1. Nye ca tateka epata lia Adama la Eva oku iñila Vocumbo Celau, kuenda nye Havele a yonguile oku kũlĩa okuti ovina vikuavo vi sule?

 ETEKE limue, Havele wa kala oku lisa olomeme viaye vemẽhi liomunda. Citava okuti, osimbu a kala ocipãla kumue lolomeme viaye, wa mola ocinyi. Eye wa kũlĩhĩle ciwa okuti, ocinyi caco condalu ya kala kosipata yi ñuala ñuala loku lava onjila yoku iñila vocumbo Cedene. Olonjali viaye via kala vocumbo caco, pole ka via ponduile vali oku iñilamo, ndaño omãla vavo. Sokolola ndomo ofela ya kala oku veta vesinga lia Havele osimbu a vanja kocinyi loku sokolola Ululiki waye. Anga hẽ ekungu lia kala pokati komanu la Suku lia ponduile imũha? Eci oco Havele a yonguile oku kũlĩha okuti, ovina vikuavo vi sule.

2-4. Ndamupi Havele a kasi oku vangula letu koloneke vilo?

² Koloneke vilo, Havele o kasi oku vangula love. O pondola hẽ oku u yevelela? Pamue o sima okuti eci ka ci tẽliwa. Ocili okuti, tunde eci Havele omõla wavali wa Adama a fa, pa pita ale otembo yalua. Kuenda tunde eci etimba liaye lia tiukila keve, pa pita ale ci soka 6.000 kanyamo. Catiamẽla komanu va fa, Embimbiliya li tu longisa okuti: “Ava va fa lacimue va kũlĩha.” (Uku. 9:5, 10) Handi vali, Vembimbiliya ka mu sangiwa ondaka yimue okuti Havele eye wa yi popia. Oco hẽ ndamupi eye a kasi oku vangula letu?

³ Upostolo Paulu wa vetiyiwa lespiritu sandu oku popia ovina viatiamẽla ku Havele ndoco: ‘Ndaño wa fa, lopo o popia.’ (Tanga Va Heveru 11:4.) Ndamupi Havele a kasi oku popia? Ekolelo liaye, olio li kasi ndu okuti li popia. Havele eye omunu watete wa lekisa ekolelo. Eye wa lekisa ocituwa caco lonjila yimue okuti tu pondola oku ci setukula, momo ekolelo liaye li kuete unene, kuenda li tu vetiya. Nda tua lilongisa ovina viatiamẽla kekolelo liaye loku setukula ongangu yaye, ci kala ndu okuti o kasi oku vangula letu oco a tu kuatise.

⁴ Omo okuti Vembimbiliya ka mu sangiwa ovolandu alua a tiamẽla ku Havele, nye tu pondola oku lilongisa kekolelo liaye? Tu konomuisi ulandu waco.

5. Olondaka via Yesu viokuti Havele wa kula ‘kefetikilo lioluali’ vi lomboloka nye? (Tala etosi pombuelo yemẽla.)

⁵ Havele wa citiwa ‘kefetikilo lioluali’ okuti, tunde eci omanu vatete va lulikiwa, ka pa pitile otembo yalua. Noke, Yesu wa vangula ovina viatiamẽla ku Havele okuti wa kula eci ‘oluali lua kala kefetikilo.’ (Tanga Luka 11:50, 51.) Yesu wa vangula ovina viatiamẽla koku yovola omanu kekandu. Omo okuti Havele eye omunu wakuãla wa lulikiwa, eye omunu watete, Suku a tendele okuti citava oku u yovola. * Pole, Havele ka kulilile pokati komanu va sunguluka.

