“KAFAI e isi se mea e mafai ne au o fai, ke na fakailoa mai.” Konā loa a pati a te tokoukega o tatou ki se taugasoa io me se kāiga telā ne fatoā mate sena tino. Ia, e ‵tonu ‵ki eiloa ‵tou pati. Ka fai ne tatou so se mea ke fesoasoani atu. E mata, ka fai mai te tino fanoanoa: “E isi se mea e mafaufau au ke fesoasoani mai koe ki ei”? Seāseā e fai penā. E manino ‵lei, me e ‵tau o gasue‵sue tatou māfai e fia fesoasoani tonu atu io me fakamafanafana tonu atu tatou ki te tino telā e fanoanoa.

E fai mai penei te faataoto i te Tusi Tapu: “Ko oko eiloa i te gali kae fakafiafia manafai ko maua te tina muna tonu eiloa mō te taimi tonu tenei!” (Faataoto 15:23; 25:11) E poto se tino māfai e iloa ne ia a pati kolā e ‵tau o fai atu mo pati foki kolā e se ‵tau o fai atu, a mea kolā e ‵tau o fai mo mea kolā e se ‵tau o fai. Konei loa a nisi manatu mai te Tusi Tapu ne aogā ki tino kolā e isi ne olotou tino ne ‵mate.

Fakalogologo: “Ke vave o faka‵logo” ko pati i te Iakopo 1:19. E tasi te mea aogā ko te fakalogologo ki mea kolā e logo‵mae ei te tino fanoanoa. Kāti e ‵tau o fai‵pati mai a tino fanoa‵noa e uiga ki olotou tino pele kolā ko ‵mate, te mea fakafuasei io me ko te masaki telā ne ‵mate ei latou, io me ko olotou lagonaga talu mai te mate. Tela la, ke na fesili atu penei: “E fia faipati mai koe ki ei?” Tuku eiloa ke fakaiku aka ne latou. E masaua ne se tamataene te mate o tena tamana, ana muna: “Ne fesoasoani tonu mai ki a au māfai ko fesili mai a tino me ne a mea ne ‵tupu kae ne fakalogo‵logo tonu mai latou.” Fakalogologo mo te kufaki mo te alofa kae sa manatu aka pelā me e ‵tau o tali ne koe a fesili katoa io me tuku atu a faka‵leiga ki fakalavelave katoa. Tuku eiloa ke taku mai ne latou a mea katoa kolā e fia fakaasi mai ne latou.

Ke fakatalitonu atu: Ke fakatalitonu atu me ne fai eiloa ne latou a mea kolā e mafai o fai (io me ko so se mea e iloa ne koe me e tonu kae mautinoa). Ke fakatalitonu atu me i lagonaga kolā e oko atu ki a latou—ko te fanoanoa, te kaitaua, te logosala, io me ko so se isi lagonaga aka—e se ne mea fakaa‵tea. Ke taku atu ki a latou a tala e uiga ki nisi tino kolā ne kufaki faka‵lei kae ne toe ‵lei i se vaegā mea penā. A muna “logotonu” konā e “lei ki te foitino,” e pelā mo pati i te Faataoto 16:24.—1 Tesalonia 5:11, 14.

Ke fakaavanoa koe eiloa: Ke fakaavanoa ne koe a koe eiloa, e se i ne nāi aso fua a koi ‵nofo mai te tokoukega o taugasoa mo kāiga o te tino, kae i te fia o masina mai tua ifo i ei, i te taimi ko toe kamata ei olotou faifaiga masani. Tenā loa te auala ka fai ei koe e pelā me se “taugasoa tonu,” ko te vaegā tino telā e fesoasoani atu i taimi o “fakalavelave.” (Faataoto 17:17) “Ne fakatoka ne mā taugasoa ke isi ne mea e fai ne maua i po katoa, ko te mea ke se tō ‵nofo maua  tokolua i te mā fale,” ko te fakamatalaga a Tulesa, telā ne mate tena tamaliki i se fe‵pakiga o motokā. “Ne fesoasoani mai penei ke fa‵ki maua i te fanoanoa telā ne lagona ne maua.” I te fia o tausaga mai tua ifo i ei ka faiga‵ta ‵ki a nisi aso fakamanatu ki tino konā, e pelā mo te aso fakamanatu o te fakaipoipoga, io me ko te aso ne mate ei te tino. Kaia e se fakamailoga ei ne koe a aso konā i tau kalena ko te mea kafai e oko atu ki te aso tenā ke fanatu koe o fesoasoani atu ki te tino tenā, māfai e ‵tau o fai penā?

