zwi ḓivha uri vha ḓo ntikedza. Naho vhabebi vhanga vho vha vho ṱungufhala uri ndi ḓo vha ndo no vha kule navho, a vho ngo gungula nga phetho ye nda i ita.

Ro thoma ra ya Bethele ya Brooklyn uri ri thome ri gudiswe lwa miṅwedzi miraru u shumisa mutshini wa u gandisa. Nga murahu, ra ṋamela tshikepe tshi yaho Cape Town, Afurika Tshipembe. Ndo vha ndi tshi kha ḓi tou bva u fara miṅwaha ya 20. Nga madekwana ro ṋamela tshidimela u bva Cape Town ri tshi khou ya Johannesburg. Musi ri kha lwonolwo lwendo, ro thoma nga u ima nga maḓautsha kha kuṅwe kuḓorobo ku re fhethu hune ha nga soga hune ha pfi Karoo. Ho vha hu na buse nahone hu tshi khou fhisa vhukuma. Musi ri tshi ṱolela nga fasiṱere, roṱhe ro vha ro mangala uri ndi fhethu-ḓe. Ro ḓivhudzisa uri mushumo washu muswa u ḓo vha u hani. Musi ri tshi dovha ra ya kha dzenedzo ḓorobo, ro zwi vhona uri henefho fhethu ndi havhuḓi nga maanḓa nahone ho dzika.

Lwa miṅwaha i si gathi ndo vha ndi tshi shuma kha mutshini wa Lynotype we wa vha u tshi thusa lugiselela u gandisa magazini dza Tshiingamo na Awake! Davhi ḽa Afurika Tshipembe ḽo vha ḽi sa gandisi magazini dza nyambo dza Afurika Tshipembe fhedzi, ḽo vha ḽi tshi gandisa na nyambo dza maṅwe mashango a re Afurika. Ro vha ro takala nga maanḓa ngauri mutshini we ra vha ro ḓela u shuma khawo, wo vha u tshi khou shumiswa nga maanḓa.

Nga murahu, ndo shuma kha ofisi ye ya vha i tshi ṱhogomela mafhungo a u gandisa, a u isa khandiso zwivhidzoni na u ṱalutshedzela. Ndo vha ndo farakanea vhukuma, fhedzi ndo vha ndo fushea.

Nga 1968 ndo vhinga Laura Bowen, we a vha a tshi khou vula nḓila nahone a tshi dzula tsini na Bethele. O vha a tshi thusa nga u thaipha kha Muhasho wa u Ṱalutshedzela. Nga tshenetsho tshifhinga, vhavhingani vhane vha kha ḓi bva u vhingana vho vha vha sa anzeli u dzula Bethele, nga zwenezwo, ro humbelwa uri ri vhe vhavulanḓila vho khetheaho. Zwo mmbilaedzisanyana. Ndo vha ndo fhedza miṅwaha ya 10 ndi Bethele he nda vha ndi tshi wana zwiḽiwa na vhudzulo. Nga zwenezwo, ndo vha ndi tshi khou vhilaela nga ha uri ri ḓo kona hani u renga zwithu zwoṱhe zwine ra zwi ṱoḓa nga tshelede ṱhukhu-ṱhukhu ye ra vha ri tshi i wana sa vhavulanḓila vho khetheaho. Muṅwe na muṅwe washu o vha a tshi wana R25 nga ṅwedzi arali ro swikisa awara dzine dza ṱoḓea, nyendo dza u vhuyelela na khandiso dzine vha ṱoḓa ri tshi dzi tshimbidza nga ṅwedzi. Ro vha ri tshi tea u shumisa yeneyo tshelede u badela rennde, zwiḽiwa, tshiendedzi, ngalafho na zwiṅwe zwithu zwe ra vha ri tshi zwi shaya.