6. Olonjali via Havele via kuata ekalo lipi?

⁶ Epata liomanu lia fetika oku kuata ovitangi tunde kefetikilo okuti otembo yaco, voluali ka mua kaile omanu valua. Olonjali via Havele, Adama la Heva, via posokele calua haivio via kuata olohõlo. Pole, via kũlĩhĩle okuti via lueya. Via lipuile, kuenda va kuatele elavoko lioku kala komuenyo otembo ka yi pui. Pole, omo liusuanji va lingila Yehova Suku, va tundisiwa vocumbo Cedene okuti, ocitumãlo cimue Ceposo. Omo lioku velisapo olonjongole viavo muẽle, va linga vakuakandu kuenje, va pumba omuenyo ko pui, oku kongelamo ocitumbulukila cavo.—Efet. 2:15–3:24.

7, 8. Eci Heva a cita Kaini wa popia nye, kuenda nye a simile?

⁷ Adama la Heva noke yoku tundisiwa vocumbo Cedene, va fetika oku kuata ovitangi vialua. Kuenje, eci va cita omõlavo watete, vo luka onduko ya Kaini, ci lomboloka okuti, “Cimue ca Lulikiwa.” Noke Heva wa popia hati: “Yehova wa ñuatisa, nda cita ulume.” Olondaka viaye vi lekisa okuti, pamue wa kala oku sokolola ohuminyo Yehova a lingile vocumbo yokuti, ukãi umue wa ponduile oku cita “ombuto” yina ya laikele oku imũlako evĩho lia kokiwa la Adama kuenda Heva. (Efet. 3:15; 4:1) Anga hẽ Heva wa simile okuti, eye ukãi wa tukuiwa vocitumasuku, kuenda Kaini eye wa kala “ombuto” ya likuminyiwile?

⁸ Nda oco, ovisimĩlo viaco viesanda. Handi vali, nda Adama la Heva va enda oku sapuila olondaka viaco ku Kaini osimbu a kula, vo vetiya oku kuata ovisimĩlo ka via sungulukile momo ka lipuile. Vokuenda kuotembo, Heva wa cita omõla wavali, pole, ka tua sangele olondaka vi lekisa okuti, eye wa kala ombuto. Ovo vo luka onduko ya Havele, yi lomboloka okuti, “Ofela yaño,” ale “Esanda.” (Efet. 4:2) Anga hẽ poku u luka onduko yaco ci lekisa okuti elavoko va kuatela Kaini lia velelepo okuti lia Havele li sule? Citava, pole ka tua ci kolelele.

9. Olonjali vio koloneke vilo, vi pondola oku lilongisa nye kolonjali vietu viatete?

⁹ Olonjali koloneke vilo, vi pondola oku lilongisa ovina vialua kulandu wolonjali vietu viatete. Olondaka lovilinga viove, vi vetiya hẽ omãla vove oku kuata epela, ocipululu, kuenda usesiame? Ale wa siata oku va longisa oku sola Yehova Suku loku va vetiya oku kuata ukamba laye? Ocili okuti, olonjali vietu viatete, ka via tẽlisile ocikele cavio. Pole, ocitumbulukila cavio ca kuata elavoko.

10, 11. Ovopange api Kaini la Havele va lingaile, kuenda ocituwa cipi Havele a lekisa?

¹⁰ Osimbu omãla vavo vavali va kula, Adama wa va pindisila koku linga upange u va kuatisa oku tekula epata liavo. Kaini wa kala ongunja, Havele puãi wa kala ungombo wolomeme.

¹¹ Havele wa linga ocina cimue ci kuete esilivilo. Vokuenda kuotembo, wa lekisa ekolelo ocituwa cina Paulu eya oku lombolola noke. Sokolola kondaka eyi. Ka kua kaile omunu umue ukuangangu yiwa okuti eye Havele a ponduile oku setukula. Nye co kuatisa oku kolela Yehova Suku? Kũlĩhĩsa ovina vitatu via kuatisa Havele oku kuata ekolelo liocili.

12, 13. Oku vanja oviluvo via Yehova ca kuatisa ndati Havele oku vokiya ekolelo liaye?

