ECI o yeva ondaka ocilelembia kuenda espiritu, nye ciya vovisimĩlo viove? Valua va siata oku sima okuti ondaka eyi yi lomboloka ocina cimue ka ci letiwe ci kasi vokati komunu, okuti eci omunu a fa, ci tunda vetimba kuenje camamako lomuenyo. Omo okuti elongiso liaco lia siata calua, valua va komõha eci va kũlĩha okuti eci hacoko Embimbiliya lilongisa. Oco hẽ nye ci pita letu poku fa?

Ivaluka okuti Embimbiliya lia sonehiwile tete velimi lio Heveru kuenda Liohelasi. Ondaka yo Heveru yi tukuiwa hati, neʹphesh kuenda yo Helasi yi tukuiwa hati psy·kheʹ asonehi vamue Vembimbiliya va yi pongolola hati ocilelembia. Pole, olondaka evi hacoko vi lomboloka. Ondaka yo Heveru yi tukuiwa hati, neʹphesh kuenda yo Helasi yi tukuiwa hati psy·kheʹ vi sangiwa Vovisonehua ci pitãhala 800 kolonjanja. Olondaka viaco vi lomboloka (1) omanu, (2) ovinyama, (3) omuenyo omunu locinyama va kuete. Tu konomuisi ovinimbu vimue Viembimbiliya vi lekisa uvangi waco.

 Omanu. ‘Koloneke via Noha omanu [psy·kheʹ] vamue ño vatito, okuti ecelãla lika, va popeliwa ketande liovava.’ (1 Petulu 3:20) Palo, ondaka yo Helasi psy·kheʹ ya pongoluiwa hati omanu, okuti Noha, ukãi waye, omãla vaye vatatu valume, kuenda akãi vavo. Kelivulu Lietundilo 16:16, tu sangako olonumbi via eciwile ku va Isareli viatiamẽla koku nyomõla o mana. Yehova wa va sapuilile hati: ‘Nyomõlĩpo ño eci ca soka lomanu [neʹphesh] omunu a kasi lavo vombalaka yaye.’ Eci ci lomboloka okuti, omunu lomunu wa sukilile oku nyomõla lika epupu liomana li soka lomanu a kala lavo vonjo yaye. Ovinimbu vikuavo Viembimbiliya okuti ondaka neʹphesh kuenda psy·kheʹ ya pongoluiwavo hati omunu ale omanu, vievi: Efetikilo 46:18; Yehosua 11:11; Ovilinga 27:37; kuenda Va Roma 13:1.

Ovinyama. Vulandu Wembimbiliya watiamẽla koku lulikiwa kuovina, tu tangamo hati: “Suku yu wa linga hati, Vovava mu siate ovitundo vioviendalomuenyo [neʹphesh ], olonjila vi palãlaile vilu vepuluvi li kasi pokati kilu loposi.” Noke Suku wamisako hati: “Kilu lieve kuiye ovinyama [neʹphesh] ndapata avio, ovinyama viovimbo, lovipuka, lovinyama viovusenge ndapata avio. Haico ca lingiwa.” (Efetikilo 1:20, 24) Vulandu owu, olõsi, ovinyama viovimbo, lovipuka, viosi viopiwa kondaka yo Heveru yi tukuiwa hati, neʹphesh. Ovinimbu vikuavo Viembimbiliya okuti ondaka neʹphesh ya pongoluiwa kombuelo yemẽla hati olonjila ale ovinyama vievi: Efetikilo 9:10; Ovisila 11:46; kuenda Atendelo 31:28.

Omuenyo omunu a kuete. Olonjanja vimue ondaka neʹphesh ale psy·kheʹ yi lomboloka omuenyo omunu a kuete. Yehova wa sapuilile Mose hati: “Alume vosi va sandele omuenyo [neʹphesh] wove va fa.” (Etundilo 4:19) Nye ovanyali va va Mose va yonguile oku u linga? Ocili okuti va yonguile oku upa omuenyo waye. Eci Rahele a kala loku cita omõlaye Benjamini, ‘omuenyo [neʹphesh] waye wa kala loku puamo, noke wa fa.’ (Efetikilo 35:16-19) Kũlĩhĩsavo olondaka via Yesu eci a popia hati: “Ame ndungombo uwa. Ungombo uwa o pesila olomeme omuenyo [psy·kheʹ] waye.” (Yoano 10: 11) Yesu wa eca omuenyo waye ale psy·kheʹ komanu. Ovinimbu evi Viembimbiliya olondaka neʹphesh kuenda psy·kheʹ vi lomboloka omuenyo omunu a kuete. Ovinimbu vikuavo Viembimbiliya okuti ondaka neʹphesh kuenda psy·kheʹ ya pongoluiwa hati omuenyo omunu a kuete vievi: 1 Olosoma 17:17-23; Mateo 10:39; Yoano 15:13; kuenda Ovilinga 20:10.

