Au ne fanau i te 1937 i se fatoaga, telā e fakateletele ne te malo, kae tu pili ki Tokmok , i Kyrgyzstan. A te motou kāiga ne tino Kyrgyztan, kae fai‵pati ki te ‵gana Kyrgyz. A oku mātua ne tino fai fatoaga, kae ga‵lue lāua i te fatoaga tenā mai te tafataeao ke oko atu ki te afiafi. Ne tuku atu faeloa ki tino ga‵lue a mea‵kai, kae peofu tupe fua fakatasi i te tausaga. Ne taumafai eiloa toku mātua o tausi māua mo toku tuagane. Mai tua o te se lima tausaga i te akoga, ne kamata ei au o galue tumau i te fatoaga.

I te kogā koga telā e nofo ei au, ne salalau atu eiloa te mativa, kae ne faigata eiloa a te galuega ke mafai o faka‵lei aka te tulaga tenā. E pelā me se tamataene, ne seki mafaufau ‵mafa au ki te aoga o te olaga io me ko te olaga i aso mai mua. Ne seki talitonu eiloa au me ka ‵fuli toku olaga ne muna‵tonu ‵gali e uiga ki a Ieova te Atua e pelā foki mo tena fuafuaga. A te auala ne oko mai ei te fekau tenā ki Kyrgyzstan kae salalau atu i te fenua se tala fakafiafia ‵ki eiloa. Ne kamata mai eiloa i toku fakai telā e tu ki matū o Kyrgyzstan.

Ne kamata o ‵mau a aka o te munatonu e uiga ki a Ieova te Atua i Kyrgyzstan i te tausaga e 1950 tupu. Ke salalau atu, ne ‵tau o manumalo te munatonu mai akoakoga kominisi. Kaia? I te taimi tenei, a Kyrgyzstan ne nofo mai lalo o te pulega a te Union of Soviet Socialist Republics (USSR). I fenua katoa kolā e pule ki ei a te USSR, ne tumau eiloa a Molimau a Ieova i te sē ‵kau atu ki se feitu i mea fakapolitiki. (Ioa. 18:36) Tela la, ne fakasauagina latou e pelā me ne fili o Lusia. Kae ne seki mafai ne akoakoga  kominisi o taofi te Muna a te Atua mai te salalau atu ki loto o tino fakamaoni. E tonu, tasi o akoakoga tāua ne tauloto ne au i toku olaga kātoa, ko te manatu me i a Ieova “e mafai ne [ia] o fai a mea katoa.”—Male. 10:27.

Ne iku atu te fakasauaga o Molimau a Ieova ki te salalau atu o latou i Kyrgyzstan. Kaia ne fai ei penā? Ne pule atu a te USSR ki kogā koga o Siberia, kolā ne fakapagota i ei a fili o latou. I te taimi ne ‵tala mai ei a fili konā, e tokouke ne ‵mai ki Kyrgyzstan, kae ne aumai ne nisi o latou a te munatonu. E tokotasi o pagota mai i ei ko Emil Yantzen , telā ne fanau i Kyrgyzstan i te 1919. Ne ‵pei eiloa a Emil ki te falepuipui kae ne fetaui mo Molimau i konā. Ne talia ne ia te munatonu kae ne toe foki atu ki tena fale i te 1956. Ne nofo pili atu a Emil ki Sokuluk, i toku fakai. A Sokuluk ko te koga ne fakatu i ei te fakapotopotoga muamua i Kyrgyzstan i te 1958.

Kāti i se tausaga mai tua ifo, ne vau a Victor Vinter ki Sokuluk. Ne fepaki faeloa te taina fakamaoni tenei mo fakalavelave faiga‵ta. Ne ‵pei fakalua atu a ia ki te falepuipui mō se leva e ono tausaga ona ko te sē kau atu ki se feitu, kae ne toe nofo atu a ia i te falepuipui mō se sefulu tausaga kae ave fakapagota ki se fenua fakaa‵tea mō se lima tausaga. E ui i ei, ne seki mafai ne fakasauaga o taofi te salalau atu o te tapuakiga tonu.

I te 1963, kāti e toko 160 fua a Molimau i Kyrgyzstan, a ko te tokoukega o latou ne tino mai Siamani, Ukraine, mo Lusia. Ne aofia i a latou ko Eduard Varter , se pagota telā ne papatiso i Siamani i te 1924. I tausaga talu mai te 1940 o vau ki mua, ne avatu ne te kau Nasi a tou tagata ki se falepuipui lasi, kae i nāi tausaga mai tua ifo, ne toe avatu fakapagota ne te malo kominisi i te USSR a Eduard ki te suā fenua. I te1961, ne fanatu te taina fakamaoni tenei ki te fakai o Kant, telā e pili ‵ki eiloa ki toku fakai.