¹² Oviluvo via Yehova. Yehova wa siñalele osi okuti yi tunda olosongo longuelia oco vi tateke upange woku lima. Pole, osi ya enda oku ima okulia oco epata lia Havele li amameko lomuenyo. Handi vali, Yehova ka siñalele ovinyama, olonjila, olõsi, olomunda, ale oviva viovava kuenda olondui, pamue okalunga, ale ilu, lalende, lekumbi, pamue osãi, ndaño olombungululu. Kuosi Havele a vanja vanja, wa ponduile oku limbuka ocisola, olondunge, kuenda unu wa Yehova Suku, una wa lulika ovina viosi. (Tanga Va Roma 1:20.) Oku sokolola ovina viaco, ca pamisa ekolelo lia Havele.

¹³ Havele wa enda oku sandiliya otembo yoku sokolola ovina viatiamẽla ku Yehova. Sokolola ndomo a tata ocunda caye. Vupange wungombo mua kongela oku linga ovongende alua. Eye wa enda oku songuila ovinyama poku pita volomunda kuenda volondamba, oku yoka olondui, oku sandiliya owangu wa talala, lovava awa oku nyua, kuenda ocitumãlo coku puyuka ciwa. Pokati koviluvo viosi via Suku, olomeme ovio viomboka calua. Eli olio esunga lieci vi sukilila ungombo oco a vi songuile loku vi teyuila. Anga hẽ Havele wa limbukile okuti, wa sukililevo oku songuiwa, oku teyuiwa, kuenda oku tatiwa Lomunu umue wa velapo kolondunge haeye wa pama okuti omanu vakuavo ci sule? Havele wa situlula ovisimĩlo viaye volohutililo, kuenje eci co kuatisa oku vokiya ekolelo liaye.

14, 15. Olohuminyo via Yehova via kuatisa ndati Havele oku sokolola ovina vialua?

¹⁴ Olohuminyo via Yehova. Citava okuti Adama la Heva, va enda oku sapuila omãla vavo ovina va linga vocumbo Cedene, kuenje, va tundisiwa. Havele wa enda oku sokolola ovina vialua.

¹⁵ Yehova wa popele hati, osi yi siñaliwa. Kuenje, Havele poku mola olosongo kuenda onguelia, wa limbuka ndomo olondaka viaco via tẽlisiwa. Yehova wa popelevo hati, Heva wa laikele oku kuata olongembia tunde koku mina, toke koku cita. Osimbu vamanjaye va citiwa, Havele wa limbukavo oku tẽlisiwa kuolondaka viaco. Yehova wa sapuilile Heva hati, wa laikele oku kuata onjongole yoku soliwa calua lulume waye, pole weya oku vialiwa la Adama. Havele wa molavo oku tẽlisiwa kuolondaka evi. Eye wa limbuka okuti olondaka viosi via Yehova viocili. Omo liaco, Havele wa kuata esunga lioku kolela kohuminyo ya Yehova yokuti, eteke limue,“ombuto” ya likuminyiwile yi ka mãlako evĩho liosi lia fetikila vocumbo Cedene.—Efet. 3:15-19.

16, 17. Nye Havele a lilongisila kongangu ya va keruvi va Yehova?

¹⁶ Afendeli va Yehova. Havele ka sangele kilu lieve omunu umue wa sunguluka. Pole, kotembo yaco omanu havoko lika va kala oviluvo vi kuete olondunge kilu lieve. Eci Adama la Heva va tundisiwa vocumbo, Yehova wa sokiya okuti, ovo kumue lomãla vavo ka va iñila vali vocumbo Celau. Kuenje, Yehova wa kapa va Keruvi, haivo ovangelo vamue va pama, losipata yi kuete ondalu okuti otembo yosi ya kala oku ñuala ñuala.—Tanga Efetikilo 3:24.

