1-2. Ne a mea ne mafau‵fau tatou ki ei i te mataupu mai mua, kae ne a mea ka mafau‵fau tatou ki ei i te mataupu tenei?

I TE mataupu mai mua, ne mafau‵fau tatou ki manatu fakatonutonu aoga mai i te Levitiko mataupu 19. E pelā mo te fuaiupu e 3, ne fai atu a Ieova ki tino Isalaelu ke āva ki olotou mātua. Ne sau‵tala tatou ki auala e mafai o fakaaoga ne tatou a pati fakatonutonu ki te tausiga o ‵tou mātua i te feitu faka-te-foitino, feitu tau lagonaga, mo te feitu faka-te-agaga. I te fuaiupu foki tenā, ne fakamasaua atu ki tino o te Atua a te tāua ke tausi a te Sapati. Ne tauloto tatou me tiga eiloa e se ‵nofo tatou mai lalo i te Tulafono o te Sapati i aso nei, e mafai ne tatou o fakagalue a akoakoga fakavae mai i ei mai te fakaavanoa faeloa o taimi ki mea e aofia i ‵tou tapuakiga i aso takitasi. Kafai e fai penā, ka fakaasi atu i ei me e taumafai tatou ke tapu e pelā mo te mea e fakatonu mai i te Levitiko 19:2 mo te 1 Petelu 1:15.

² I te mataupu tenei, ka sau‵tala tatou ki nisi mea i te Levitiko mataupu 19. Ne a mea e akoako mai i te mataupu tenei e uiga ki te fakaasiatuga o te atafai ki tino sē katoatoa, te fakamaoni i ‵tou faifaiga fakapisinisi mo te fakaasiatuga o te alofa ki nisi tino? E ma‵nako tatou ke tapu me i te Atua e tapu, tela la, ke onoono tatou ki mea e mafai o tauloto ne tatou.

3-4. E ‵tusa mo te Levitiko 19:14, ne a faifaiga e ‵tau o fai ki tino ‵tuli mo tino ‵kivi?

³ Faitau te Levitiko 19:14. E manako a Ieova ke atafai atu ana tino ki tino sē katoatoa. E pelā mo tino Isalaelu, e se ‵tau o  pati masei ne latou se tino ‵tuli. E aofia i ei a te fakamatakutaku atu io me ko te faiga o pati sē ‵tau ki a ia. Ma‵faga o mea masei ke fai ki se tino ‵tuli! E se lagona ne ia a pati e fai ki a ia, tela la, e se mafai foki o ‵pulu ne ia a ia.

⁴ E se gata i ei, ne tauloto ne tatou i te fuaiupu e 14 me e se ‵tau mo se tavini a te Atua o “tuku atu se mea ki mua o se tino ‵kivi.” Ne fai mai se tusi e uiga ki tulaga faiga‵ta e fe‵paki mo tino sē katoatoa: “I aso mua i te Feitu ki Saegala e masani o fai fakamasei kae maneanea [ne tino i ei] a latou.” Kāti e tuku ne se tino amio sē āva se mea i mua o se tino ‵kivi ke fakapakia io me ke fai pelā me se mea fa‵kata ki a latou. Ko tafaga te matagā! E auala i te tulafono tenei, ne fesoasoani atu a Ieova ki ana tino me e ‵tau mo latou o atafai ki tino sē katoatoa.