Ro vha ri tshi khou vula nḓila kha ḓorobo i re tsini na Durban. Ho vha hu na vhathu vhanzhi vha bvaho India nahone vhunzhi havho vho vha vhe vhana vha vhathu vhe vha ḓa Afurika Tshipembe vha tshi bva India u itela u shuma kha zwa u bveledza swigiri nga vho 1875. Zwino vho vha vha tshi vho ita miṅwe mishumo, fhedzi vho vha vha tshi kha ḓi tevhedza zwithu zwa mvelele yavho na u ḽa zwiḽiwa zwa mvelele yavho zwi ngaho dzikhari. Vho vha vha tshi amba Tshiisimane, nga zwenezwo, zwo vha zwi tshi leluwa uri ri huwelele khavho.

Vhavulanḓila vho khetheaho vho vha vha tshi lavhelelwa uri vha shume awara dza 150 nga ṅwedzi. Nga zwenezwo, nṋe na Laura ra langana uri ri ḓo shuma awara dza 6 nga ḓuvha ḽashu ḽa u thoma. Ḽo vha ḽi tshi gotsha ḓula. Ro vha ri tshi tea u shuma nnḓu nga nnḓu awara dzoṱhe dza 6 ngauri ro vha ri si na nyendo dza u vhuyelela na pfunzo dza Bivhili. Nga murahunyana nda sedza watshi yanga nahone nda mangala ndi tshi vhona uri ro no shuma mimunithi ya 40 fhedzi! Ndo ḓivhudzisa arali ri tshi nga kona u vha vhavulanḓila vho khetheaho.

Nga murahu ro mbo ḓi dzudzanya zwithu zwashu. Ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe ro vha ri tshi ita tshikhafuthini tsha vhurotho na swobo kana kofi. Musi ri tshi neta, ro vha ri tshi paka goloi yashu ṱhukhu ya Volkswagen murunzini. Nga zwiṅwe zwifhinga ho vha hu tshi ḓa vhana vho nakaho vha Vhaindia vha sokou ri zwondolola ngauri vho vha vha tshi vhona ri sa fani navho. Nga murahu ha maḓuvha a si gathi ro zwi vhona uri arali ra shuma awara mbili kana tharu, ḓuvha ḽi a kovhela ri sa zwi vhoni.

Vhaindia ndi vhathu vhane vha ṱanganedza vhaeni nahone zwo vha zwi tshi takadza vhukuma u huwelela khavho! Ro zwi vhona uri ndi vhathu vhane vha ṱhonifha, vha re na vhuthu na vhane vha funa Mudzimu. Vhunzhi ha Vhahindu vho vha vha tshi thetshelesa musi ri tshi huwelela khavho. Vho vha vha tshi takalela u guda nga ha Yehova, Yesu, Bivhili, shango ḽiswa ḽine ḽa ḓo vha ḽi na mulalo na u vuswa ha vhafu. Nga murahu ha ṅwaha ro vha ri na pfunzo dza Bivhili dza 20. Ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, miṱa ine ra guda nayo yo vha i tshi ri bikela zwiḽiwa zwinzhi nahone ro vha ri tshi ḽa navho. Ro vha ro takala vhukuma.

Nga murahu, ro ṋewa mushumo muswa. Ro humbelwa uri ri ite mushumo wa u dalela zwivhidzo fhethu hu re kha phendelashango ya vhubvaḓuvha ha Afurika Tshipembe. Musi ri tshi dalela zwivhidzo, ro vha ri tshi ṱanganedzwa nga miṱa ya henefho vhege iṅwe na iṅwe. Ro vha ri tshi dalela vhahuweleli na u shuma navho u itela u vha ṱuṱuwedza. Vho vha vha tshi ri fara sa miraḓo ya miṱa yavho nahone ri tshi takalela u fhedza tshifhinga navho na vhana vhavho u katela na zwifuwo zwavho. Nga murahu ha miṅwaha mivhili ri kha mushumo wa u dalela zwivhidzo, ro mbo ḓi founelwa nga ofisi ya davhi. Wahashu we ra amba nae o ri: “Ri khou humbela uri ni vhuye Bethele.” Nṋe nda ri: “Ri khou ḓiphiṋa vhukuma nga mushumo une ra vha nawo.” Fhedzi ro vha ro ḓiimisela u ya huṅwe na huṅwe hune ra humbelwa uri ri ye hone.