¹⁷ Sokolola ndomo Havele a solele oku vanja va keruvi vaco eci a kala umalẽhe. Omo okuti va enda oku lipongolola vatimba ositu, Havele wa limbuka ndomo ovo va pamele. Oku mola ‘osipata’ yi kuete ondalu haiyo ya ñuala ñuala, co komõhisa calua. Osimbu Havele a kula, wa mola hẽ okuti va keruvi va kavele kuenje va siapo upange wavo? Sio. Ci kale kutanya ale kuteke, osãi losãi, kuenda anyamo osi, ovangelo vaco ka va liwekelepo oku linga upange wavo. Omo liaco, Havele wa lilongisa okuti, Yehova Suku o kuete afendeli vaye vakuesunga haivo va pandikisa. Havele wa limbuka ndomo va keruvi va lekisa ekolelo kuenda epokolo ku Yehova, pole vakuepata liaye ka va kuatele ovituwa viaco. Ongangu yovangelo vaco, ya pamisa ekolelo liaye.

18. Koloneke vilo, ovina vipi vi pondola oku pamisa ekolelo lietu?

¹⁸ Oku sokolola ovina viosi Yehova a situlula viatiamẽla koviluvo viaye, kolohuminyo, kuenda kongangu yovangelo, ca kuatisa Havele oku pamisa ekolelo. Oco hẽ ongangu yaye yi vangula letu ale, ale ka yi vangula? Amalẽhe valua koloneke vilo, poku limbuka okuti va pondolavo oku kolela Yehova Suku, ndaño vakuepata liavo ka va siatele oku ci lingi, va lembelekiwa calua. Omo okuti tua ñualiwa loviluvo vialua vi komõhisa, tu kuete Embimbiliya, kuenda ovovangi omanu valua vakuekolelo, ovina viaco vi pondola oku pamisa ekolelo lietu.

19. Ocili cipi Havele a limbuka vokuenda kuotembo?

¹⁹ Osimbu ekolelo lia Havele ku Yehova lia kala oku li vokiya, eye wa yonguile oku lekisa ekolelo liaco kovilinga. Omo okuti omunu ka velelepo Ululiki woluali luosi, o pondola hẽ oku eca ocina cimue kokuaye? Suku ka sukila ombanjaile yimue, pamue ekuatiso li tunda komanu. Pole, vokuenda kuotembo, Havele wa limbuka ocili cokuti, nda omunu eca lutima wa sunguluka eci ca velapo ku Yehova Isia umue ukuacisola, o ci sanjukila.

20, 21. Ovilumba vipi Kaini la Havele va eca, kuenda Yehova wa tambulula ndati?

²⁰ Havele wa pongiya yimue pokati kolomeme viocunda caye oco a yi lumbe. Eye wa nõla omeme ya velapo vocunda caye haiyo onuñulu, kuenje, poku yi lumba wa eca onepa ya velapo yovinyama viaye. Kaini omo wa yonguilevo okusumũlũisiwa la Suku, kuenda oku taviwa laye, wa pongiya ovaima o vepia liaye kuenje, wa eca ocilumba. Pole, ka ci lingile lutima wa sunguluka ndeci Havele a linga. Oku litepa kua kala pokati kavo, kua situluiwa eci va eca ovilumba.

²¹ Citava okuti omãla vavali va Adama, va tunga ovotala oku siakãlako ondalu oco va ece ovilumba viavo, pamue va ci lingila kovaso ya va Keruvi, vana va kala olonumiwa via Yehova palo posi, kotembo yaco. Yehova wa tambulula! Embimbiliya li popia ndoco: “Yehova wa sanjukila Havele locilumba caye.” (Efet. 4:4) Embimbiliya ka li lombolola ndomo Suku a lekisa esanju liaco.

22, 23. Nye ca vetiya Yehova oku sanjukila ocilumba ca Havele?

²² Momo lie Suku a tavela ocilumba ca Havele? Anga hẽ vocilumba caco mua kongelele vali ocina cikuavo? Havele wa lumba ocinyama cimue loku pesela osonde yaco posi. Havele wa kũlĩhĩle hẽ esilivilo liocilumba caco? Noke yanyamo alua tunde eci Havele a kala komuenyo, Suku wa sokisa ocilumba cokameme ka pua etondelo locisembi Comõlaye, okuti eye “Kameme ka Suku,” una wa pesela osonde ya li pua. (Yoa. 1:29; Etu. 12:5-7) Ocili okuti, Havele ka kũlĩhĩle ovina vialua viatiamẽla kondaka eyi.