5. E fakaasi atu pefea ne tatou a te alofa atafai ki tino sē ‵lei katoatoa?

⁵ Ne fakaasi atu ne Iesu a te alofa atafai ki tino sē katoatoa. Masaua te lipoti ne ave ne ia ki a Ioane te Papatiso: “A tino ‵kivi ko ‵kite, a tino vae ma‵sei ko sa‵sale, a tino lepela ko oti ne faka‵magina, a tino ‵tuli ko ‵logo, [mo] tino ‵mate ko oti ne faka‵tu aka.” I te otiga ne lavea ne tino katoa a vavega a Iesu, “ne ‵viki atu ei latou ki te Atua.” (Luka 7:20-22; 18:43) E fia‵fia a Kelisiano ki te alofa atafai o Iesu ki tino sē katoatoa. Tela la, e atafai kae kufaki tatou i vaegā tino penei. E tonu, e seki tuku mai ne Ieova a te ‵mana ke fai a vavega. Kae e taulia eiloa tatou ke fakailoa atu ki tino ‵tuli i te feitu faka-te-foitino io me ko te feitu faka-te-agaga, a te tala ‵lei e uiga ki te palataiso telā ka maua ne tino katoa i ei a te malosi ‵lei i te feitu faka-te-foitino mo te feitu faka-te-agaga. (Luka 4:18) Ko oti ne fesoasoani atu te tala ‵lei tenei ke ‵viki atu a tino e tokouke ki te Atua.

6. E fakaasi faka‵lei mai pefea i fakamatalaga i te Levitiko mataupu 19 e uiga ki mea ne taku mai i Tulafono e Sefulu?

⁶ A nisi fuaiupu i te Levitiko mataupu 19 e fakamatala faka‵lei mai i ei a mea ne taku mai i Tulafono e Sefulu. E pelā mo te valu o tulafono, e fai mai: “E se ‵tau mo koe o kaisoa.” (Eso. 20:15) Kāti e fakaiku aka ne se tino me kafai e fakaeteete a ia ke mo a ma puke ki so se  mea e se i a ia, ko fakalogo a ia ki te tulafono tenā. Kae e mafai o kaisoa a ia i nisi auala.

7. E ofa pefea ne se tino faipisinisi a te valu o tulafono e uiga ki te kaisoa?

⁷ Kāti e mafai o fakamatamata se tino faipisinisi me e seki kaisoa eiloa ne ia se mea a se tino. Kae e pefea ana faifaiga fakapisinisi? E pelā mo te Levitiko 19:35, 36, ne fai mai a Ieova: “E se ‵tau o fakaaoga ne koutou a fua sē ‵tonu mo fua te ‵loa, te ‵mafa, io me ko mea vai‵vai. E ‵tau o fakaaoga ne koutou a fua ‵tonu, fatu ‵mafa tonu, se fua o mea mā‵lo tonu mo se fua tonu o mea vai‵vai.” A te tino faipisinisi telā e se fakaaoga ne ia a fua ‵tonu ko kaisoa ne ia a mea mai i a latou. E manino ‵lei a mea konā i te Levitiko mataupu 19.

8. Ne fesoasoani atu pefea te Levitiko 19:11-13 ki tino Iutaia ke fakagalue te uiga tonu o te valu o tulafono, kae e maua pefea ne tatou mai i ei a mea aoga?

⁸ Faitau te Levitiko 19:11-13. Konei a pati kamata i te Levitiko 19:11: “E se ‵tau mo koutou o kaisoa.” E soko ne te fuaiupu e 13 a te kaisoa i mea fakapisinisi, penei: “E se ‵tau mo koe o fakatogafiti tou tuakoi.” Tela la, e isi se sokoga o faifaiga sē ‵tonu fakapisinisi mo te kaisoa. E tiga eiloa e fakasino atu te valu o tulafono ki te kaisoa kae ko fakamatalaga i te Levitiko, e fesoasoani ki tino Iutaia ke malamalama i te auala e fakagalue ne latou a te uiga tonu o te tulafono tenā. E mafai o maua ne tatou a mea aoga mai te kilokiloga a Ieova e uiga ki te sē fakamaoni mo te kaisoa. E mafai o fesili ifo tatou: ‘E ‵tusa mo te Levitiko 19:11-13, e mata, e isi se mea i toku olaga e ‵tau o saga faka‵lei atu ki ei? E mata, e ‵tau o fai ne fakama‵fuliga i aku faifaiga fakapisinisi io me i te galuega?’