A Elizabeth Fot, se tavini fakamaoni a Ieova, ne nofo atu foki i Kant. Ne maua ana tupe mai te suisui gatu. Ona ko te atamai o tou fafine i te suisui, ne ōta atu a tokita mo faiakoga ke ‵sui olotou gatu ne tou fafine. E tokotasi o fafine telā e ‵sui ne ia ana gatu ko Aksamai Sultanalieva , telā ne avaga ki se ofisa o te loia o tino. Ne vau a Aksamai mo ana gatu ke ‵sui ne Elizabeth, kae ne uke ‵ki ana fesili e uiga ki te aoga o te olaga mo te tulaga o tino ‵mate. Ne tali ‵tonu atu ne Elizabeth ana fesili mai te Tusi Tapu. Ne fai eiloa a Aksamai mo fai se tino talai loto finafinau o te tala ‵lei.

I te taimi tenā, a Nikolai Chimpoesh , mai Moldova, ne ‵tofi aka e pelā me se ovasia o te fenua kae ne tavini atu mō tausaga toeitiiti ko kātoa te 30. Ne seki asi atu fua a Nikolai ki fakapotopotoga kae ne fakatoka foki ne ia ne ‵kopi o ‵tou tusi kae tufatufa atu. Ne seki ‵poa aka ana galuega ne tino pule‵pule. Tela la, ne tuku atu ne Eduard Varter ne manatu fesoasoani kolā e fakamalosi loto ki a Nikolai: “Kafai koe e fakafesilisili ne tino pule‵pule, fakaasi ‵tonu atu ki a latou me e maua ne tatou a ‵tou tusi mai te laumua i Brooklyn. Kilo ‵tonu loa ki mata o te tino pule o te KGB. Ke mo a koe e mataku i se mea.”—Mata. 10:19.

Mai tua malie o te fono o te atufenua, ne fakatonu atu ki a Nikolai ke fanatu ki te laumua o te KGB i Kant. Ne fakamatala mai ne ia a mea ne ‵tupu: “Ne fesili mai te pule me ne aumai i fea a ‵tou tusi. Ne fai atu au me e aumai i Brooklyn. Ne seki iloa ne ia me ne a ana pati ka fai mai. Ne talia fua ne ia ke fano au kae ne seki toe ‵sala atu ki a au.” Ne tumau eiloa a Molimau loto ‵toa konei o fakasalalau atu mo te fakaeteete a te tala ‵lei i toku fakai telā e tu ki matū o Kyrgyzstan. I te taimi  ne oko atu ei a muna‵tonu e uiga ki a Ieova ki toku kāiga i tausaga talu mai te 1980 o fano ki mua, ne lagona muamua eiloa ne taku avaga ko Mairambubu a te munatonu.

A Mairambubu ne vau mai se kogā fakai e tasi o Kyrgyzstan, ko Naryn. I a Aokuso 1974, ne asi atu tou fafine ki te fale o toku tuagane, te koga ne fetaui ei māua mō te taimi muamua. Ne fiafai eiloa au ki a Mairambubu i te taimi eiloa tenā. Ne avaga eiloa māua i te aso foki loa tenā.

I a Ianuali 1981 i te taimi ne sopo atu ei a Mairambubu i te pasi i tena auala ki te maketi, ne lagona ei ne ia a te sau‵talaga telā ne fakasae atu i te kamataga. Ne manako taku avaga o fakalogologo ki mea e tai uke atu, telā ne fesili atu a ia ki te fafine e uiga ki tena igoa mo te koga e nofo i ei a ia. Ne taku atu tena igoa, Apun, kae ne tai fakaeteete tou fafine me i tausaga konā mai te 1980 o vau ki mua, koi fakatapu eiloa a galuega a Molimau i konā. I lō te tuku atu ne ia te koga e nofo ei tou fafine, ne manako a ia ki te koga e ‵nofo i ei māua. Ne fiafia eiloa taku avaga i te fokimaiga ki te fale.

“Ne lagona ne au a mea ‵gali,” ne fai mai a Mairambubu. “Ne fai mai se fafine me ko pili fua o se toe ‵mate atu a tino. Ke oko foki ki manu fe‵kai ka se toe fakama‵taku.” Ki au loa, a te mea tenā e pelā fua me se tala ‵kai. Tenā ne tali atu ei au ki tou fafine, “Faka‵tali ke asi mai tou fafine o fakamatala mai a mea konā.”

Ne asi mai a Apun ki a māua i se tolu masina mai tua. Ne asi mai faeloa fakamuli, telā ne mafai ei o fetaui matou mo nisi Molimau muamua i Kyrgyzstan. Ne fakamatala mai ne tuagane konei a muna‵tonu fakaofoofogia e uiga ki a Ieova mo tena fuafuaga mō tino katoa. Ne faitau mai ne latou ki a māua mai te tusi ko te From Paradise Lost to Paradise Regained. * Kae ona ko te mea e tasi fua te ‵kopi i Tokmok, ne tusi lima fua ne māua a te mā ‵kopi.