Ke fai ne koe ne faiga ‵tau: E isi ne fekau e ‵tau o fai? E ‵tau o tausi a tama‵liki? E ‵tau o isi ne koga mō ‵nofo a taugasoa mo kāiga kolā e āsi mai? Ona ko te ‵poi sāle o tino kolā ne fatoā mate te lotou tino, e se iloa sāle ne latou a mea kolā e ma‵nako latou ki ei, kae e se tāitāi o taku atu ne latou ki nisi tino me e mafai pefea ne latou o fesoasoani mai. Tela la, kafai e matea atu ne koe se mea e ‵tau o fai, sa faka‵tali ke fakamolemole mai te tino; ke na gasuesue koe. (1 Kolinito 10:24; fakatusa ki te 1 Ioane 3:17, 18.) Ne fai mai penei te fafine e tokotasi telā ko mate tena avaga: “Ne fai mai a tino e tokouke penei, ‘Kafai e isi se mea e mafai ne au o fai, ke na fakailoa mai.’ E tokotasi toku taugasoa ne seki fai mai penā. Ne fanatu eiloa a ia ki te potumoe, ne tapale keatea ne ia a sulukafu, kae ne ‵ta ne ia a laugatu kolā ne lai‵lai i te mate o te tino. A te suā tino ne puke ki te paketi, vai mo sōpu kae ne ‵fulu ne ia te koga telā ne lua ei taku avaga. I ne nāi vaiaso mai tua ifo i ei ne vau te toeaina e tokotasi mai te fakapotopotoga kae pei ki ana gatu galue mo ana mea faigaluega kae ne fai mai, ‘E iloa ne au me kāti e isi ne mea e ‵tau o faite aka. E a, ne a mea konā?’ Toku alofa ki tou tagata me ne faite ne ia te mataloa telā toeitiiti ko to keatea kae ne faite foki ne ia se mea tau iti!”—Fakatusa ki te Iakopo 1:27.

Ke fakaasi atu a uiga talimālō: E fakamasaua mai penei te Tusi Tapu: “Sa puli o talimālō faka‵lei a tino.” (Epelu 13:2, NW) Kae maise eiloa, e ‵tau o masaua ne tatou o talimālō a tino kolā ko mate te lotou tino. Ke se ‵kami atu fua penei, “Vau koe i so se taimi,” kae ke na taku atu se aso mo se taimi. Kafai e se talia ne latou, ke se ‵fiu vave koe. Kāti e manakomia ne nāi fakamalosiga. Kāti e se talia ne latou tau  ‵kamiga me e mā latou ma ‵tagi i mua o nisi tino. Io me e ma‵natu aka latou me e se ‵tau o ‵kai latou ki meakai ‵lei io me ‵kau atu ki nisi tino i se vaegā taimi penei. Ke masaua te fafine uiga talimālō ko Litia telā e faipati ki ei te Tusi Tapu. Ko oti ne ‵kami a Luka ki tena fale, kae fai mai tou tagata, “Ne faimālō ne ia matou ke olo atu.”—Galuega 16:15, NW.

Ke kufaki kae malamalama: Ke se ofo malosi koe i pati kolā e fai mai ne te tino fanoanoa. Masaua la, kāti ko lagona ne latou te kaitaua mo te logosala. Kafai e ita mai latou ki a koe, e ‵tau o maua ne koe te loto malamalama mo te kufaki ko te mea ke se tali kaitaua atu koe ki ei. E fakamalosi mai penei te Tusi Tapu: “Taofi mau ki te alofa, te kaimalie, te loto malalo, te agamalu, mo te loto kufaki.”—Kolose 3:12, 13.

Ke tusi atu se tusi: E puli sāle i tino te aogā o se tusi fakamafanafana io me se pepa e ‵lomi i ei a manatu. Se a te aogā? Ne tali mai penei a Siniti, telā ne mate tena mātua i te ‵kenisa: “E tokotasi toku taugasoa ne tusi mai ne ia se tusi gali. Ne fesoasoani tonu mai te mea tenā me ne mafai o faitau fakafia au ki ei.” Kāti “e toetoe fua” a pati konā, kae e ‵tau eiloa o māfua mai a pati konā i tou loto. (Epelu 13:22) E mafai o taku atu i ei me e alofa koe ki a ia kae e isi ne mea kolā e masaua ne koe e uiga ki te tino telā ne mate, io me e mafai o fakaasi atu ne koe me ne ‵fuli pefea tou olaga ona ko te tino telā ne mate.

