1, 2. (a) Ko oi a “te Tupu o te se-gata-mai,” kae kaia e fetaui ‵lei ei a te ulutala tenā? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.) (e) Se a te mea e uiga ki te pulega a Ieova telā e fai ei ke fakapili‵pili malosi atu tatou ki a ia?

TOEITIITI kae kātoa te 61 tausaga ne pule ei a te tupu ko Sobhuza II mai Swaziland. Tenā eiloa te ‵toe pulega leva māfai e fakatusa ki se pulega i aso nei. E pelā mo te fakaofoofogia o te leva o te pulega a te tupu ko Sobhuza, e isi se tupu telā e se fakatapulā a tena pulega ne te toetoe o te olaga o tino. A te tonuga loa, e fakasino atu te Tusi Tapu ki a ia e pelā me ko “te Tupu o te se-gata-mai.” (1 Timo. 1:17) Ne fakaasi mai ne te faisalamo a te igoa o te Tupu tenei, penei: “A te Aliki [Ieova] ko te Tupu ki te se-gata-mai, se-gata-mai eiloa.”​—Sala. 10:16.

² A te leva o te pulega a te Atua e fai ei ke ‵kese a tena pulega mai te pulega a so se tino. Tela la, ko te auala e pule mai ei a Ieova telā e fai ei ke fakapili‵pili atu tatou ki a ia. Ne tavae atu ki te Atua se tupu telā ne pule ki luga i Isalaelu mua i tausaga e 40 i pati konei: “A te Aliki [Ieova] e alofa kae alofa ‵nau, e tuai o ita, kae ‵fonu i te alofa tumau. E fakatu ne te Aliki [Ieova] a tena nofogaaliki i te lagi; a ia ko te tupu o mea katoa.” (Sala. 103:​8, 19) A Ieova e se ko ‵tou Tupu fua, a ia ko te ‵tou Tamana foki​—ko te ‵tou Tamana alofa i te lagi. E lua fesili e ‵sae aka i te mea tenei: I te auala fea e fai ei a Ieova e pelā me se Tamana? Ne fakagalue aka pefea ne Ieova a tena pulega talu mai te ‵tekeatuga i Etena? Ka fakamalosi aka tatou ne tali ki fesili konei ke fakapili‵pili malosi atu tatou ki a Ieova kae tapuaki atu ki a ia mo ‵tou loto kātoa.

3. Ko oi te tino muamua o te kaukāiga o Ieova i te lagi mo te lalolagi, kae koi foki ne faite e pelā me ne “tama” a te Atua?

³ Ne fiafia malosi a Ieova i te taimi ne aumai ei ne ia a tena Tama fagasele e tokotasi! Ne seki fai ne te Atua a tena toekimua e pelā se tino fatauva. I lō te fai penā, ne alofa a ia ki tou tagata e pelā me se Tama kae ‵kami mai a ia ke fiafia foki ki te faitega o nisi mea ola ‵lei katoatoa. (Ko. 1:15-17) Ne aofia i ei a te fia afe o agelu. E pelā me ne ana “tavini kolā e fai tena loto,” e tavini atu eiloa a agelu mo te fia‵fia ki te Atua, kae faka‵malu ne ia latou mai te taku o latou ko ana “tama.” A latou ne vaega o te kaukāiga o tino i te lagi mo te lalolagi.​—Sala. 103:20-22; Iopu 38:7, NW.

4. Ne aofia pefea a tino i te kaukāiga o te Atua i te lagi mo te lalolagi?

⁴ I te otiga eiloa ne faite ne ia a lagi mo te lalolagi, ne fakalasi aka ei ne Ieova a tena kaukāiga i te lagi mo te lalolagi. Mai tua o te fakatokaga o te lalolagi e pelā me se koga ‵nofo e gali kae ola eiloa i a ia, fai ei ne Ieova a te ‵toe galuega tāua o ana galuega ne fai i te lalolagi, ko te faitega o te tagata muamua, ko Atamu, ki Tena fakatusa. (Kene. 1:26-28) E pelā me ko te Mafuaga, e ‵tau eiloa o fakamoemoe a Ieova ko Atamu ke fakalogo ki a ia. E pelā me se Tamana, ne fakaoko atu ne Ieova ana fakatonuga katoa i se auala alofa kae atafai. E se sona fakatapulā foki a te saolotoga o te tagata i fakatonuga konā.​—Faitau te Kenese 2:15-17.

