1, 2. (a) Mbingano yo thoma hani? (b) Vhavhingani vha u thoma vha nga vha vho ṱhogomela mini nga ha mbingano? (Sedzani tshifanyiso tsha u thoma.)

MBINGANO ndi tshipiḓa tshihulwane tsha vhutshilo. U ṱolisisa mathomo na ndivho zwi nga ri thusa u vha na mavhonele avhuḓi nga ha mbingano na phaṱhutshedzo dzayo. Musi Mudzimu o no sika muthu wa u thoma Adamu, o mu ṋea mushumo wa u ira zwipuka zwoṱhe madzina. Fhedzi o vha e si na “mufarisi o [mu] fanelaho.” Nga zwenezwo, Mudzimu a eḓedza Adamu khofhe khulu, a bvisa luṅwe lwa mbabvu dzawe, a vhumba mufumakadzi ngalwo nahone nga murahu a mu ṋea Adamu. (Vhalani Genesi 2:20-24.) Ngauralo, Mudzimu ndi ene muthomi wa mbingano.

² Yesu o amba uri ndi Yehova we a ri: “Ndi ngazwo munna a tshi ḓo ṱutshela khotsi awe na mme awe a nambatela musadzi wawe, nahone vhuvhili havho vha ḓo vha ṋama nthihi.” (Mat. 19:4, 5) U shumisa ha Mudzimu mbabvu ya Adamu a tshi sika mufumakadzi wa u thoma zwi nga vha zwo takadza vhenevho vhavhingani vha u thoma nahone zwa ita uri vha vhe na vhushaka ha tsini. Ho vha hu si na nzudzanyo ya ṱhalano kana u vha na mufarisi a fhiraho muthihi nga tshifhinga tshithihi.

3. Ndivho ya ndeme ya mbingano yo vha i ifhio?

³ Adamu o vha o takalela u wana mufumakadzi wawe wavhuḓi we nga murahu a mu ira dzina Eva. Samusi o vha e “mufarisi” wawe, vho vha vha tshi fanela u vha na mbingano yavhuḓi na i takadzaho sa munna na mufumakadzi ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe. (Gen. 2:18) Ndivho ya ndeme ya mbingano yo vha i ya u ḓadza ḽifhasi. (Gen. 1:28) Naho vhavhingani vha tshi funa vhabebi vhavho, vha fanela u vha ṱutshela u itela u thoma miṱa yavho. Vhathu vho vha vha tshi fanela u ḓadza ḽifhasi nahone ḽa vha paradiso.

4. Ho itea mini kha mbingano ya u thoma?

⁴ Mbingano ya u thoma yo vha na masiandoitwa a si avhuḓi ngauri Adamu na Eva vho khetha u shumisa ndugelo yavho ya u ḓikhethela nga nḓila i si yavhuḓi nga u sa thetshelesa Yehova. “Ḽiṋowa ḽa kale na kale” ḽine ḽa vha Sathane Diabolo, ḽo fhura Eva nga u ita uri a tende uri u ḽa “muri wa u ṱalukanya vhuḓi na vhuvhi” zwo vha zwi tshi ḓo ita uri a ṱalifhe uri a kone u ḓikhethela zwo lugaho na zwi songo lugaho. U sa vhudzisa munna wawe nga ha eneo mafhungo zwo sumbedza uri ha ṱhonifhi vhuṱoho ha munna wawe. Nahone nṱhani ha u thetshelesa Mudzimu, Adamu o ḽa mutshelo we a ṋewa nga mufumakadzi wawe.—Nzumb. 12:9; Gen. 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Ri nga guda mini kha nḓila ye Adamu na Eva vha fhindula ngayo Yehova?

⁵ Musi Mudzimu a tshi vha vhudzisa, Adamu o pomoka mufumakadzi wawe a ri: “Musadzi uyu we wa nṋea uri a vhe na nṋe, ndi ene we a mpha muri uyo, nda mbo ḽa.” Eva o amba uri o fhurwa nga ṋowa. (Gen. 3:12, 13) Zwiitisi zwavho zwo vha zwi sa pfali. Nga nṱhani ha uri vhavhingani vha u thoma a vho ngo thetshelesa Yehova, o vha dzhia sa mashandukwa. Tsumbo yavho ndi tsevho kha riṋe. U itela uri mbingano i vhe i bvelelaho, mufarisi muṅwe na muṅwe u fanela u hwala vhuḓifhinduleli hawe na u thetshelesa Yehova.

