LI ERMANO George Younge te kajal batel ta jkot varko ti chbat ta Europae, vaʼun chaʼi kʼu yelan tsmaj sba batel li spat xokon varko ta skoj ti xyukʼlajet li nab Atlanticoe. Li Georgee yakal tsvules ta sjol li kʼusitik lek kʼot ta pasel yuʼun ta Brasil ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose. * Xchiʼuk te lik snopbe skʼoplal kʼu yelan li España xchiʼuk Portugal ti jaʼ xa te chbat tunuke. Yuʼun li ta lumetik taje muʼyuk mas cholbil-o mantal. Oy kʼusitik snopoj tspas kʼalal mi kʼote, yuʼun tskʼan chchapanbe butik chbat yetʼes sdiskursotak li ermano Joseph F. Rutherforde xchiʼuk oy ta yoʼonton tspuk 300 mil tratadoetik.

Li ermano George Younge kʼot ta 1925 li ta Lisboae (Portugal). Li vaʼ orae, muʼyuk jun yoʼonton li krixchanoetik tee. Li revolucion republicana ti kʼot ta pasel ta 1910, la slajesbeik skʼoplal ti tspasatik ta mantal yuʼun jun ajvalile (monarquía). Jech xtok, mu xa ox xuʼ spas li kʼusi tskʼan yoʼonton li Relijion Katolikae. Akʼo mi mas xa onoʼox kolem chaʼi sbaik li krixchanoetike, pe oy to onoʼox kʼusitik chopol chilik li ta slumalike.

Li ermano Georgee lek xa ox chapal yuʼun sventa xakʼ jun sdiskurso li ermano Rutherforde, pe li ajvalile jaʼo laj yakʼ jun ley marcial ta skoj ti tskʼan ox chjipat lokʼel ta yabtel yuʼun li krixchanoetike. Li sekretario ta Sociedad Bíblica Británica y [Extranjerae] laj yalbe li ermano George ti xuʼ ep tsta kontrainele. Akʼo mi jech, laj onoʼox skʼanbe permiso sventa xetʼesik li sdiskurso Rutherford ta jun jimnasio li ta Escuela Secundaria [Camõese], vaʼun akʼbat onoʼox li permisoe.

Li ta 13 yuʼun mayoe, kʼot skʼakʼalil sventa xakʼ sdiskurso li ermano Rutherforde, li krixchanoetike batsʼi tskʼan xa tajek chaʼiik li diskursoe. Li ta naetike pakʼajtik mukʼta vunetik xchiʼuk periodikoetik ti chalbe skʼoplal li mantal ti xi sbie: «Cómo vivir en la Tierra para siempre». Li buchʼutik oy srelijionik ti chkontrainvanike mu teuk noʼox smeyoj skʼob komik, yoʼ xakʼbeik snaʼ li buchʼutik chchanbat speriodikoike, ta ora noʼox la spuk ta speriodikoik ti talemik la «jecheʼ j-alkʼopetike». Maʼuk noʼox, li ta yochebal jimnasioe ochik ta xchʼakel ta smilal xa noʼox foyetoetik ti yan-o kʼusi chakʼ ta chanel ta sventa li kʼusi chetʼes li ermano Rutherforde.

Akʼo mi jech la spasik li jkontrainvanejetike, li krixchanoetike xbusetik noʼox ochel li ta jimnasioe, te van chaʼmil ti ochik batele xchiʼuk jutuk mu jech yepal ti te komik ta spat ta skoj ti mu xa x-ochike. Ta skoj ti oy tajek ta yoʼonton chchikintaik li buchʼutik te oyik ta yute, junantike muyik ta eskaleraetik ti pasbil ta chʼojon ti te akʼbil ta yut jimnasioe xchiʼuk li yantik xtoke muyik ta sba ti bu tspasik ejersisioe.

Oy onoʼox kʼusitik chopol kʼot ta pasel, yuʼun li jkontrainvanejetike lik avanikuk li ta yut nae xchiʼuk lik skʼasik xilaetik. Pe li ermano Rutherforde muʼyuk la stikʼ xiʼel ta yoʼonton xchiʼuk muy ta jkot mexa sventa xchikintabat li sdiskursoe. Jutuk xa mu ta oʼloluk akʼobal tsuts yuʼunik li tsobajele, vaʼun jutuk mu 1,200 krixchanoetik laj yakʼ ta tsʼibael sbiik xchiʼuk ti bu xkom snaik sventa xtakbatik batel li vunetik ti chalbe skʼoplal Vivliae. Ta yokʼomal noʼoxe, li periodiko [O Séculoe] la spukbe skʼoplal li mantal laj yetʼes li ermano Rutherforde.

