1-2. Ro guda mini kha thero yo fhiraho nahone ri ḓo guda mini kha ino thero?

KHA thero yo fhiraho ro amba nga ha nyeletshedzo i thusaho i re kha Levitiko ndima ya 19. Sa tsumbo, ro zwi vhona kha ndimana 3 uri Yehova o vhudza Vhaisiraele uri vha ṱhonifhe vhabebi vhavho. Ro amba uri riṋe ri nga shumisa hani yeneyo nyeletshedzo nga u ṋea vhabebi vhashu zwine vha zwi shaya, nga u vha ṱuṱuwedza na u vha khuthadza na nga u vha thusa uri vha dzule vhe tsini na Yehova. Mudzimu o vhudza vhathu vhawe kha yeneyo ndimana uri vha tevhedze Savhatha. Ro zwi guda uri naho ri siho fhasi ha mulayo wa u tevhedza Savhatha ṋamusi, ri nga u shumisa nga u dzula ri tshi ḓifha tshifhinga tsha u ita zwithu zwi tshimbidzanaho na u gwadamela Yehova. Nga u ita zwenezwo, ri ḓo vha ri tshi khou sumbedza uri ri khou lwela u vha vhakhethwa samusi zwo sumbedzwa kha Levitiko 19:2 na 1 Petro 1:15.

² Kha ino thero, ri ḓo bvela phanḓa ri tshi amba nga ha zwi re kha Levitiko ndima ya 19. Yeneyi ndima i ḓo ri funza mini nga ha u sumbedza vhaholefhali vhuthu, nga ha u fhulufhedzea kha zwa mabindu na u funa vhaṅwe vhathu? Samusi ri tshi ṱoḓa u vha vhakhethwa u fana na Mudzimu, kha ri vhone uri ri nga guda mini.

3-4. U ya nga Levitiko 19:14, vha sa vhoni na vho dzingaho nḓevhe vho vha vho fanela u farwa hani?

³ Vhalani Levitiko 19:14. Yehova o vha a tshi lavhelela uri vhathu vhawe vha vhe na vhuthu kha vhathu vho holefhalaho. Sa tsumbo, o vhudza Vhaisiraele uri vha songo sema muthu o dzingaho nḓevhe. Vho vha vha tshi nga mu sema nga u mu shushedza kana u amba zwithu zwi si zwavhuḓi nga hae. Zwo vha  zwi tshiṱuhu kha muthu o dzingaho nḓevhe. O vha a sa pfi zwe zwa vha zwi tshi khou ambiwa nga hae, zwa ita uri a si kone u ḓiimelela.

⁴ Zwiṅwe hafhu, kha ndimana 14, ri guda uri vhashumeli vha Mudzimu vho vha vha songo tea u “vhea tshithu phanḓa ha muthu a sa vhoni uri a khukhulwe.” Iṅwe bugu i amba zwi tevhelaho nga ha vhaholefhali. I ri: “Tshifhingani tsha kale, mashangoni a Vhubvaḓuvhakati, vhaholefhali vho vha vha tshi farwa nga nḓila i si yavhuḓi na ya tshiṱuhu.” Khamusi muthu a re na tshiṱuhu o vha a tshi vhea tshithu phanḓa ha muthu a sa vhoni uri a khukhulwe a vhaisale kana uri vhathu vha mu see. Tsho vha tshi tshiṱuhu vhukuma. Mulayo u re kha ndimana ya 14 wo thusa vhathu vha Yehova u vhona uri vha tea u pfela vhaholefhali vhuṱungu.