6. Ni nga ṱalutshedza hani luṅwalo lwa Genesi 3:15?

⁶ Hu sa londwi zwe Sathane a zwi ita Edeni, Yehova o ita uri vhathu vha vhe na fulufhelo ḽine ḽa vha kha vhuporofita ha u thoma Bivhilini. (Vhalani Genesi 3:15.) Honoho vhuporofita vhu sumbedza uri Sathane u ḓo pwashiwa nga “mbeu” ya “musadzi.” Yehova u na vhushaka ho khetheaho na zwivhumbiwa zwa ṱaḓulu. Maṅwalo a sumbedza uri kha zwivhumbwa zwine zwa tou nga mufumakadzi wa Yehova, Mudzimu u ḓo rumela tshiṅwe tsha zwenezwo zwivhumbiwa uri tshi ‘pwashe’ Diabolo nahone tshi ḓo ita uri zwi konadzee uri vhathu vhane vha thetshelesa vha takalele zwe vhavhingani vha u thoma vha xelelwa ngazwo nahone vhathu vha ḓo vha na tshibuli tsha u tshila tshoṱhe kha ḽifhasi samusi zwenezwo zwo vha zwi ndivho ya Yehova ya u thoma.—Yoh. 3:16.

7. (a) Ho itea mini kha mbingano u bva tshee Adamu na Eva vha vha mashandukwa? (b) Bivhili i amba uri vhanna na vhafumakadzi vha fanela u ita mini?

⁷ U sa thetshelesa ha Adamu na Eva ho vha na masiandoitwa a si avhuḓi kha mbingano yavho na kha mbingano dzoṱhe dze dza tevhela. Sa tsumbo, Eva na vhaḓuhulu vhawe vha vhafumakadzi vha ḓo pfa vhuṱungu vhuhulu musi vha tshi beba. Vhafumakadzi vha ḓo ṱuvha vhanna vhavho, fhedzi vhanna vha ḓo vha vhusa u katela na u vha fara luvhi samusi zwo tou ralo mbinganoni nnzhi ṋamusi. (Gen. 3:16) Bivhili i amba uri vhanna vha fanela u shumisa vhuṱoho havho nga nḓila ya lufuno. Vhafumakadzi vha fanela u ṱhonifha vhuṱoho ha vhanna vhavho. (Vhaef. 5:33) Hu nga iledzwa thaidzo nnzhi arali vhavhingani vha Vhakriste vha tshi shumisana.

8. Ndi mini zwe zwa itea kha mbingano u bva misini ya Adamu u swika nga Maḓi Mahulu?

⁸ Musi Adamu na Eva vha sa athu u fa, vhenevho vhavhingani vho beba vhatuka na vhananyana. (Gen. 5:4) Murwa wavho wa u thoma Kaini o vhinga muṅwe wa shaka ḽawe. Muḓuhulu wa Kaini Lamexe ndi ene munna wa u thoma we ha ṅwalwa nga hae uri o vha e na vhafumakadzi vhavhili. (Gen. 4:17, 19) Kha murafho wa Adamu u swika nga Maḓi Mahulu a misini ya Noaxe, ndi vhathu vha si gathi vhe vha vha vha tshi gwadamela Yehova. Vhaṅwe vhavho ndi Abele, Hanoxe, Noaxe na vha muṱa wawe. Bivhili i amba zwi tevhelaho malugana na misini ya Noaxe: “Vhana vha Mudzimu vha lavhelesa vhana vha vhathu, vha wana vhó naka, vha dzhia vhasadzi kha vhoṱhe vhenevho vhe vha vha vha tshi vha takadza.” Nga nṱhani ha uri zwenezwo zwo vha zwi si zwa nzulele, vhenevho vharuṅwa na vhasadzi vho beba vhana vhalapfu vhane vha vha miswonḓa. Zwiṅwe hafhu, “vhuvhi ha vhathu hó anda fhano shangoni, zwoṱhe zwiito na mihumbulo yavho zwí zwivhi fhedzi misi yoṱhe.”—Gen. 6:1-5.

9. Yehova o ita mini kha vhathu vhavhi vha misini ya Noaxe, nahone ri fanela u guda mini kha zwe zwa itea nga tshenetsho tshifhinga?

