АМЕРИКАНЫҢ чурттакчыларының барык 96 хуузу боттарын Бурганга бүзүрээр деп санап турар. Европа биле Азияда ындыг улустуң саны оон оранчок эвээш. Ынчалза-даа чурттакчыларының хөй кезии Бурганны чок деп санап турар чурттарда безин, Октаргайның тыптып келгенинге бир-ле күш салдар чедирген деп бодап турар улустуң саны эвээш эвес. 10000 йен саазын акшада чуруу бар, ат-сураглыг япон философ Юкити Фукудзава: «Кудай-дээр бир кижини өске кижиден дора кылдыр чаяаваан дээр болгай» — деп бижээн. «Кудай-дээр» дээн сөзү-биле Фукудзава, кижилерге амы-тынны берген, бир-ле күштүң дугайында чугаалап турган. А Нобель лауреады Кэнъити Фукуи Октаргайда бүгү чүүлдү тывылдырган, бир-ле чүве бар деп база санап турган. Фукуи, кижилерниң шажын талазы-биле «Бурган» деп адааны, а бодунуу-биле «бойдус» кылдыр санаары, Октаргайда бир-ле күштүң дугайында чугаалап турган. Хөй улус оларның-биле база чөпшээрежип турар.

² Ол эртем-билиглиг улус мөңге бир-ле чүве азы кым-бир Октаргайны хөделдирипкен деп бүзүреп турган. Чүге? Мооң дугайында бодап көрүңер даан: Хүн дыка  улуг сылдыс-тыр, бистиң ышкаш бөмбүрзектер олче сая-саязы-биле сыңа бээр. Ынчалза-даа хүн дээрге бистиң Сылдыс Оруу деп галактикавыста чүгле хензиг доозун-дур. А Сылдыс Оруу — Октаргайывыста миллиард санныг галактикаларның чүгле бирээзи-дир. Эртем шинчилелдери-биле алырга, галактикалар бот-боттарындан аажок дүрген ырап бар чыдар. Октаргайны хөделдиреринге кончуг улуг күш азы энергия херек турган. Ол хире улуг күштүң үндезини кым азы чүү турганыл? «Карактарыңар дээрже шиглей көрүңер: ында бар бүгү чүвени кым чаяаганыл? — деп Библияда айтырып турар. — Ол — сылдыстарның аг-шериин санап, көскү кылып турар, оларның шуптузунга ат тыпсып турар Бурган-дыр. Ооң күчү-күжү кызыгаар чок, эрге-чагыргазы өндүр улуг болгаш, сылдыстарның чаңгызы-даа чыдып калбас» (Исайя 40:25, 26). Бо сөстер Октаргайны бир-ле «кызыгаар чок күчү-күштүң» Үндезини хөделдирипкен деп көргүзүп турар.

³ Черде чуртталганың дугайында боданып көрүңерем. Эволюцияның талалакчыларының чугаалап турары дег, чуртталга ала чайгаар тыптып кээп болур турган бе? Биохимик Майкл Бихи мынча дээн: «Химиктиг бүдүмелдерниң удур-дедир харылзаазынга хамаарыштыр эртем улуг базымны бурунгаар кылган. Ынчалза-даа кажан эртемденнер биологиктиг системаларның канчаар тыптып келгенин тайылбырлап тургаш, бергедээшкинге таварышкан, чүге дизе молекула деңнелинге алырга, ол системаларның ажылының чурумнуу аажок нарын болган. [...] Хөй эртемденнер ооң тайылбыры ам эвес-даа болза, чоокку келир үеде тыпты бээр деп менээргенип аазааннар. Ындыг-даа болза, эртем литературазында ындыг аазаашкыннарга бүзүрээр үндезин чок. Оон артык, эволюция талалакчыларының чуртталганың канчаар тыптып келгенин тайылбырлаар дээн оралдажыышкыннары кажан-даа чедиишкинниг болбас, чүге дээрге биомолекулярлыг системаларның тургузуунуң нарыны чуртталга ала чайгаар тыптып келбээн деп бадыткап турар».

⁴ Кижи ала чайгаар тыптып келген деп, даап бодаашкынга таарзынар-дыр силер бе? «Октаргайда эң-не нарын чүүлдүң», кижиниң мээзиниң дугайында боданып көргеш, кандыг түңнелге кээривисти көрээлиңерем. Амгы үениң нейроннуг четкилиг (кылымал «мээлиг») компьютерлерниң ажылдаарының дүргени ымырааның угаанының чүгле он муңнуң бир кезиинге дең бооп турар» — деп, Ричард Рестак эртемден чугаалаан. А кижиниң мээзи, ымырааның мээзинге бодаарга, оранчок нарын.  Бистиң мээвис дылдар өөренип, боду катап чаартынып, сайзырап болур. «Ымырааның угаанының чүгле он муңнуң бир кезиинге дең», эң-не күштүг компьютерниң безин чогаадыкчызы бар дээрзинге чөпшээрежир боор силер. А кижиниң мээзиниң чогаадыкчызы бар бе? a

⁵ 3000 хире чыл бурунгаар, кажан улус кижиниң организиминиң кайы хире кайгамчыктыын чедир билбес турган үеде, Библияның бир бижикчизи мага-бодунуң тургузуунуң дугайында боданып тургаш, мынча дээн: «Ол хире кайгамчык тургузуум дээш Сени мактап тур мен, Сээң ажыл-херектериң кайгамчыктыг деп сеткилим ылап-ла медереп билип тур». ДНК молекулаларының дугайында көңгүс билбес тургаш-ла, ол: «Сээң карактарың мээң боттанып орарымны көрген; меңээ доктааткан хуусаа, чаңгыс-даа хүнү үнмээнде-ле, бүрүнү-биле Сээң номуңда бижиттинген» — деп бижээн (Ырлар 138:14, 16). Ол кымның дугайында чугаалап турганыл? Кым кызыгаар чок «күчү-күжү-биле» Октаргайның эгезин салганыл?

⁶ Библияның бирги шүлүүнде: «Эң эгезинде Бурган дээр биле черни чаяап каан» — деп бижээн (Эге дөс 1:1). Оон аңгыда Бурган — Библияның Автору-дур, чүге дээрге ол ону хей-аът киирген. Ынчалдыр ол бодун дириг Бурган кылдыр ажыткаш, бистиң-биле найыралдажып алырын күзеп турар деп көргүскен.