Musi ndi tshi vhuyelela Bethele, ndo shuma kha Muhasho wa Tshumelo, he nda vha na ndugelo ya u shuma na vhahashu vhanzhi vha re na tshenzhelo. Nga tshenetsho tshifhinga, mulavhelesi wa ḽiisela o vha a tshi rumela muvhigo kha ofisi ya davhi musi o no dalela tshivhidzo. Nga murahu, Muhasho wa Tshumelo wo vha u tshi ṅwala vhurifhi vhu yaho kha tshivhidzo ho thewaho kha muvhigo we mulavhelesi wa ḽiisela a u ṅwala. Eneo marifhi o vha a tshi ṱuṱuwedza tshivhidzo na u ṋea vhulivhisi vhune tshivhidzo tsha vhu ṱoḓa. Vhaṅwaleli vho vha vha tshi shuma nga maanḓa ngauri vho vha vha tshi tea u ṱalutshedzela muvhigo wa vhalavhelesi vha ḽiisela u bva kha Tshithosa, Tshizulu na dziṅwe nyambo vha tshi isa kha Tshiisimane. Nga  murahu, vho vha vha tshi ṱalutshedzela marifhi ane a bva kha davhi e a vha o ṅwalwa nga Tshiisimane, vha tshi a isa kha nyambo dza Afurika. Ndo vha ndi tshi dzhiela nṱha vhukuma mushumo une vhenevha vhaṱalutshedzeli vha u ita ngauri ndo vha ndi tshi kona u pfesesa thaidzo dze vhahashu vha Afurika vha vharema vha ṱangana nadzo.

Nga tshenetsho tshifhinga, Afurika Tshipembe ho vha hu na tshiṱalula. Vhathu vha mivhala yo fhambanaho vho vha vha sa tendelwi u dzula fhethu huthihi. Nga zwenezwo, zwo vha zwi sa konadzei uri vhahashu vha mivhala yo fhambanaho vha ṱwe vhoṱhe. Vhahashu vha Afurika vha vharema vho vha vha tshi amba nyambo dzavho, vha tshi huwelela fhethu hune ha ambiwa nyambo dzavho nahone vhe kha zwivhidzo zwa nyambo dzavho.

Ndo vha ndi sa ḓivhi vhunzhi ha vhahashu vha vharema ngauri fhethu he nda vha ndo avhelwa u shuma hone ho vha hu tshi shumiswa Tshiisimane. Fhedzi zwino ndo vha ndi tshi khou guda nga ha vhahashu vha vharema vha Afurika na nga ha mvelele yavho na mikhuvha ya mvelele yavho. Ndo vhona thaidzo dze vhenevho vhahashu vha ṱangana nadzo nga nṱhani ha mikhuvha ya hune vha dzula hone na mikhuvha ya vhurereli ya henefho. Vho vha vhe na tshivhindi! Vho vha vha sa tevhedzi mikhuvha i sa tendelani na Maṅwalo na zwa vhudimoni naho vho vha vha tshi tovholwa nga miṱa yavho na nga vhathu vha hune vha dzula hone. Vhathu vhe vha vha vha tshi dzula mahayani vho vha vha tshi ḽa nnda vha sevha nga gai. Vhunzhi havho vho vha vha songo dzhena tshikolo, fhedzi vho vha vha tshi ṱhonifha Bivhili.