⁹ Yehova o ḓisa Maḓi Mahulu misini ya Noaxe, u itela u fhelisa vhathu vhavhi. Nga tshenetsho tshifhinga, vhathu vho vha vho farakanea nga mishumo yavho ya ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, i katelaho u vhinga na u vhingwa nahone zwenezwo zwo ita uri vha si dzhiele nṱha “Noaxe we a vha a tshi huwelela nga ha u luga” na ndozwo ine ya khou ḓa. (2 Pet. 2:5) Yesu o vhambedza misi ya Noaxe na misi yashu. (Vhalani Mateo 24:37-39.) Ṋamusi, vhathu vhanzhi a vha tendi u thetshelesa mafhungo maḓifha a Muvhuso wa Mudzimu ane a khou huwelelwa ḽifhasini ḽoṱhe uri zwi vhe vhuṱanzi kha tshaka dzoṱhe hu sa athu u fheliswa ano maitele mavhi a zwithu. A ro ngo fanela u tendela zwithu zwi ngaho mbingano na u alusa vhana zwi tshi vha zwa ndeme vhukuma vhutshiloni hashu ra hangwa uri ḓuvha ḽa Yehova ḽi tsini.

10. (a) Kha mvelele nnzhi, ndi hufhio u ḓifara luvhi nga zwa vhudzekani he ha vha ho ḓowelea? (b) Abrahamu na Sara vho vha hani tsumbo yavhuḓi kha mbingano yavho?

¹⁰ Naho Noaxe na vharwa vhawe vhararu vho vha vhe na mufumakadzi muthihi-muthihi, fhedzi vhanna vhanzhi vho vha vhe na vhafumakadzi vhanzhi. Kha mvelele nnzhi, u ḓifara luvhi nga zwa vhudzekani zwo vha zwithu zwo ḓoweleaho, nahone zwo vha mukhuvha kha zwa vhurereli. Abrahamu na Sara vho thetshelesa Mudzimu nahone vha pfulutshela Kanana, shango ḽe ḽa vha ḽo ḓala vhathu vhe vha vha vha sa ṱhonifhi mbingano. Nga zwenezwo, Yehova a amba uri Sodoma na Gomora ḽi fheliswe ngauri vhathu vho vha vha tshi ḓifara luvhi nga zwa vhudzekani. Abrahamu o vha e ṱhoho yavhuḓi ya muṱa, nahone Sara o vha tsumbo yavhuḓi ya u ṱhonifha vhuṱoho ha munna wawe. (Vhalani 1 Petro 3:3-6.) Abrahamu o ita vhungoho ha uri murwa wawe Isaka a vhinge mufumakadzi a gwadamelaho Yehova. Nahone Isaka o ita zwi fanaho kha murwa wawe Yakobo, ane vharwa vhawe vha vha vhomakhulukuku vha tshaka dza 12 dza Isiraele.

11. Mulayo wa Mushe wo tsireledza hani Vhaisiraele?

¹¹ Nga murahu, Yehova o vhofha mulanga na lushaka lwa Isiraele. O vha ṋea Mulayo wa Mushe we wa thusa u tsireledza vhanna na vhafumakadzi kha u gwadamela Yehova. Wonoyo mulayo wo vha u tshi katela mukhuvha wa mbingano wa u sa vhinga vhafumakadzi vhanzhi, nahone Vhaisiraele vho vha vha songo tendelwa u vhinga kana u vhingwa nga vhathu vha sa gwadameli Yehova. (Vhalani  Doiteronomio 7:3, 4.) Vhahulwane vho vha vha tshi thusa vhavhingani musi hu tshi vha na thaidzo. Ho vha hu na milayo nga ha u sa fulufhedzea, vivho na u sa fulufhelana. Ṱhalano yo vha i mulayoni, fhedzi ho vha hu na milayo ye ya vha i tshi tsireledza mufarisi muṅwe na muṅwe. Munna o vha a tshi nga ṱala mufumakadzi wawe arali “a wana zwi sa ḓivhalei kha ene.” (Doit. 24:1) Bivhili a i ṱalutshedzi uri ndi zwifhio zwe zwa vha zwi sa “ḓivhalei,” fhedzi munna o vha a sa dzhii tshithu tshiṱuku sa tshiitisi tsha u ṱala mufumakadzi wawe.—Lev. 19:18.

12, 13. (a) Vhaṅwe vhanna vho vha vha tshi fara hani vhafumakadzi vhavho misini ya Maleaxi? (b) Ṋamusi, arali Mukriste a ita vhuṱonḓolo, hu ḓo vha na masiandoitwa afhio?

¹² Misini ya muporofita Maleaxi, vhanna vhanzhi vha Vhayuda vho vha vha tshi shumisa zwiitisi zwiṅwe na zwiṅwe u itela u ṱala vhafumakadzi vhavho. Vhenevho vhanna vho vha vha tshi ṱala vhafumakadzi vhavho u itela u vhinga vhafumakadzi vhane vha kha ḓi vha vhaṱuku kana vhafumakadzi vhe vha vha vha sa gwadameli Yehova. Musi Yesu e kha ḽifhasi, vhanna vha Vhayuda vho vha vha kha ḓi ṱala vhafumakadzi vhavho “nga tshiitisi naho tshi tshifhio.” (Mat. 19:3) Yehova Mudzimu o vha a tshi vhenga ṱhalano yo raloho.—Vhalani Maleaxi 2:13-16.