Poku amamako oku lilongisa Embimbiliya oka limbuka okuti olio ka lilongisa okuti ondaka neʹphesh kuenda psy·kheʹ viatiamẽla kocina cimue ka ci fi. Pole, li lekisa okuti neʹphesh yatiamẽla kocina cimue okuti ci fa. (Esekiele 18:4, 20) Omo liaco, Embimbiliya li tukula omunu wa fa hati, ‘ocivimbi’ ale neʹphesh. Ci lomboloka okuti omunu wa fa.—Ovisila 21:11.

Ondaka espiritu okuti kelimi lio Heveru yi tukuiwa hati, ruʹach kuenda kelimi lio Helasi yi tukuiwa hati pneuʹma, asonehi vamue Vembimbiliya, va yi pongololavo hati ocilelembia. Pole, olondaka evi hacoko vi lomboloka. Velimi Embimbiliya lia sonehiwile tete, ondaka ruʹach kuenda pneuʹma vi lomboloka ongusu yomuenyo yi kasi vokati kovilulikilo viosi vi fuima. Osamo 104:29, yi popia hati: ‘Eci a Yehova o vi upa omuenyo [ruʹach], vi fa, kuenje vi tiukila posi yavio.’ Kelivulu lia Tiago 2:26, tu tangako hati: “Etimba ka li kuete efuimo liomuenyo [pneuʹma] lia fa.” Catiamẽla Ketande lia pita koloneke via Noha, Suku wa popia hati: “Ame ndokisa kilu lieve etande liovava; nyõla oviendalomuenyo viosi vi kasi lefuimo liomuenyo [ruʹach] vemẽhi lilu.” (Efetikilo 6:17; 7:15, 22)

Etimba li sukila ongusu yomuenyo, ndeci o radio yi sukila ongusu yolusu oco yi sike. Oco o kuate elomboloko liwa liondaka eyi, sokolola o radio yina yopeka. Nda wa kapamo olopilia, eci o yi yikula, o limbuka okuti yi fetika oku sika. Ci kasi ndu okuti ya file, kuenje ya pindukapo. Pole, nda kua kapelemo olopilia, o radio ka yi siki. Yi kala ndu okuti ya fa. O radio yina yi sika lolusu layovo nda ka ya tokekiwile kolusu, ka yi siki. Cimuamue haico, catiamẽla kongusu yeca omuenyo  ketimba. Ndeci ongusu yolopilia ka yi kuete olondunge, cimuamue haico ci kasi ongusu yomuenyo. Oyo ka yi tẽlavo oku sokolola. Ongusu yaco hamunuko. Pole, nda etimba lietu ka li kuete ongusu yaco, ‘li fa, kuenje li tiukila posi’ ndeci ukualosamo a ci popia.

Catiamẽla koku fa kuomunu, elivulu Liukundi 12:7, li popia hati: ‘Oneketela [okuti etimba liomunu] yi tiukila posi ndeci ya kaile, omuenyo [ruʹach] u tiukila ku Suku wa wecele.’ Eci ongusu yomuenyo yi tunda vetimba, etimba li fa. Kuenje li tiukila koneketela lia tundile. (Yovi 34:14, 15; Osamo 36:9) Eci ka ci lomboloka okuti ongusu yaco yenda kilu. Pole, ci lomboloka okuti omunu waco wa fa elavoko liaye lioku kuata vali omuenyo, li kasi peka lia Yehova. Suku eye lika okuete unene woku tiula ongusu yomuenyo. Kuenje omunu o kuata vali omuenyo.

Ci tu lembeleka calua oku kũlĩha okuti eyi oyo onjongole ya Suku yoku pindula omanu vosi va “kasi vayambo [onjivaluko].” (Yoano 5:28, 29) Kotembo yepinduko, Yehova oka panga etimba liokaliye kuenje oka lieca komunu lomunu wa fa. Vetimba liaco, oka kapamo ongusu yomuenyo, kuenje omanu vaco vaka kala vali lomuenyo. Kotembo yaco omanu vaka kuata esanju lialua.

Nda o yongola alomboluilo akuavo atiamẽla kondaka neʹphesh kuenda psy·kheʹ [“alma”] ale kondaka ruʹach kuenda pneuʹma [“espírito”] ndomo ya pongoluiwa Vembimbiliya, tala vokalivulu ka kuete osapi ya linga hati, Nye Cipita Letu Eci Tufa? Kuenda velivulu Raciocínios à Base das Escrituras, kemẽla 32-36 kuenda kemẽla 142. Alivulu aco a sandekiwa Lolombangi via Yehova.