Ndo vha na ndugelo ya u shuma kha miṅwe milandu i tshimbidzanaho na mbofholowo ya vhurereli na u sa dzhia sia. Vhana vha Dziṱhanzi vho vha vha tshi sumbedza uri vha na tshivhindi na u fhulufhedzea nga u hana u dzhenelela kha zwe zwa vha zwi tshi itiwa dzithabeloni naho vha tshi nga pandelwa tshikoloni. Musi ndi tshi vhona zwenezwo, zwo nkhwaṱhisa vhukuma.

Ngei Swaziland (hune zwino ha vhidzwa Eswatini), vhahashu vho ima vho khwaṱha musi vho sedzana na mulingo. Nga tshifhinga tsha musi khosi ya henefho ine ya pfi Sobhuza wa vhuvhili i tshi dzama, vhathu vho tea u tevhedza mikhuvha ye ya vha i tshi tevhedzwa musi muthu a tshi lovha. Vhanna vho tea u vheula ṱhoho, ngeno vhafumakadzi vho tea u gera mavhudzi a sala e mapfufhi. Vhunzhi ha vhahashu vho tovholwa nge vha hana u tevhedza wonoyo mukhuvha une wa tshimbidzana na u gwadamela vhafhasi. Ro vha ro takala vhukuma musi ri tshi vhona u fhulufhedzea havho kha Yehova! Vhahashu vha Afurika vho ri gudisa zwinzhi nga ha u fhulufhedzea na u sa fhela  mbilu nahone zwenezwo zwo ita uri ri vhe na lutendo lwo khwaṱhaho.

Nga 1981, ndo ṋewa mushumo wa u thusa kha u ita uri hu gandiswe nga mitshini miswa i shumisaho khomphyutha. Nga zwenezwo, ndo dovha nda ita mushumo wa u gandisa. Tsho vha tshifhinga tshi takadzaho. Nḓila ye ha vha hu tshi gandiswa ngayo yo vha i tshi khou shanduka. Muṅwe murengisi wa henefho tsini, o ṋea davhi mutshini muswa wa u gandisa uri ri lingedze u u shumisa nga mahala. Ri si tsha shumisa mitshini ya 9 ya kale fhedzi ra shumisa mitshini miṱanu miswa. Ro dovha ra dzhenisa na muṅwe mutshini u thusaho kha u gandisa. Zwenezwo zwo ita uri ri gandise khandiso nnzhi nga tshifhinga tshiṱuku.

Khomphyutha dzo ri thusa uri ri wane nḓila ntswa dza u vhekanya mafhungo kha masiaṱari a dzikhandiso ri tshi shumisa MEPS (Multilanguage Electronic Publishing System). U bva tshee nṋe na vhaṅwe vhahashu vhararu ra ḓa Afurika Tshipembe ri tshi bva Canada, zwishumiswa zwa thekinolodzhi zwo vha zwo no khwiniswa vhukuma. (Yes. 60:17) Nga tshenetsho tshifhinga, roṱhe ro vha ro no vhinga vhavulanḓila vhavhuḓi, vha funaho Yehova. Nṋe na Vho Bill ro vha ri tshi kha ḓi shuma Bethele. Vho Ken na Vho Dennis vho vha vho no vha na vhana nahone vha tshi dzula henefho tsini.

Ho vha ho no vha na mushumo munzhi we wa vha u tshi khou tea u itiwa davhini. Nyambo dze khandiso dza vha dzi tshi khou ṱalutshedzelwa na u gandiswa ngadzo, dzo vha dzi tshi khou engedzea nahone dzenedzo khandiso dzo vha dzi tshi iswa na kha maṅwe madavhi. Zwenezwo zwo ita uri hu ṱoḓiwe huṅwe fhethu hune Bethele ya nga pfulutshela hone. Vhahashu vho fhaṱa ḽeneḽo davhi fhethu havhuḓi hu re vhukovhela ha Johannesburg nahone ḽeneḽo davhi ḽo ṋekedzwa nga 1987. Zwo vha zwi zwavhuḓi u vhona davhi ḽa Afurika Tshipembe ḽi tshi hula nga yeneyo nḓila na u shuma sa muraḓo wa Komiti ya Davhi lwa miṅwaha minzhi.