Ke ‵talo fakatasi mo latou: Ke se manatu māmā koe ki te aogā o au ‵talo mō tino fanoa‵noa. E fai mai penei te Tusi Tapu: “A te ‵talo a te tino amiotonu e lasi tena ‵mana.” (Iakopo 5:16) E pelā me kafai e lagona ne latou me e ‵talo atu koe mō latou kāti ka faka‵noga aka ei a lagonaga fanoa‵noa e pelā mo te logosala.—Fakatusa ki te Iakopo 5:13-15.

Ke mo a ma ‵kalo keatea ona ko te sē iloa ne koe a pati e ‵tau o fai io me ko faiga e ‵tau o fai: Kāti ka fai ifo tatou penei: ‘E talitonu au me e ‵tau o ‵nofo nei latou i a latou eiloa.’ Kae ko te tonuga loa kāti ko ‵kalo keatea tatou ona ko te manava‵se ma fai ne tatou se pati ‵se io me e fai se faiga ‵se ki a latou. Kae kafai e ‵kalo keatea a taugasoa, kāiga, io me ko taina tali‵tonu, kāti ka momea aka i ei te fanoanoa o te tino tenā, kae ko momea aka foki i ei tena logo‵mae. Ke masaua la, a pati a‵lofa mo faifaiga a‵lofa kāti ko toe mea faigo‵fie. (Efeso 4:32) A te nofo atu fua o koe i konā kāti se fakamalosiga ki a ia. (Fakatusa ki te Galuega 28:15.) Muna a Teresa i te taimi ne masaua ei ne ia te aso ne mate ei tena tamaliki fafine: “Ne seki kātoa te itula muamua, kae ne ‵fonu te potu i te fa‵kaimasaki i omotou taugasoa; ne ‵nofo mai a toeaina katoa mo olotou avaga. A nisi fāfine ne ‵tele mai kae koi ‵mau eiloa a mea fakamigimigi ulu i olotou ulu, a nisi tino ne ‵tu mai mo olotou gatu ga‵lue. Ne tiakina ne latou a mea katoa ne fai ne latou kae ne ‵tele fakavave mai. Ne fai mai te tokoukega o latou me e se iloa ne latou olotou pati e ‵tau o fai mai, kae ko te mea tāua ne fai pelā me ne ‵nofo mai latou.”

Ke mo a ma fakamalosi atu ki a latou ke se ‵tagi: Kāti e fia fai atu tatou penei, ‘Ia sa tagi.’ Kae kāti e ‵lei atu ke na tuku te tino ke tagi. Muna a Katalina i te taimi ne masaua ei ne ia te mate o tena avaga: “I taku faka‵tau se mea tāua ke talia a tino fanoa‵noa ke na fakaasi atu olotou lagonaga kae ke na fakapalele ki tua a lagonaga konā.” Ke mo a ma fai atu koe ki nisi tino me e ‵tau o fai pefea olotou lagonaga. Kae sa manatu aka pelā me e ‵tau o ‵funa aka ne koe ou lagonaga ko te mea ke puipui ne koe a lagonaga o nisi tino. E pelā mo te fakamalosiga i te Tusi Tapu ke “‵tagi fakatasi foki mo latou kolā e ‵tagi.”—Loma 12:15.

Ke mo a ma fakamalosi fakavave atu ki a latou ke tiakina a gatu io me ko mea totino a te tino ne mate a koi tuai o toka latou o fai penā: Kāti e  ma‵natu aka tatou me e ‵lei atu ke na tiakina a mea kolā e fakamasaua mai i ei te tino mate me e fai fua i ei ke tai mata leva te fanoanoa. Kae e se ‵lei ke fai atu te tugāpati “a mea kolā e se matea atu ko puli foki i te mafaufau,” i vaegā taimi penei. Kāti e ‵tau o gasolo malie o tiakina ne te tino fanoanoa te tino mate. Ke masaua te fakamatalaga a te Tusi Tapu e uiga ki te toeaina ko Iakopo i ana faiga i te taimi ne talitonu ei a ia me ne tamate tena tamaliki tagata ko Iosefa ne se manu fekai. Ko oti ne tuku atu ki a Iakopo a te gatu to‵toto valevale o Iosefa, kae “ne tagi fanoanoa a ia mō tena tama i se taimi leva ‵ki. Ne o‵mai katoa ana tama tāgata mo tama fāfine o faka‵lei tena loto kae ne seki talia ne ia ke o‵mai o fakamafanafana a ia.”—Kenese 37:31-35.