5. Se a te fakatokaga ne fai ne te Atua ke faka‵fonu te lalolagi ki ana tamaliki faka-te-foitino?

⁵ E ‵kese mai i te ukega o pulega a tāgata, e fiafia a Ieova o tuku atu a tiute ki ana tino kae talitonu ki a latou e pelā me ne tino fakatuagagina o tena kāiga. Pelā me se fakaakoakoga, ne tuku atu ne ia ki a Atamu te pulega i luga i nisi mea ola, ke oko foki ki te tuku atu ki a ia te galuega fakafiafia kae faigata ki te fakaigoaga o manu. (Kene. 1:26; 2:19, 20) Ne seki faite ne te Atua se fia miliona o tino taki tokotasi ‵lei katoatoa ke ‵nofo i te lalolagi. I lō te fai penā, ne filifili aka ne ia ke faite se soa ‵lei katoatoa mō Atamu​—te fafine ko Eva. (Kene. 2:21, 22) Tenā ne tuku atu ei ne ia ki te tauavaga tenei a te avanoaga ke faka‵fonu te lalolagi ki lā fanau. Mai lalo i fakanofoga ‵lei katoatoa, ne mafai eiloa ne tino o faka‵lasi a tuakoi o te Palataiso ke soko te lalolagi kātoa. Ne mafai eiloa latou o tapuaki atu ki a Ieova fakatasi mo agelu i te lagi, e pelā me ne vaega o tena kaukāiga i te lagi mo te lalolagi ki te se-gata-mai. Mafāga o fakamoemoega fakaofoofogia! Kae se fakaasiga eiloa o te alofa fakatamana o Ieova!

6. (a) Se a te auala ne kamata ei a te ‵tekeatuga i te kāiga o te Atua? (e) Kaia e fai ei pelā me koi pule mai eiloa a Ieova faitalia te ‵tekeatuga?

⁶ Se mea fakafanoanoa, me ne seki lotoma‵lie a Atamu mo Eva ke fai a Ieova mo fai te lā Tupu. I lō te fai penā, ne filifili aka ne lāua ke tau‵tali atu i se tama faka-te-agaga sē faka‵logo a te Atua, ko Satani. (Kene. 3:1-6) A te ola o lāua e aunoa mo te pulega a te Atua e maua fua i ei ne lāua mo lā fanau a te ‵mae, logo‵maega, mo te mate. (Kene. 3:16-19; Loma 5:12) Ko seai ne tino e faka‵logo ki te Atua i te lalolagi. E mata, e fakauiga i ei me ko sē pule mai a ia, ko tiakina ne ia tena pulega ki luga i te lalolagi mo tino i ei? Ikai! Ne fakaaoga ne ia tena pulega mai te afuliga o te tagata mo te fafine ki tua mo te fatoaga o Etena, kae ‵tofi ne ia a kelupi ke ‵tu o leoleo te mataloa ke mo a e toe ‵foki mai lāua. (Kene. 3:23, 24) I te taimi foki tenā, ne fakaasi mai ei ne te Atua a tena alofa fakatamana mai te fakatalitonu mai i tena fuafuaga ke fai se kaukāiga o tama faka-te-agaga loto finafinau mo tama faka-te-foitino ka fakataunu  eiloa. Ne tauto mai a ia e uiga ki se “fanau” telā ka fakaseai ne ia a Satani mo ikuga o te agasala a Atamu.​—Faitau te Kenese 3:15.

7, 8. (a) Ne pefea te ma‵sei o fakanofonofoga i taimi o Noa? (e) Ne a fakatokaga ne fai ne Ieova ke faka‵ma te lalolagi kae ke faka‵sao te kaukāiga o tino?

⁷ I senitenali fakamuli ifo, ne filifili aka ne nisi tāgata ke a‵lofa fakamaoni latou ki a Ieova. E aofia i a latou ko Apelu mo Enoka. E ui i ei, ne seki talia ne te tokoukega o tino ke fai a Ieova mo fai te lotou Tamana mo te Tupu. I taimi o Noa, a “fakasauaga ko salalau ki koga katoa” i te lalolagi. (Kene. 6:11) E mata, e fakauiga i ei i a Ieova ko sē pule atu ki mea e fai i te lalolagi? Se a te mea e fakaasi mai i tala o mea ne ‵tupu?