²³ Eci tua kũlĩha ceci okuti, Havele poku eca ocilumba, wa nõla ovina via velapo a kuata. Yehova wo sola calua, kuenda wa sanjukila ocilumba caye. Havele wa vetiyiwa locisola kuenda ekolelo a kuatela Yehova.

24. (a) Momo lie tu popela tuti, ocilumba ca Kaini hacoko ca kuata ocitangi? (b) Konepa yipi omanu vamue koloneke vilo va siata oku lekisa ovituwa ndevi via Kaini?

²⁴ Kaini puãi hacoko a linga. Kuenje, Yehova “ka sanjukilile Kaini locilumba caye.” (Efet. 4:5) Eci ka ci lekisa okuti, ocilumba ca Kaini ka ca kuatele esilivilo, momo noke Suku weya oku tumbika Ocihandeleko ca ecelela okuti omanu va lumba ovikulia. (Ovis. 6:14, 15) Catiamẽla ku Kaini, Embimbiliya li popia hati, “ovilinga viaye via vĩha.” (Tanga 1 Yoano 3:12.) Omanu valua koloneke vilo, va siata oku lekisa ocituwa ndeci ca Kaini poku sima okuti, ndaño va fendela Suku locikukũi, lopo handi va taviwa laye. Ekambo liaye liekolelo kuenda lioku sola Yehova, lieya oku limbukiwila kovilinga viaye.

25, 26. Elungulo lipi Yehova a eca ku Kaini, kuenda nye Kaini a linga?

²⁵ Eci Kaini a limbuka okuti ka taviwile la Yehova, wa sandiliya hẽ oku kuama ongangu ya Havele? Sio. Eye wa suvuka calua manjaye. Yehova wa mola ovina via kala vutima wa Kaini, kuenje wa vangula laye lepandi. Eye wa lungula Kaini hati, ovisimĩlo viaye via laikele oku u kokela oku linga ekandu linene, kuenje wa vetiya Kaini okuti, nda o siapo ovisimĩlo viaye, o “taviwa.”—Efet. 4:6, 7.

²⁶ Kaini ka tavele kelungulo lia Suku. Noke wa pañinya manjaye oku enda laye kepia. Eci va pitĩlako, Kaini wondumuhĩla Havele kuenje, wo ponda. (Efet. 4:8) Omo liaco, Havele eye omunu watete wa lambalaliwa omo liefendelo liocili, haeye omunu watete wa pondiwa omo liekolelo liaye. Ndaño wa fa, pole Yehova ko wivalele.

27. (a) Momo lie tua kolelela okuti Havele o ka pinduiwa? (b) Momo lie tu sukilila oku kolela okuti eteke limue tu ka lisanga vali la Havele?

²⁷ Vupopi wocindekaise osonde ya Havele ya vilikiya ku Yehova Suku oku pinga efetuluinyo. Suku wa linga esunga poku kangisa Kaini omo liekandu liaye. (Efet. 4:9-12) Ca velapo ceci okuti ekolelo lia Havele li kasi oku popia letu koloneke vilo. Ndaño pamue Havele wa kala lika komuenyo ci soka ocita canyamo, anyamo aco atito calua oku a sokisa lomanu va kala kotembo yaco, eye wa liecele olumue koku linga ovina vi sanjuisa Suku. Ndaño wa fa, wa kũlĩhĩle okuti o soliwe kuenda o taviwa la Yehova, Isiaye wo kilu. (Va Hev. 11:4) Tu koleli okuti, Yehova ko wivalele kuenda Havele o kasi oku talamẽla oku u pinduiwa oco a kale vofeka yelau palo posi. (Yoa. 5:28, 29) O yongola hẽ oku ka lisanga laye? Ci tẽliwa lika nda wa nõlapo oku yevelela Havele, osimbu a popia, kuenda oku setukula ekolelo liaye.