9. E puipui pefea a tino ga‵lue ne te tulafono i te Levitiko 19:13?

⁹ E isi se suā vaega o te fakamaoni telā e ‵tau o mafaufau faka‵lei ki ei se Kelisiano faipisinisi. E fai mai penei te Levitiko 19:13: “E se ‵tau mo koe o taofi a te peofuga o se tino galue i te po kātoa ke oko ki te tafataeao.” I faifaiga masani i mea tau ‵tokilakau, e ‵tau o ‵togi a peofuga o tino ga‵lue i fakaotiga o aso ga‵lue takitasi. Kafai e taofi aka a te peofuga o se tino galue, e mafai o seai ne ana tupe ke fagai ki ei tena kāiga i te aso tenā. Ne fai mai a Ieova: “E manako malosi a ia ki se fesoasoani kae e fakalagolago tena ola ki tena peofuga.”—Teu. 24:14, 15; Mata. 20:8.

10. Se a te akoakoga e mafai o tauloto ne tatou mai te Levitiko 19:13?

¹⁰ I aso nei, e peofu fakatasi io me fakalua i te masina a tino e tokouke kae e se i aso katoa. Kae koi aoga eiloa te akoakoga fakavae e maua i te Levitiko 19:13. E se fai faka‵lei ne nisi tino olotou tino ga‵lue mai i te ‵togiga o latou ki se tamā peofuga. E iloa ne latou me e ma‵nako malosi a tino konei ki tupe, tela la, e tumau eiloa i te ga‵lue faitalia te fo‵liki o olotou peofuga. I te auala tenā, ko ‘taofi ne latou a te peofuga o se tino galue.’ Ka manako eiloa se Kelisiano faipisinisi ke mafaufau faka‵lei ki te manatu tāua tenei. Ke onoono tatou ki nisi mea e mafai o tauloto ne tatou mai te Levitiko mataupu 19.

11-12. Se a te mea ne faka‵mafa mai ne Iesu i te taimi ne siki mai ne ia o te Levitiko 19:17, 18?

¹¹ A faifaiga e fai ne tatou ki nisi tino e aofia i ei a mea e uke atu i lō te ‵kalo keatea fua mai te fakalogo‵mae atu ki nisi tino. E lavea ne tatou te mea tenā i te Levitiko 19:17, 18. (Faitau.) Onoono ki te fakamatalaga manino tenā: “E ‵tau mo koe o alofa ki tou tuakoi e pelā mo tou alofa ki a koe eiloa.” A te faifaiga tenā e tāua ‵ki mō se Kelisiano telā e manako o fakafiafia te Atua.

 ¹² Mafaufau ki te auala ne faka‵mafa atu ne Iesu a te tāua o te fakatonuga i te Levitiko 19:18. Ne fesili atu se Falesaio ki a Iesu: “Se a te ‵toe fakatonuga sili i te Tulafono?” Ne tali atu a Iesu me i “te ‵toe fakatonuga sili kae tu muamua” ko te alofa ki a Ieova mo tou loto kātoa, tou ola kātoa, mo tou mafaufau kātoa. Tenā ne siki mai ei ne Iesu a pati i te Levitiko 19:18: “E penā foki te lua o fakatonuga: ‘E ‵tau mo koe o alofa ki tou tuakoi e pelā mo koe ki a koe eiloa.’” (Mata. 22:35-40) E uke a auala ke fakaasi atu te alofa ki ‵tou tuakoi kae e toe faka‵mafa mai i ei konei me e mafai o maua ne tatou a nisi mea e uke atu mai te Levitiko mataupu 19.