5. Ri nga pfela hani vhaholefhali vhuṱungu?

⁵ Yesu o vha a tshi pfela vhaholefhali vhuṱungu. Humbulani mulaedza we a u rumela Yohane Mulovhedzi. O ri: “Vha sa vhoni vha vho vhona, vho holefhalaho vha vho tshimbila, vha mapele vha khou fhodzwa, vho dzingaho nḓevhe vha vho pfa, vhafu vha khou vuswa.” Musi vhathu vho no vhona vhuṱolo he Yesu a vhu ita, “vha renda Mudzimu.” (Luka 7:20-22; 18:43) Vhakriste vha ṱoḓa u edzisa Mudzimu nga u pfela vhuṱungu vhaholefhali. Ngauralo, ri vha sumbedza vhuthu, ra vha humbulela na u sa vha fhelela mbilu. Ndi ngoho uri Yehova ho ngo ri fha maanḓa a u ita vhuṱolo u fana na Yesu. Fhedzi ro fhiwa ndugelo ya u vhudza vhathu vhoṱhe mafhungo maḓifha nga ha pharadiso hune vhathu vhoṱhe vha ḓo vha vha si na vhuholefhali nahone vha ḓo vha vhe na vhushaka havhuḓi na Mudzimu. Enea mafhungo ri a vhudza vhathu vha sa vhoni na vhane vha si kone u vhona ngoho. (Luka 4:18) Enea mafhungo maḓifha o no thusa vhathu vhanzhi uri vha rende Mudzimu.

6. Mafhungo a re kha Levitiko ndima ya 19 a ṱanḓavhudza hani zwe zwa ambiwa kha Milayo ya Fumi?

⁶ Dziṅwe ndimana dzi re kha Levitiko ndima ya 19 dzi ṱanḓavhudza zwe zwa ambiwa kha Milayo ya Fumi. Sa tsumbo, mulayo wa vhumalo  wo sokou ri: “U songo tswa.” (Ek. 20:15) Muthu a nga amba uri u khou tevhedza wonoyo mulayo arali a sa dzhii tshithu tsha muṅwe muthu. Fhedzi a nga vha a tshi khou tswa nga dziṅwe nḓila.

7. Murengisi o vha a tshi nga pfuka hani mulayo wa vhumalo u ambaho nga ha u tswa?

⁷ Murengisi a nga humbula uri ha tswi ngauri ha dzhii tshithu tsha muṅwe muthu. Fhedzi naa u dzula a tshi fhulufhedzea musi a tshi ita zwa mabindu? Samusi zwo ambiwa kha Levitiko 19:35 na 36, Yehova o ri: “Ni songo shumisa zwikalo zwa vhufhura musi ni tshi kala vhulapfu, tshileme kana midzio. Ni shumise zwikalo zwa vhukuma, tshileme tsha vhukuma, tshikalo tsha vhukuma tsha zwithu zwi si zwa luḓi na zwa luḓi.” Murengisi we a vha a tshi shumisa zwikalo zwa vhufhura hu u itela u fhura vharengi, o vha a tshi khou vha tswela. Na dziṅwe ndimana dza Levitiko ndima ya 19 dzi ita uri ri pfesese enea mafhungo.

8. Levitiko 19:11-13 yo thusa hani Vhayuda u shumisa vhulivhisi vhu re kha mulayo wa vhumalo nahone zwi nga ri vhuyedza hani?

⁸ Vhalani Levitiko 19:11-13. Maipfi a u thoma a Levitiko 19:11 a ri: “Ni songo tswa.” Ndimana ya 13 i ṱumanya u tswa na mishumo ya u sa fhulufhedzea kha zwa mabindu musi i tshi ri: “U songo fhura muṅwe muthu.” Ngauralo, musi muthu a sa fhulufhedzei kha bindu, zwi fana na u tswa na u fhura. Mulayo wa vhumalo wo vha wo amba uri u tswa zwo khakhea. Fhedzi zwidodombedzwa zwi re kha Levitiko zwo thusa Vhayuda uri vha pfesese uri vha nga shumisa hani vhulivhisi vhu re kha wonoyo mulayo, ha uri vha nga fhulufhedzea hani kha zwoṱhe zwine vha zwi ita. U humbulisisa uri Yehova u dzhia hani u sa fhulufhedzea na u tswa zwi a ri vhuyedza. Ri nga ḓivhudzisa uri: ‘Naa hu na zwine nda nga zwi khwinisa vhutshiloni hanga ndi tshi shumisa Levitiko 19:11-13? Naa hu na hune nda nga khwinisa hone kha nḓila ine nda tshimbidza bindu ḽanga ngayo kana nḓila ine nda shuma ngayo?’