¹³ Ṋamusi, u sa fulufhedzea mbinganoni a zwo ngo ṱanganedzea kha vhathu vha Yehova. Fhedzi khamusi mufarisi wa Mukriste u ita vhuṱonḓolo nahone nga murahu a ṱala u itela vhinga muṅwe. Arali onoyo muitazwivhi a sa rembuluwa, u ḓo bviswa tshivhidzoni u itela uri tshivhidzo tshi dzule tsho kuna. (1 Vhakor. 5:11-13) Onoyo muthu u fanela u ‘aṋwa mitshelo yo fanelaho u rembuluwa’ a sa athu u vhuyedzedzwa tshivhidzoni. (Luka 3:8; 2 Vhakor. 2:5-10) Naho hu si na tshifhinga tsho vhewaho tshine muthu a fanela u tshi fhedza o bviswa tshivhidzoni, fhedzi a nga si kone u bvela phanḓa a tshi ḓikonanya na vhathu vha Mudzimu. Zwi nga dzhia ṅwaha kana miṅwaha uri muitazwivhi a ḓisumbedze uri o rembuluwa zwa vhukuma. Naho onoyo muthu a vhuyedzedzwa tshivhidzoni, fhedzi u fanela u “ima phanḓa ha tshidulo tsha khaṱulo tsha Mudzimu.”—Vharoma 14:10-12; sedzani Tshiingamo tsha ḽa 15 November, 1979, masiaṱari. 31-32 nga Luisimane.

14. Mulayo wa Mushe wo thusa hani vhathu?

¹⁴ Vhaisiraele vho vha vhe nga fhasi ha Mulayo wa Mushe lwa miṅwaha i fhiraho 1 500. Wo thusa vhathu vha Mudzimu uri vha dzule vha tshi humbula nga ha milayo ya Mudzimu musi vha tshi tandulula thaidzo dza muṱa na dziṅwe mbilaelo nahone wo dovha wa vha livhisa kha Messia. (Vhagal. 3:23, 24) Mulayo wa Mushe wo fhela musi Yesu a tshi fa nahone Mudzimu o thoma u ita nzudzanyo ntswa. (Vhaheb. 8:6) Nga fhasi ha yeneyo nzudzanyo, miṅwe milayo yo vha i songo tsha tendelwa.

15. (a) Tshivhidzoni tsha Vhukriste, ndi zwifhio zwilinganyo zwa mbingano? (b) Ndi mini zwine Mukriste a fanela u humbula nga hazwo musi a tshi ṱoḓa u ṱala?

¹⁵ Musi Yesu a tshi fhindula vhaṅwe Vhafarisei nga ha Mulayo we wa itwa nga Mushe malugana na u ṱala o amba uri “mathomoni zwo vha zwi songo ralo.” (Mat. 19:6-8) Nga zwenezwo, Yesu o sumbedza uri zwilinganyo zwa Mudzimu malugana na mbingano ye ya thomiwa tsimuni ya Edeni zwi fanela u bvela phanḓa tshivhidzoni tsha Vhukriste. (1 Tim. 3:2, 12) Samusi vhe “ṋama nthihi,” vhafarisi vha mbingano vho vha vha tshi fanela u dzula vhoṱhe nahone u funa havho Mudzimu na u funana zwo vha zwi tshi ḓo khwaṱhisa mbofho yavho ya mbingano. Mufarisi wa mbingano ane a ṱala e si na tshiitisi tsha uri  mufarisi wawe o ḓifara luvhi nga zwa vhudzekani, ho ngo vhofholowa u dovha a vhingana na muṅwe. (Mat. 19:9) Muthu a nga khetha u hangwela mufarisi o rembuluwaho we a vha o ita vhuṱonḓolo, samusi na muporofita Hosea o hangwela mufumakadzi wawe Gomere we a ḓifara luvhi. Zwi ngaho zwenezwo, Yehova o hangwela lushaka lwa Isiraele lwo rembuluwaho lwe lwa vha lu sa fulufhedzei. (Hos. 3:1-5) Arali muthu a tshi ḓivha uri mufarisi wawe o ḓifara luvhi nga zwa vhudzekani, fhedzi a khetha u bvela phanḓa a tshi ita nae zwa vhudzekani, zwenezwi zwi sumbedza uri o hangwela mufarisi wawe nahone a hu tsheena tshiitisi tshi re Maṅwaloni tsha u mu ṱala.