13. E fakamatala mai pefea ne te tala o Iosefa i te Tusi Tapu a te manatu telā ne tusi fakamuli i te Levitiko 19:18?

¹³ A te auala e tasi ke fakaasi atu te alofa ki tuakoi ko te fakagalue aka o pati i te Levitiko 19:18. E fai mai i ei: “E se ‵tau mo koe o taui ma sui io me ita fakamoemoe.” E iloa ne te tokoukega o tatou a nisi tino kolā ne ita fakamoemoe ki se tino galue, se tino i te akoga, io me se kāiga—mō se fia o tausaga! Ke masaua la me ne ita fakamoe‵moe a āfa taina e tokosefulu o Iosefa ki a ia kae ne iku atu ki te faiga ne latou se mea masei ona ko te lotou takalia‵lia ki a ia. (Kene. 37:2-8, 25-28) Ko oko eiloa i te ‵kese o faifaiga a Iosefa ki a latou! I te taimi ko maua ne ia se tulaga pule kae mafai o taui atu ne ia a te mea ne fai ne ana taina, ne fakaasi atu ne ia ki a latou a te alofa fakamagalo. Ne seki ita fakamoemoe a Iosefa. Kae ne fakagalue ne ia a pati fakatonutonu kolā ne tusi fakamuli ifo i te Levitiko 19:18.—Kene. 50:19-21.

14. Se a te mea e fakaasi mai me koi ‵tau eiloa o faka‵logo tatou ki te akoakoga fakavae i te Levitiko 19:18?

¹⁴ A te tala o Iosefa e uiga ki te loto fakamagalo i lō te ita fakamoemoe io me ko te taui ma sui e tuku mai i ei se akoakoga mō Kelisiano kolā e ma‵nako o fakafiafia te Atua. E fetaui ‵lei foki mo te ‵talo fakaakoako me ne fakamalosi mai a Iesu ke fakamagalo atu a latou kolā e agasala mai ki a tatou. (Mata. 6:9, 12) Ne fai atu foki a te apositolo ko Paulo ki taina Kelisiano: “Aku fagasele, sa taui ma sui.”  (Loma 12:19) Ne fakamalosi atu foki a ia ki a latou: “Ke fakatau fa‵ki faeloa koutou i a koutou eiloa kae fakatau fakamagalo atu te suā tino ki te suā tino māfai e isi se pogai e fameo ei se tino ki te suā tino.” (Kolose 3:13) E se ma‵fuli a akoakoga fakavae a Ieova. Koi ‵tau eiloa o faka‵logo tatou ki te akoakoga fakavae mai te tulafono i te Levitiko 19:18.

15. Se a te tala fakatusa ka fesoasoani mai ke mo a ma mafau‵fau faeloa ki mea kolā ne logo‵mae ei tatou?

¹⁵ Mafaufau ki se tala fakatusa. A lagonaga logo‵mae e ‵pau mo se pakiaga. Nisi e fo‵liki kae ko nisi e lasi ‵ki. Kāti kafai e ‵tala ne tatou se teutusi e mafai o masele malie se matikao. E mafai o logo‵mae ‵ki te mea tenā kae e se fakamataku ki a tatou. Mai tua o se aso e tasi io me lua, kāti ko puli atu i a tatou te koga ne masele. I se auala tai ‵pau, a nisi mea ‵se ne mea fo‵liki fua. E pelā mo pati ne fai ne se taugasoa e aunoa mo te mafaufau, e mafai o fakalogo‵mae mai kae e faigofie fua ke fakamagalo atu. Kae kafai e isi se pakiaga lasi, kāti e ‵tau o ‵sui ne te tokita io me e fusi faka‵lei aka. Kafai e tumau i te fakapateletele atu ki te pakiaga tenā, ka fai fua i ei ke logo‵mae malosi tatou. Se mea fakafanoanoa, e mafai o fai ne se tino se mea tai ‵pau penā māfai ne logo‵mae malosi a ia. E mafai o mafaufau faeloa a ia ki ana lagonaga logo‵mae mo te auala ne fakalogo‵mae a ia ne te suā tino. Kae ko tino ita fakamoe‵moe e fakalogo‵mae fua ne latou a latou eiloa. Se mea ‵lei eiloa ke faka‵logo ki pati i te Levitiko 19:18!

16. E ‵tusa mo te Levitiko 19:33, 34, e ‵tau o tausi atu pefea ki tino fakaa‵tea i te fenua o Isalaelu, kae ne a mea e tauloto ne tatou mai i ei?