⁸ Mafaufau ki te tala o Noa. Ne tuku atu ne Ieova ki tou tagata a fakamatalaga likiliki o te palani mo fakatonuga ke faite se matugā vaka lasi ‵ki telā ka faka‵sao i ei a Noa mo tena kāiga. Ne fakaasi atu foki ne te Atua a te lasi o tena alofa ki tena kaukāiga o tino katoa i te taimi ne fakatonu atu ei ki a Noa ke fai mo fai “te tino talai o te amiotonu.” (2 Pe. 2:5) E seai se fakalotolotolua me ne aofia i te fekau a Noa se manakoga ke sala‵mo mo faka‵pulaga ki te fakamaseiga telā ko pili ‵ki mai, kae ne seki faka‵logo a tino ki ei. E uke tausaga ne ola ei a Noa mo tena kāiga i se lalolagi sauā kae amio ma‵sei. E pelā me se Tamana atafai, ne puipui kae fakamanuia ne Ieova a tino a‵lofa fakamaoni e tokovalu konā. Ne fakaasi mai ne Ieova a tena malosi ki luga i tino ‵teke mo agelu ma‵sei e auala i te aumaiga o te Lolo ki te lalolagi kātoa. Ao, ne pule tonu mai a Ieova.​—Kene. 7:17-24.

9. Se a te avanoaga ne tuku atu ne Ieova ki tino mai tua o te Lolo?

⁹ I te taimi ne fatoa ‵tu ifo ei a Noa mo tena kāiga ki te lalolagi ‵ma pakipaki kae ma‵nava ki te ea fou, e mautinoa me ne ‵fonu olotou loto i te fakafetai ki a Ieova mō tena tausiga mo tena puipuiga. I te taimi eiloa tenā, faite ei ne Noa se fatafaitaulaga kae ofo a taulaga o tapuaki atu ki a Ieova. Ne fakamanuia ne te Atua a Noa mo tena kāiga kae tuku atu ki a latou a te fakatonuga ke “fakatokouke otou fanau, ko te mea ke salalau otou gafa i te lalolagi kātoa.” (Kene. 8:20–9:1) Ko toe maua ne tino a te avanoaga ke ‵kau fakatasi i te tapuakiga kae ke faka‵fonu te lalolagi.

10. (a) Ne salalau atu ki fea a te ‵tekeatuga kae ne salalau pefea mai tua o te Lolo? (e) Se a te mea ne fai ne Ieova ke fakatalitonu mai i ei me ne fai eiloa tena loto?

¹⁰ E ui i ei, ne seki ‵fulu faka‵ma ne te Lolo a te tulaga sē ‵lei katoatoa, kae koi fe‵paki eiloa a tino mo fakamalosiga sē lavea a Satani mo agelu ‵teke. Ne seki leva, kae toe salalau foki a te ‵tekeatuga ki te pulega atafai a Ieova. Pelā me se fakaakoakoga, ne ‵teke malosi atu a te mokopu o Noa ko Nimalota ki te pulega a Ieova. Ne taku a Nimalota ki se “tagata atuli manu takutakua” e ‵teke atu ki a Ieova. Ne faite ne tou tagata a fa‵kai ‵lasi, e pelā mo Papelu, kae fakatulaga a ia e pelā me se tupu i te fenua o “Papelonia.” (Kene. 10:8-12) Se a te mea ka fai ne te Tupu o te se-gata-mai ki te tupu ‵teke tenei mo ana taumafaiga ke fakamāvale a te fuafuaga a te Atua ke ‘salalau olotou gafa i te lalolagi kātoa.’? Ne faka‵numi ne te Atua a ‵gana a tino, kae ne salalau i ei a tino sē fia‵fia o Nimalota “ki koga kese‵kese o te lalolagi.” Ne olo eiloa mo latou olotou tapuakiga ‵se mo faifaiga o pulega a tāgata.​—Kene. 11:1-9.

11. Ne fakaasi atu pefea ne Ieova a tena alofa fakamaoni ki tena taugasoa ko Apelaamo?

¹¹ Faitalia me ne tapuaki atu a tino e tokouke ki atua ‵se mai tua o te Lolo, ne tumau eiloa a nisi tāgata fakamaoni i te fakaaloalo atu ki a Ieova. E tokotasi mai i ei ko Apelaamo, telā ne tiakina ne ia a tena fa‵kai gali ko Ulo kae nofo i faleie i tausaga e uke ona ko tena fakalogo. (Kene. 11:31; Epe. 11:8, 9) I te vaitaimi o te olaga maumausolo o Apelaamo, ne masani o sikomia a ia ne tupu, kae ko te tokoukega o latou e ‵nofo i fa‵kai e isi ne ‵pui. Kae ne puipui eiloa ne Ieova a Apelaamo mo tena kāiga. E uiga ki te puipuiga fakatamana a Ieova, ne fai mai te faisalamo:  “Ne seki tuku atu ne te Atua se tino ke ‵teke mai ki a latou, kae ne polopoloki ‵mafa ne ia a tupu o fenua fakaatea mō te ‵lei o latou.” (Sala. 105:13, 14) Mai te alofa fakamaoni ki tena taugasoa, ne tauto atu a Ieova ki a Apelaamo: “Ka ko nisi o latou ka fai mo tupu.”​—Kene. 17:6; Iako. 2:23.

