I te Emupaea o Loma, e tokouke ‵ki eiloa a tino ne fai mo pologa e auala i kautau io me ko te kaisoaga o tino. A latou kolā ne puke fakapagota ne ‵togi atu kae ne seki toe lavea atu ne latou olotou fale io me ko kāiga.

Ne ga‵lue eiloa a pologa e tokouke ke oko ki te mate i koga keli aulo, kae ne tai feoloolo a latou kolā ne ga‵lue i ‵tokiga o lakau mo te tausiga o manu. E mafai o faimālō se pologa ke pei ki se malele fiti telā e tusi i ei a nai pati io me se fakailoga gali e uiga ki se taui telā e maua māfai e toe foki atu ki tena pule mai tua o tena teleatuga keatea. A latou kolā ne taumafai faeloa ke ‵tele atu keatea, ne masani o faka‵piki i olotou mualae a te mataimanu ko te F mō te fugitivus (se tino telā e taumafai ke tele keatea).

E fakamatala mai i te tusi i te Tusi Tapu ko Filemoni me ne uga atu ne te apositolo ko Paulo a te pologa telā ne tele keatea, ko Onosemu, mai tena pule, ko Filemoni. E tiga eiloa ne saoloto i te tulafono ke fakasala ‵mafa ne Filemoni a Onosemu, ne fakamolemole atu a Paulo ki a Filemoni ke “talia aka la ne koe a ia,” i te alofa mo te va fakataugasoa totino.—Filemoni 10, 11, 15-18.

A Foinikia, telā kāti ko Lepanona i aso nei, ne lauiloa mō tena vali violeti e igoa ki a Tulo, telā ne fakaigoa ki te fa‵kai o Tulo. Ne fakagaligali ne te tupu ko Solomona i Isalaelu mua tena faletapu ki “laugatu violeti” kolā ne faite ne se tufuga tafasili i te poto mai Tulo.—2 Nofoaiga Tupu 2:13, 14.

A te ‵lanu violeti ko te Tulo ko te ‵toe vali tāua eiloa i taimi konā, i koga ‵lasi, ona ko te lasi o te galuega e aofia i te faitega o te mea tenā. Muamua la, e tae mai ne tino faiika a kivikivi * e uke ‵ki mai te tai.E nofo loa pelā ki te 12,000 ne fakaaoga ke faite aka te vali mō se laugatu fua e tasi. E ‵soko atu ki ei, ko te tapale mai o kivikivi mai i olotou pule ko te mea ke mafai o aumai ki tua te vali mai i ei. Ko palu tasi ne tino fai vali a mea konei mo masima kae tuku atu faka‵sau a mea ne palu tasi ki te ea mo te la mō aso e tolu. Ko tuku atu ki loto i se pōla telā e isi sena ‵pono kae ‵tunu tasi mo tai i nai aso.

I te fia selau tausaga, e auala i olotou pisinisi mo te pule atu ki nisi fenua, ne fakatumau ne te kau Foinikia a te malosi o te tupe e maua mai i vali violeti ko te Tulo mo te uke foki o mea ne faite ne latou. A toetoega o olotou mea ne vali, ne maua atu i kogā koga i te Tai ko te Metitilani ke oko atu foki loa ki Cádiz, Sepania.