16. Yesu o ri mini nga u sa vha mbinganoni?

¹⁶ Yesu o amba uri Vhakriste vha ngoho vha nga ṱala fhedzi arali mufarisi wavho wa mbingano o ḓifara luvhi nga zwa vhudzekani, nahone o dovha a amba nga ha “vhane vha vha na . . . tshifhiwa” tsha u sa vha mbinganoni. Yesu o ri: “Ane a nga kona u dzula e siho mbinganoni, nga a ite nga u ralo.” (Mat. 19:10-12) Vhathu vhanzhi vho khetha u sa vha mbinganoni u itela uri vha kone u shumela Yehova vhe si na zwithithisi. Nga u ita nga u ralo, vho fanelwa nga zwikhoḓo.

17. Ndi mini zwine zwa nga thusa Mukriste u dzhia phetho ya u vha mbinganoni kana u sa vha mbinganoni?

¹⁷ Arali muthu o khetha u sa vha mbinganoni, u fanela u vha o ḓiimisela uri u ḓo kona u ḓifara. Muapostola Paulo o amba zwi tevhelaho nga ha u sa vha mbinganoni a ri: “Fhedzi nga mulandu wa u anda ha vhupombwe, munna muṅwe na muṅwe nga a vhe na mufumakadzi wawe na mufumakadzi muṅwe na muṅwe a vhe na munna wawe.” Paulo o dovha a ri: “Fhedzi arali vha sa koni u ḓifara, vha litsheni vha vhinge kana vha vhingwe, ngauri ndi khwine u vhinga nṱhani ha u swa nga nyemulo.” U vha mbinganoni zwi nga thusa uri muthu a sa ḓifare luvhi nga zwa vhudzekani kana u swoṱa zwiraḓo zwa mbeu. Zwiṅwe hafhu, vhane vha dzhenela mbingano vha fanela u vha vhe na miṅwaha yo teaho ya u vha mbinganoni, ndi ngazwo muapostola Paulo o ri: “Arali muthu a songo vhingaho a tshi pfa uri ha nga ḓo kona u langa lutamo lwa zwa vhudzekani, arali o no pfuka miṅwaha ya vhuswa, hezwi ndi zwine a fanela u zwi ita: nga a vhinge arali hu zwenezwo zwine a zwi ṱoḓa; u vha a sa khou ita tshivhi. Vha litsheni vha vhinge kana [vha] vhingwe.” (1 Vhakor. 7:2, 9, 36; 1 Tim. 4:1-3) Naho zwo ralo, muthu ho ngo fanela u ṱuṱuwedzwa uri a vhe mbinganoni nga nṱhani ha uri u na lutamo lwa vhudzekani lune vhaṅwe vha vha nalwo musi vha tshee miṅwahani ya vhuswa. Onoyo muthu a nga vha a songo vhibva uri a kone u hwala vhuḓifhinduleli ha mbingano.

18, 19. (a) Mbingano ya Vhakriste i fanela u thoma hani? (b) Thero i tevhelaho i ḓo haseledza nga ha mini?

¹⁸ Mbingano ya Vhakriste i fanela u thomiwa nga vhathu vho ḓiṋekedzelaho kha Yehova na vhane vha mu funa nga mbilu yavho yoṱhe. Vha fanela u vha vha tshi funana vhukuma nahone vha tshi ṱoḓa u tshila vhoṱhe vhutshilo havho hoṱhe. Yehova u ḓo vha fhaṱutshedza ngauri vho thetshelesa nyeletshedzo ya u vhinga kana u vhingwa “Murenani fhedzi.” (1 Vhakor. 7:39) A zwi timatimisi uri vho no vhingana, vha ḓo bvela phanḓa vha tshi thetshelesa nyeletshedzo i bvaho Bivhilini u itela uri mbingano yavho i bvelele.

¹⁹ Thero i tevhelaho i ḓo haseledza mbuno dzi bvaho Bivhilini dzine dza nga thusa vhavhingani vha Vhakriste u sedzana na khaedu dza “maḓuvhani a vhufhelo” hune vhathu vhanzhi vha si vhe na pfaneleo dzine dza ṱoḓea u itela u vha na mbingano i bvelelaho. (2 Tim. 3:1-5) Bivhilini, Yehova o ri ṋea zwine ra zwi ṱoḓa uri ri vhe na mbingano i bvelelaho na i takadzaho musi ri tshi bvela phanḓa ri tshi tshimbila na vhathu vhawe nḓilani i yaho vhutshiloni vhu sa fheli.—Mat. 7:13, 14.