12. Ne fakaoko atu pefea ne Ieova a tena pulega ki luga i Aikupito, kae ne pokotia pefea ana tino filifilia i te mea tenei?

¹² Ne toe fai atu ne te Atua ki te tama tagata a Apelaamo ko Isaako mo te mokopuna ko Iakopo a tena tautoga ke fakamanuia latou, telā e aofia i ei a te o‵maiga o tupu mai i olotou gafa. (Kene. 26:3-5; 35:11) A koi tuai o fa‵nau mai a tupu, ne fai a fanau a Iakopo mo pologa i Aikupito. E mata, ne fakauiga i ei me ka sē fakataunu ne Ieova a tena tautoga io me ko tuku tiaki a tena pulega ki luga i te lalolagi? Ikai! I te okoga ki tena taimi tonu, ne fakaasi atu ne Ieova a tena malosi kae fakaoko atu a tena pulega ki luga i te Falao loto makeke. Ne fakatuanaki a tino Isalaelu kolā ne nofo pologa ki a Ieova, telā ne fakasao ne ia latou i se auala fakaofoofogia i loto i te Tai Kula. E manino ‵lei me koi fai eiloa a Ieova mo fai te Tupu o te Iunivesi, kae ne fakaaoga ne ia a tenamalosi sili o puipui ana tino e pelā me se Tamana atafai.​—Faitau te Esoto 14:13, 14.

13, 14. (a) I te pese telā ne usu, ne a mea ne fai atu ne te kau Isalaelu e uiga ki te pulega a Ieova? (e) Se a te tautoga ne fai atu ne te Atua ki a Tavita e uiga ki tena pulega?

¹³ Mai tua malie eiloa o te lotou faka‵saoga fakavavega mai Aikupito, ne usu ne te kau Isalaelu se pese o te manumaloga e tavae atu ei ki a Ieova. Ne tusi a te pese tenā i te Esoto mataupu e 15, e aofia i ei a te folafolaga tenei i te fuaiupu e 18: “Te Aliki [Ieova], ka fai koe mo tupu ki te se-gata-mai eiloa.” Ne fai eiloa a Ieova mo fai te Tupu ki luga i te fenua fou. (Teu. 33:5) E ui i ei, ne seki lotoma‵lie a tino ke fai a Ieova mo fai te lotou Pule sē matea. I se 400 tausaga mai tua o te tiakinaga o Aikupito, ne fakamolemole atu latou ki te Atua ke fakasopo aka se tino mo fai te tupu, e pelā mo olotou tuakoi fapau‵pau. (1 Samu. 8:5) Faitalia te mea tenei, koi fai eiloa a Ieova mo fai te Tupu, se mea tonu telā ne lavea faka‵lei atu i te taimi o te pulega a Tavita, te tokolua o tupu o Isalaelu.

¹⁴ Ne aumai ne Tavita a te pusa tapu o te feagaiga ki Ielusalema. I te vaitaimi fia‵fia tenei,  ne usu ne te kau Levi se pese o tavaega telā e maua i ei se fakamatalaga aoga, kae ne tusi i te 1 Nofoaiga Tupu 16:31: “Taku atu ki malo i te Aliki [Ieova] ko te Tupu.” Kāti ka fai aka se tino, ‘Ona ko Ieova ko te Tupu o te se-gata-mai, ne fai pefea a ia mo Tupu i te taimi tenā?’ E fai a Ieova mo Tupu māfai e fakaoko atu a tena pulega io me fakatu se sui o ia i se taimi mautinoa io me fakafesagai atu ki se tulaga fakapito. E tāua ‵ki a te vaega tenei o te pulega a Ieova. A koi tuai o mate a Tavita, ne tauto atu a Ieova ki tou tagata i tena pulega ka tumau ki te se-gata-mai: “Ka fai ne au se tama tagata mai au tama ta‵gata ke fai mo tupu, kae ka tausi foki ne au tena malo ke malosi.” (2 Samu. 7:12, 13) I te fakaotiga, ne sae mai te “tama tagata” tenei a Tavita i se afe tupu tausaga fakamuli ifo. Ko oi la te tama tagata tenei, kae ka fai mafea a ia mo fai te Tupu?