Sa fai atu penei: ‘E mafai o maua ne koe se isi pepe’: Ne fai mai penei se mātua telā ne mate tena tamaliki: “Ne ita malosi au i pati a tino me e mafai o maua ne au se isi pepe.” Faitalia me e mafua mai a  pati konā i te ‵kanoloto ‵lei, kafai e fai atu pelā me e mafai o sui te tamaliki telā ne mate kāti ka ‘‵suki atu a pati konā pelā me se pelu’ ki te mātua fanoanoa tenā. (Faataoto 12:18) E se mafai o sui ne te suā tamaliki a te suā tamaliki. Kaia? Me e ‵kese a tamaliki takitokotasi.

Ke mo a ma se faipati e uiga ki te tino mate: Ne fai mai penei se mātua e tokotasi: “Ne seki fai‵pati te tokoukega o tino ki te igoa o taku tama ko Simi io me ne seki fai‵pati a latou e uiga ki a ia. Kae e ‵tau o takutonu atu ne au me ne logo‵mae sāle au māfai e seki fai‵pati latou e uiga ki a ia.” Tela la, ke mo a ma sōna ‵fuli te mataupu e faipati ki ei māfai ko taku mai te igoa o te tino telā ne mate. Ke fesili atu ki te tino me e manako a ia o faipati e uiga ki tena tino pele io me ikai. (Fakatusa ki te Iopu 1:18, 19 mo te 10:1.) E fia‵fia a nisi tino fanoa‵noa māfai e lagona ne latou a pati a olotou taugasoa me e fakatāua ne latou a uiga ‵gali o te tino telā ne mate.—Fakatusa ki te Galuega 9:36-39.

Ke mo a ma taku fakavave atu penei: ‘E ‵lei atu penā’: Kafai e taumafai o taku atu se mea ‵lei e uiga ki te mate tenā e se fai faeloa pelā me ‘e fakamafanafana atu ki tino loto māfatia’ māfai e fanoa‵noa latou. (1 Tesalonia 5:14) Ne fai mai penei se tamāfine e tokotasi e uiga ki te mate o tena mātua: “Ne fai mai a nisi tino penei, ‘Ko se logo‵mae a ia’ io me ‘Ko moe filemu a ia.’ Kae ne seki manako au o fakalogo ki vaegā pati penā.” A vaegā pati penā kāti e fakauiga penei ki te tino telā e ola me e se ‵tau o fanoanoa a ia io me e se tāua te tino telā ko galo i a ia. Kae kāti ko fanoa‵noa ‵ki eiloa latou ona ko te solopū malosi ki te lotou tino pele.

Kāti e ‵lei atu ke se fai penei: ‘E iloa ne au ou lagonaga’: E a, e iloa tonu ne koe? E mafai pefea o maina koe i te lagonaga o te mātua māfai ko mate tena tamaliki kae seki oko atu ki a koe se vaegā mea penā? Kae faitalia me ko oti ne oko atu ki a koe se mea penā, ke maina koe me e iku loa o se ‵pau a lagonaga o nisi tino mo ou lagonaga. (Fakatusa ki te Tagiga a Ielemia 1:12.) Kae i te suā feitu, kafai e ‵lei kāti e aogā ke taku atu ne koe me ne toe ‵lei pefea koe i te taimi ne mate ei sou tino pele. E tokotasi te fafine telā ne mate tena tamaliki fafine ne maua ne ia a fakamafanafanaga i te taimi ne taku atu ei ne te mātua o te suā tamaliki fafine telā ne mate me ne toe ‵lei pefea tena olaga. Ana muna: “Ne seki kamata o fai mai penei te mātua o te tamaliki fafine telā ne mate ‘E iloa ne au ou lagonaga.’ Ne taku mai fua ne ia a mea kolā ne ‵tupu ki a ia kae ne talia fua ne ia ke mafaufau ‵mafa au ki mea konā.”

A te fesoasoani atu ki se tino fanoanoa e manakomia i ei te loto alofa, te loto malamalama, mo te atafai malosi. Ke se faka‵tali koe ke vau te tino fanoanoa ki a koe. Sa fai atu fua penei: “Kafai e isi se mea e mafai o fai ne au . . . ” Ke na ‵sala aka ne koe “se mea” ke fai, kae ke na gasuesue faka‵lei ki ei.

Koi ‵toe mai a nisi fesili: Se a te fakamoemoega i te Tusi Tapu e uiga ki te toe‵tuga? Se a te uiga o te mea tenā ki a koe, penā foki loa mo tou tino pele telā ko mate? E iloa pefea ne tatou me e tonu te fakamoemoega tenā?