¹⁶ I te taimi ne fakatonu atu a Ieova ki te kau Isalaelu ke a‵lofa ki olotou tuakoi, ne seki fakauiga a ia ke fakaasi atu fua te alofa ki olotou kāiga mo tino e fenua tasi latou. Ne fai atu foki ki a latou ke a‵lofa ki tino fakaa‵tea kolā e ‵nofo tasi latou. Tenā te fekau manino e maua i te Levitiko 19:33, 34. (Faitau.) A te tino fakaatea e ‵tau o fai pelā me se “tino tonu o te fenua,” kae e ‵tau mo te kau Isalaelu o “a‵lofa ki a ia” e pelā mo te lotou a‵lofa ki a latou eiloa. E pelā mo tino Isalaelu, e ‵tau talia ne latou a tino fakaa‵tea mo tino ma‵tiva ke maua a mea aoga mai i te fakatokaga ke taetae a mea kolā ne ‵toe mai i fatoaga. (Levi. 19:9, 10) A te akoakoga fakavae ke a‵lofa ki tino fakaa‵tea e aoga foki ki Kelisiano i aso nei. (Luka 10:30-37) E pefea la? E lau i miliona a tino ko oti ne olo atu ki nisi fenua kae kāti e ‵nofo a nisi o latou i ‵tou  tafa. Se mea tāua ke fakaasi atu te āva mo te atafai ki tāgata, fāfine, mo tama‵liki penei.

17-18. (a) Ne a mea e ‵tau o fai ne tatou e ‵tusa mo te Levitiko 19:2 mo te 1 Petelu 1:15? (e) Se a te galuega tāua ne fakamalosi mai ne te apositolo ko Petelu ke fai ne tatou?

¹⁷ Ne fakamalosi atu ki tino o te Atua i te Levitiko 19:2 mo te 1 Petelu 1:15 ke tapu latou. E fesoasoani mai foki a nisi fuaiupu i te Levitiko mataupu 19 ke iloa a mea e ‵tau o fai ke maua te taliaga a Ieova. Ko oti ne sau‵tala tatou ki nai mea ‵lei e ‵tau o fai mo nisi mea ke ‵kalo keatea mai i ei. * E fakaasi mai i Tusitusiga Eleni Kelisiano a te tāua ke fai ne tatou a amioga ‵lei konā. Kae ne fakaopoopo mai ne te apositolo ko Petelu se isi mea.

¹⁸ E tiga eiloa e aofia tatou i polokalame faka-te-agaga kese‵kese, kae fai a galuega ‵lei e uke, ne faka‵mafa mai ne Petelu se galuega tāua. A koi tuai o fakamalosi mai a Petelu ke tapu tatou, ne fai mai a ia: “Fakatoka otou mafaufau mō te faiga o galuega.” (1 Pe. 1:13, 15) Ne a mea e aofia i te galuega tenā? Ne fai atu a Petelu me i taina fakaekegina o Keliso “e ‵tau o ‘folafola atu ne [latou] ki fenua katoa a uiga fakaofoofogia’ o te Atua telā ne kalagagina ne ia” latou. (1 Pe. 2:9) Kae e maua ne Kelisiano katoa i aso nei a te tauliaga ke fai a te ‵toe galuega tāua tenei, ko te ‵toe galuega tafasili i te ‵lei. Se tauliaga gali ‵ki pelā me ne tino tapu ke ‵kau atu faeloa mo te loto finafinau ki te galuega ko te talai mo te akoako atu! (Male. 13:10) Kafai e fakagalue faka‵lei ne tatou a akoakoga fakavae i te Levitiko mataupu 19, ko fakamaoni atu ne tatou me e a‵lofa tatou ki te ‵tou Atua mo ‵tou tuakoi. Kae e fakaasi atu foki me e ma‵nako tatou “ke tapu” i ‵tou amioga katoa.