Ro vha ro mangala vhukuma nga 2001 musi ndi tshi humbelwa uri ndi ye u shuma sa muraḓo wa Komiti ya Davhi ye ya vha i tshi kha ḓi bva u vhumbiwa ngei Amerika. Naho ro vha ro ṱungufhala ngauri ro vha ri tshi ḓo sia khonani dzashu na mushumo washu Afurika Tshipembe, ro vha ro takalela u thoma vhutshilo vhuswa ngei Bethele ya Amerika.

Ro vha ri tshi khou vhilaedziswa nga uri ro vha ri tshi ḓo vha ro no vha kule na mme a Laura vhe vha vha vho no vha mualuwa. Musi ri New York, ho vha hu si na zwinzhi zwe ra vha ri tshi nga vha thusa ngazwo. Fhedzi vharathu vha Laura vhararu vho vha vho ḓiimisela u vha thusa nga nḓila dzoṱhe. Vho ri: “Riṋe a ri koni u dzhenela tshumelo ya tshifhinga tshoṱhe, fhedzi arali ra ṱhogomela mma, zwi ḓo thusa vhoiwe uri ni bvele phanḓa na mushumo waṋu.” Ri a vha livhuwa vhukuma.

Samusi vharathu vha Laura vho amba uri vha ḓo ṱhogomela mme avho, mukomana wanga na mufumakadzi wawe vhane vha dzula Toronto, Canada, vho ri thusa nga u ṱhogomela mme anga vhe vha vha vho no vha tshilikadzi. Nga tshenetsho tshifhinga, mme anga vho vha vho no fhedza miṅwaha i fhiraho 20 vha tshi khou dzula na mukomana wanga na mufumakadzi wawe. Ri livhuwa nḓila ye vha vha ṱhogomela na u vha funa ngayo u swika vha tshi lovha musi ri tshi kha ḓi bva u swika New York. Ndi zwavhuḓi u vha na miraḓo ya muṱa vho ḓiimiselaho u ita tshanduko uri vha kone u ṱhogomela vhabebi vha vhaaluwa naho zwi songo leluwa.

Musi ndi Amerika, ndo fhedza miṅwahanyana ndi tshi khou shuma kha zwa u bveledza dzikhandiso zwine ano maḓuvha zwo no leludzwa nga u shumisa dzikhomphyutha. Ndo vha ndi tshi khou shuma kha Muhasho wa Zwa u Renga. Zwo vha zwavhuḓi u fhedza miṅwaha ya 20 ri tshi khou shuma kha ḽeneḽi davhi, ḽine zwino ḽa vha na vhathu vhane vha ṱoḓa u vha 5 000 vhane vha dzula Bethele na vhane vha ṱoḓa u vha 2 000 vhane vha ḓa vha tshi thusa.

Miṅwaha ya 60 yo fhiraho, ndo vha ndi sa humbuli uri ndi ḓo vha ndi fhano. Kha yeneyi miṅwaha yoṱhe, Laura o ntikedza nga mbilu yawe yoṱhe. Ndo tshila vhutshilo vhu takadzaho vhukuma. Ri dzhiela nṱha mishumo yoṱhe ye ra vha nayo na vhathu vhoṱhe vhe ra shuma navho, u katela na vhe ra shuma navho kha madavhi oṱhe u mona na ḽifhasi, musi ro ya u shuma henengei. Zwino ndo no fhungudzelwa mushumo ngauri ndi na miṅwaha i fhiraho 80 na ngauri hu na vhahashu vha tshinnani vhaswa vhe vha gudiswa u u ita.

Muphisalema o ṅwala uri: “Hu takala lushaka lune Mudzimu walwo a vha Yehova.” (Ps. 33:12) Zwenezwi ndi ngoho. Ndi a livhuwa vhukuma nge nda kona u shumela Yehova ndi na vhathu vhawe vha re na dakalo.