 Li ta septiembre ta 1925, li ta Portugale lik yichʼ pukel ta portugués kʼop li La Torre del Vigía ti jaʼ xa Li Jkʼel osil ta toyol avie (li vaʼ orae, li ta Brasile yakal xa onoʼox tslokʼesik ta portugués kʼop li revista taje). Jun Jchanolajel ta Vivlia ta Brasil ti Virgílio Ferguson sbie, lik snopbe skʼoplal sventa xbat nakluk ta Portugal xchiʼuk ti skolta sba li ta cholmantal tee. Li Virgilio xchiʼuk George Younge koʼol toʼox abtejik li ta kʼox Betel yuʼun Jchanolajeletik ta Vivlia ta Brasile. Vaʼun li Virgilio xchiʼuk yajnil ti Lizzie sbie, muʼyuk la snatijesbeik skʼakʼalil sventa xbatik ta varko xchiʼuk ti xbat sta sbaik yan velta xchiʼuk li Georgee. Sta-o tajek ti jaʼo jech batike, yuʼun li Georgee jutuk xa ox skʼan xbat ta cholmantal ta yan jteklumetik jech kʼuchaʼal li ta Unión Sovieticae.

Kʼalal la svaʼanik jun achʼ jpasmantal ta Portugal li soltaroetike (dictadura), mas to tsatsaj li kontrainele. Pe li ermano Virgilioe tukʼ-o laj yakʼ sba xchiʼuk lik skʼel kʼuxi xuʼ skolta li uni jtsop Jchanolajeletik ta Vivliae. Jech xtok, la skʼel kʼuxi xuʼ xepajes li yabtelik ta mantale xchiʼuk la skʼanbe permiso j-abteletik yoʼ teuk xetʼesik li tsobajel ta snae. Vaʼun li ta oktuvre ta 1927, albat ti xuʼ te xetʼesike.

Kʼalal jun toʼox jabil yechʼel ti la svaʼanik jun achʼ jpasmantal li ta Portugale, te van 450 krixchanoetik la stsak sbiik sventa xichʼik akʼbel li revista La Torre del Vigiae. Koliyal xtok li foyetoetik xchiʼuk li tratadoetike, puk batel mantal ta junantik jteklumetik ti nom bu chʼikajtik li ta yosilal Portugale, jech kʼuchaʼal liʼe: Angola, las Azores, Cabo Verde, Goa (India), Madeira, Mozambique xchiʼuk li ta Timor Orientale.

Li ta sjabilaltik 1929, kʼot ta Lisboa li Manuel da Silva Jordão ti ta Portugal likeme xchiʼuk ti jaʼ yabtel tskʼel nichimetike. ¿Kʼu yuʼun ti tal ta Lisboae? Yuʼun kʼalal te toʼox nakal ta Brasile laj yaʼibe jun sdiskurso li ermano Georgee. Vaʼun laj yakʼ venta ti jaʼ li melele xchiʼuk ayan ta yoʼonton sventa xbat skolta ta cholmantal li ermano Virgilioe. Jech oxal li Manuele lik tunuk ta colportor ti jaʼ jech toʼox ojtikinbil li prekursoretike. Toj lek chapanbil ti kʼu yelan tspasik imprimire xchiʼuk ti kʼu yelan chchʼakik li vunetike, jaʼ yuʼun li tsobobbail ta Lisboae mas to lik chʼiuk batel.

Li ta 1934, jaʼo sutik batel ta Brasil li ermano Virgílio xchiʼuk li yajnile. Jaʼ noʼoxe tsʼunbil xa ox komel li sbekʼ mantal ta Portugale. ¿Kʼu yuʼun jech chkaltik? Yuʼun akʼo mi tsots vokolil echʼ li ta Europa ta skoj li paskʼop ta Españae (guerra civil española) xchiʼuk li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, li uni jtsop ermanoetik ti ta portugués skʼopike kuxul to komik ta mantal akʼo mi oy van kʼuk sjalil ti jutuk xa mu tupʼ skʼakʼalik xkaltik li ta mantale. Pe jaʼ to tsan skʼakʼalik yan velta li ta 1947 kʼalal vul ta sba velta jun misionero ti John Cooke sbie xchiʼuk ti ayem li ta Chanob vun ta Galaade. Vaʼun ti kʼuxi vul talel li misioneroe, epaj tajek li jcholmantaletike akʼo mi laj yal ajvalil ti mu xa xuʼ spas yabtelik li ta 1962. Li ta disiembre ta 1974, li ajvalile laj yakʼbe sderecho li stestigotak Jeova ti xuʼ xa spas li yabtelike, li vaʼ orae oy xa ox mas ta 13 mil jcholmantaletik li ta Portugale.

Li avie, oy xa mas ta 50 mil jcholmantaletik ti yakal chcholbeik skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Dios ta Portugale xchiʼuk ta junantik lumetik ti joyol ta nab ti chkʼopojik ta portuguese, jech kʼuchaʼal ta las Azores xchiʼuk li ta Madeirae. Junantik li jcholmantaletik taje jaʼik li buchʼutik ay yaʼibeik sdiskurso li ermano Rutherford ti stuk noʼox jech kʼot ta pasel ta 1925.

Ta jtojbetik tajek ta vokol Jeova xchiʼuk li ermanoetik ti tsots yoʼonton laj yakʼik ta ilel kʼalal ay stsʼunik li sbekʼ mantal ta Portugale. Jech xtok, jaʼ jech kʼotik kʼuchaʼal laj yal jtakbol Pablo liʼe: «Yajtunel Kristo Jesus ta stojolal krixchanoetik ta sventa li jyanlumetike» (Rom. 15:15, 16). (Kʼusitik kʼot ta pasel ta voʼne ta Portugal).