9. Mulayo u re kha Levitiko 19:13 wo vha u tshi tsireledza hani vhashumi?

⁹ Mukriste o tholaho muṅwe muthu u tea u fhulufhedzea nga iṅwe nḓila. Levitiko 19:13 i ri: “U songo lala u songo holela muthu we wa mu thola.” Kha ḽa Isiraele, vhunzhi ha vhashumi vho vha vha tshi shuma masimuni nahone vha tshi holelwa ḓuvha ḽi tshi kovhela. Arali mutholi a sa holela mushumi nga ḽeneḽo ḓuvha, mushumi o vha a sa ḓo vha na tshelede ya u wanela muṱa wawe zwiḽiwa nga ḽeneḽo ḓuvha. Yehova o ri: “Ndi mushai na uri o ḓitika nga eneo malamba.”—Dot. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Ri nga guda mini kha Levitiko 19:13?

¹⁰ Vhashumi vhanzhi ṋamusi a vha holi ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, fhedzi vha hola luthihi kana luvhili nga ṅwedzi. Naho zwo ralo, vhulivhisi vhu re kha Levitiko 19:13 vhu kha ḓi shuma. Vhaṅwe vhatholi vha fara vhashumi nga nḓila i si yavhuḓi nga u vha holela tshelede ṱhukhu-ṱhukhu. Vha tou zwi ḓivha uri a hu na zwine vhenevho vhashumi vha nga ita, fhedzi vha ḓo ḓi bvela phanḓa vha tshi shuma uri vha wane zwenezwo zwiṱukuṱuku uri vha kone u tshila. Nga maṅwe maipfi, vhenevho vhatholi a vha khou “holela muthu we [vha] mu thola.” Mukriste o tholaho vhathu u tea u dzhiela nṱha enea mafhungo. Zwino kha ri vhone zwiṅwe zwine ra nga zwi guda kha Levitiko ndima ya 19.

11-12. Ndi zwifhio zwe Yesu a zwi ombedzela musi a tshi redza kha Levitiko 19:17, 18?

¹¹ Hu na zwine Mudzimu a lavhelela uri ri zwi ite zwi fhiraho u sokou iledza u vhaisa muṅwe muthu. Zwenezwi ri zwi vhona kha Levitiko  19:17, 18. (Vhalani.) Yehova o ri: “U tea u funa muṅwe muthu vhunga u tshi ḓifuna.” Ndi zwine Mukriste a tea u zwi ita arali a tshi ṱoḓa u takadza Mudzimu.

¹² Ṱhogomelani uri Yesu o zwi ombedzela hani uri mulayo u re kha Levitiko 19:18 ndi wa ndeme. Muṅwe Mufarisei o vhuya a vhudzisa Yesu a ri: “Mulayo muhulwane kha yoṱhe ndi ufhio?” Yesu o fhindula a ri: “Mulayo muhulwane na wa u thoma” ndi wa u funa Yehova nga mbilu yashu yoṱhe, nga zwoṱhe zwine ra vha zwone na nga ṱhalukanyo yashu yoṱhe. Yesu a konou redza Levitiko 19:18 a ri: “Wa vhuvhili une wa fana nawo ndi hoyu: ‘U tea u funa muhura wau vhunga u tshi ḓifuna.’” (Mat. 22:35-40) Hu na nḓila nnzhi dzine ra nga funa vhaṅwe vhathu ngadzo. Dziṅwe dzadzo ri nga dzi guda kha Levitiko ndima ya 19.

13. Ri nga pfesesa hani khwine zwi re kha Levitiko 19:18 musi ri tshi humbulisisa nga ha mafhungo a Yosefa a re Bivhilini?