15, 16. Ko te taimi fea ne fakaeke ei a Iesu mo fai te Tupu i te taimi mai mua, kae ne a fakatokaga ne fai ne Iesu mō tena pulega a koi nofo a ia i te lalolagi?

¹⁵ I te tausaga e 29 T.A., ne kamata a Ioane te Papatiso o talai atu “me ko pili mai te Malo o te lagi.” (Mata. 3:2) I te taimi ne papatiso ei a Iesu ne Ioane, fakaeke ei ne Ieova a Iesu e pelā me ko te Mesia telā ne folafola mai mo te Tupu o te Malo o te Atua i te taimi mai mua. Ne fakaasi atu ne Ieova a te alofa fakatamana ki a Iesu i pati konei: “Tenei eiloa taku Tama, ko taku fagasele telā ko oti ne talia ne au.”​—Mata. 3:17.

¹⁶ I te faiga o tena galuega talai, ne faka‵malu ne Iesu a tena Tamana. (Ioa. 17:4) Ne fai ne ia a te mea tenei e auala i te talai atu e uiga ki te Malo o te Atua. (Luka 4:43) Ne akoako foki ne ia ana soko ke ‵talo ke oko mai te Malo tenā. (Mata. 6:10) E pelā me ko te Tupu Filifilia, ne mafai ne Iesu o fai atu ki tino ‵teke: “A te Malo o te Atua tenā eiloa e nofo i otou tafa.” (Luka 17:21) Fakamuli ifo, i te afiafi po mai mua o tena mate, ne fai ne Iesu se ‘feagaiga mō se malo’ fakatasi mo ana soko. I konā, ne tuku atu ne ia ki nisi o ana soko fakamaoni se fakamoemoega ke ‵kau fakatasi mo ia e pelā me ne tupu i te Malo o te Atua.​—Faitau te Luka 22:28-30.

17. Se a te auala foliki ne kamata ei a Iesu o fakagalue a tena pulega i te senitenali muamua, kae se a te mea koi fakatalitali a ia ki ei?

¹⁷ Ko te taimi fea ne kamata ei o pule mai a Iesu e pelā me ko te Tupu o te Malo o te Atua? Ne seki mafai o pule fakavave mai a ia. Kae i te suā fakaafiafi eiloa, ne tamate ei a Iesu kae ko ana soko ne mafuta valevale. (Ioa. 16:32) E ui i ei koi pule mai eiloa a Ieova, e pelā mo taimi ko ‵teka. I te tolu o aso, ne fakatu aka ne ia tena Tama, kae i te Penitekoso 33 T.A., ne fakatu aka ne Iesu se malo faka-te-agaga i luga i te fakapotopotoga Kelisiano o ana taina fakaekegina. (Ko. 1:13) Koi fakatalitali eiloa a Iesu ki te taimi e pule katoatoa mai ei a ia ki te lalolagi e pelā me ko te “tama” io me ko te fanau telā ne folafola mai. Ne fai atu a Ieova ki tena Tama: “Nofo i konei i toku feitu fakaatamai, ke oko ki te taimi e tuku atu ei ne au ou fili ke ‵nofo mai lalo o ou vae.”​—Sala. 110:1.

18, 19. Se a te mea e fakamalosi aka ei tatou ke fai, kae ne a mea ka tauloto ne tatou i te suā mataupu?

¹⁸ E uke tausaga ne taua atu ei a tino ki te pulega a Ieova i te lagi mo te lalolagi. Ne seki tuku tiaki aka eiloa ne Ieova a tena pulega; ne tumau eiloa a ia o pule mai. E pelā me se tamana alofa, ne puipui kae tausi atu a ia ki tino a‵lofa fakamaoni e pelā mo Noa, Apelaamo, mo Tavita. E mata, e se fakamalosi aka tatou ne te mea tenei ke faka‵logo ki ‵tou Tupu kae fakapili‵pili malosi atu ki a ia?

¹⁹ Kae nei la, kāti ka fesili aka tatou, penei: Ne fai pefea a Ieova mo fai te Tupu i ‵tou aso nei? E mafai pefea o fakatalitonu atu ne tatou i a tatou ne tino a‵lofa fakamaoni o te Malo o Ieova, kae fai mo tama ‵lei katoatoa o tena kaukāiga i te lagi mo te lalolagi? Se a te mea e fakauiga ki ei māfai e ‵talo atu tatou ke oko mai te Malo o te Atua? Ka tali aka a fesili konei i te suā mataupu.