¹³ Iṅwe nḓila ya u funa muṅwe muthu ndi nga u shumisa nyeletshedzo i re kha Levitiko 19:18 ine ya ri: “U songo lifhedza kana u fara [muthu] nga mbilu.” Vhunzhi hashu ri nga vha ri tshi ḓivha muṅwe muthu we a fhedza miṅwaha minzhi o sinyutshela mushumisani, ane a dzhena nae tshikolo, kana shaka. Humbulani uri vhakomana vha Yosefa vho fhedza tshifhinga tshilapfu vho mu fara nga mbilu, zwa vha ita uri vha mu fare nga nḓila i si yavhuḓi. (Gen. 37:2-8, 25-28) Yosefa ho ngo vha fara nga yeneyo nḓila. O khathutshela vhakomana vhawe naho o vha a tshi nga vha o vha lifhedza. Yosefa ho ngo vhofha gwikhwi, fhedzi o ita zwine Levitiko 19:18 ya ri vhudza uri ri tea u zwi ita.—Gen. 50:19-21.

14. Ndi zwifhio zwine zwa sumbedza uri ri kha ḓi tea u tevhedza vhulivhisi vhu re kha Levitiko 19:18?

¹⁴ Vhakriste vhane vha ṱoḓa u takadza Mudzimu vha tea u edzisa Yosefa we a hangwela vhakomana vhawe nṱhani ha u vha lifhedza. Ndi zwe Yesu a zwi amba musi a tshi amba uri ri hangwele vho ri khakhelaho. (Mat. 6:9, 12) Muapostola Paulo na ene o eletshedza Vhakriste a ri: “Vhafunwa, ni songo ḓilifhedzela.” (Vharoma 12:19) O dovha a vha ṱuṱuwedza a ri: “Bvelani phanḓa ni tshi konḓelelana na u hangwelana zwi tshi bva mbiluni naho muṅwe o ni khakhela.” (Vhakol. 3:13) Vhulivhisi  vhune Yehova a ri ṋea hone a vhu shanduki. Ri tea u tevhedza vhulivhisi vhu re kha mulayo u re kha Levitiko 19:18.

15. Ndi tshifanyiso tshifhio tshine tsha ri thusa u pfesesa uri ndi ngani ri tshi tea u hangwela ra hangwa nga hazwo?

¹⁵ Kha ri ambe nga ha hetshi tshifanyiso. Ri nga fanyisa u vhaisala maḓipfele na zwilonda. Zwiṅwe zwilonda ndi zwiṱuku, ngeno zwiṅwe zwi zwihulwane. Sa tsumbo, zwi nga itea ra ḓitshea musi ri tshi khou tshetshelela miroho. Zwi nga vhavhanyana, fhedzi zwi a fhola nga murahu ha tshifhinganyana. Khamusi ri si vhone na he ra ḓitshea hone nga murahu ha ḓuvha ḽithihi kana mavhili. Zwi fanaho na zwenezwo, zwine vhaṅwe vha nga ri khakhela ngazwo ndi zwiṱuku. Sa tsumbo, khonani yashu a nga amba kana a ita zwithu zwine zwa nga ri vhaisa, fhedzi ra ṱavhanya ra mu hangwela. Fhedzi arali tshilonda tshi tshihulwane, dokotela a nga tea u tou tshi runga na u tshi banditsha. Fhedzi arali ra dzula ri tshi khanikha tshenetsho tshilonda kana ra tshi nongola, tshi nga lenga u fhola kana tsha tou ṋaṋa. Zwi ṱungufhadzaho ndi uri muthu a nga ita zwenezwo arali o khakhelwa. A nga dzula a tshi humbula nḓila ye a dinalea ngayo na nḓila ye zwa mu vhaisa ngayo. Fhedzi vhathu vhane vha vhofha gwikhwi vha tou ṋaṋa u ḓivhaisa. Zwa khwine ndi u tevhedza nyeletshedzo i re kha Levitiko 19:18.

16. U ya nga Levitiko 19:33, 34, Yehova o vha a tshi ṱoḓa uri Vhaisiraele vha fare hani vhatsinda nahone ri nga guda mini kha zwenezwo?

¹⁶ Musi Yehova a tshi vhudza Vhaisiraele uri vha fune vhahavho, o vha a sa khou amba uri vha tea u funa Vhaisiraele fhedzi. Vho vhudzwa na uri vha fune vhatsinda vhane vha dzula navho. Zwenezwo zwo ambiwa zwa pfala kha Levitiko 19:33, 34. (Vhalani.) Vho vha vho tea u fara mutsinda ‘sa mudzulapo’ nahone Vhaisiraele vho vha vho tea uri vha “mu fune” samusi vha tshi ḓifuna. Sa tsumbo, Mulayo wo vha wo amba uri Vhaisiraele vha tendele vhatsinda na vhashai vha tshi ṱala ṱhalane masimuni avho. (Lev. 19:9, 10) Honoho vhulivhisi ha u funa vhatsinda vhu kha ḓi shuma kha Vhakriste ṋamusi. (Luka 10:30-37) Nga nḓila ḓe? Hu na vhathu vhanzhi-vhanzhi vhe ano maḓuvha vha pfulutshela kha maṅwe mashango nahone khamusi vhaṅwe vhavho vha dzula tsini na inwi. Ndi zwa ndeme uri ri ṋee vhenevha vhanna, vhafumakadzi na vhana, tshirunzi na ṱhonifho.

17-18. (a) Levitiko 19:2 na 1 Petro 1:15 dzi ri ṱuṱuwedza uri ri ite mini? (b) Ndi ufhio mushumo wa ndeme we muapostola Petro a ri ṱuṱuwedza uri ri u ite?

¹⁷ Vhathu vha Mudzimu vha ṱuṱuwedzwa uri vha vhe vhakhethwa kha Levitiko 19:2 na kha 1 Petro 1:15. Dziṅwe ndimana dzi re kha Levitiko ndima ya 19 dzi nga ri thusa u vhona zwine ra tea u ita uri Yehova a ri takalele. Ro amba nga ha ndimana dzine dza amba zwithu zwavhuḓi zwine ra nga zwi ita na zwiṅwe zwi si zwavhuḓi zwine ra tea u zwi iledza. * Maṅwalo a Tshikriste a Tshigerika a sumbedza uri Yehova u kha ḓi ṱoḓa uri ri shumise honoho vhulivhisi vhutshiloni hashu. Fhedzi hu na zwiṅwe zwe muapostola Petro a engedza ngazwo.

¹⁸ Ri nga vha ri tshi khou gwadamela Mudzimu tshifhinga tshoṱhe na u itela vhaṅwe vhathu zwithu zwavhuḓi. Fhedzi hu na tshithu tsha ndeme tshe Petro a ṱuṱuwedza Vhakriste uri vha tshi ite. Musi Petro a sa athu u ri ṱuṱuwedza uri ri vhe vhakhethwa kha zwoṱhe zwine ra ita, o ri vhudza a ri: “Ḓilugiseleleni u ita mushumo u konḓaho.” (1 Pet. 1:13, 15) Wonoyo mushumo ndi ufhio? Petro o amba uri vharathu vha Kristo vho ḓodzwaho vho vha vha tshi ḓo ‘ḓivhadza vhugala fhethu hoṱhe ha We a vha vhidza.’ (1 Pet. 2:9) Vhakriste vhoṱhe ṋamusi vho ṋewa ndugelo ya u ita wonoyu mushumo une wa thusa vhathu u fhira mishumo yoṱhe ine vha i ita. Ndi ndugelo khulwane vhukuma yo ṋewaho vhathu vha Mudzimu vha re vhakhethwa ya u dzula vha tshi huwelela na u funza nga tshivhindi. (Marko 13:10) Musi ri tshi ita zwoṱhe zwine ra nga kona uri ri shumise vhulivhisi vhu re kha Levitiko ndima ya 19, ri vha ri tshi khou sumbedza uri ri funa Mudzimu washu na vhaṅwe vhathu. Ri vha ri tshi khou sumbedza uri ri ṱoḓa u ‘vha vhakhethwa’ kha zwoṱhe zwine ra ita.