A te mea muamua ne tauloto ne māua ko te valoaga i te Kenese 3:15. Ka fakataunu a te valoaga tenei e auala i a Iesu e pelā me ko te Tupu faka-Mesia a te Atua. A te mea tenā se fekau tāua e ‵tau o lagona ne tino katoa! Kae uke ‵ki a pogai e ‵tau ei mo tatou o aofia i te folafolaatuga o te fekau tenā. (Mata. 24:14) E se leva, kae ne ‵fuli ne te munatonu mai te Tusi Tapu a mā olaga.

Ne ‵kami māua ne se taina Kelisiano i Tokmok ki se avaga. Ne lavea ei ne māua fakamuli a uiga tu ‵kese o  Molimau. Ne seki ai ne meainu ma‵losi i te avaga, kae ne fakateletele faka‵lei eiloa a te faiga o te ‵kaiga. Ne ‵kese ‵ki eiloa te avaga tenei ma faka‵pau ne au ki nisi avaga ne ‵kau māua ki ei, kolā e ko‵na faeloa i ei a tino ‵kami, se ‵lei olotou uiga kae fakaaoga a pati ma‵sei.

Ne ‵kau atu foki māua ki nisi fakatasiga Kelisiano a te fakapotopotoga i Tokmok. Ne fai eiloa i te vao, telā e fetaui ‵lei eiloa mo te tau o te aso. Ne iloa ne taina mo tuagane me tumau eiloa a pulisimani i te alamati ki a matou, tela la ne matapula‵pula eiloa a taina. I te ‵tau ‵moko ne maopoopo matou mō fakatasiga i se fale. E fia a taimi ne au‵mai ei a pulisimani ki te fale kae ne fia iloa ne latou me ne a omotou mea e fai. I te taimi ne papatiso ei māua mo Mairambubu i a Iulai 1982 i te vaitafe ko Chüy, ne ‵tau o fakaeteete foki māua. (Mata. 10:16) Ne oko atu a taina i se aofaki foliki kae maopoopo i te vao. Ne usu ne matou se pese o te Malo kae fakalogo‵logo ki te lāuga mō te papatisoga.

I te 1987 ne fakamolemole mai se taina ki a au ke asi atu ki se tino fiafia i te fakai o Balykchy. E nofo ki se fa itula e tele atu ei koe i te tuleini ki te fakai tenā. Mai tua o se fia o malaga talai ki Balykchy, ne mafai ei o maua atu a tino fia‵fia e tokouke. A te mea tenei se avanoaga gali ke fakalauefa atu te ‵tou galuega talai.

Ne faima‵laga atu a māua mo Mairambubu ki Balykchy. Ne ‵nofo māua i konā i te ukega o fakaotiga o vaiaso, olo i te galuega talai, kae fai foki a fakatasiga Kelisiano i konā. Ne gasolo malielie aka ki luga te manakogina o tusi. Ne avatu ne matou a tusi mai Tokmok i se mishok , se taga ne fakaaoga ke ave i ei a pateta. Ne seki mafai o lava te manakoga i taga e lua kolā ne ‵fonu i tusi mo mekesini i se masina e tasi. Ne mafai foki ne matou o talai atu ki pasese i luga i te tuleini māfai ko olo atu ki Balykchy penā foki māfai ko ‵foki matou.

I te 1995, ne fakatu aka se fakapotopotoga i Balykchy—i se valu tausaga mai tua o te asiga muamua a māua ki te fakai tenā. Ne manakogina a tupe e uke i tausaga konā ke faima‵laga atu mai Tokmok ki Balykchy. Ne se uke mā tupe, tela la ne mafai pefea māua o ola? Ne aumai faeloa ne se taina Kelisiano a tupe ke mafai o ‵togi ei a nisi mea a māua. Ne lavea ‵lei ne Ieova a te mā manakoga ke fakalauefa atu te mā galuega talai, kae ne ‵tala mai ne ia “a pui o vai o te lagi” ki a māua. (Mala. 3:10) E tonu, e mafai ne Ieova o fai a mea katoa!

I TE 1992, ne ‵tofi aka au ke tavini atu e pelā me se toeaina, te toeaina Kyrgyztan muamua eiloa i te fenua. I te fakapotopotoga a matou i Tokmok, ne uke ‵ki eiloa a avanoaga i te taviniga. Ne maua ne māua ne a‵koga faka-te-Tusi Tapu mo talavou Kyrgyztan i akoga ma‵luga. E tokotasi mai talavou konei ko tavini atu nei i te Komiti o te Ofisa Lagolago, kae ko te suā tokolua e paenia fakapito. Ne olo atu foki māua o fesoasoani ki nisi tino i motou fakatasiga. I te kamatamataga o te 1990 tupu, a omotou tusi ke oko foki ki fakatasiga e fai i te ‵gana Lusia. Kae e tokouke te aofaki o tino i te fakapotopotoga e faipati ki te ‵gana Kyrgyz pelā me ko te lotou ‵gana totino. Tela la, ne ‵fuli ne au a lāuga, ke fesoasoani atu ki a latou ke puke ‵mau ki te munatonu.

Ne fakalave‵lave foki māua mo Mairambubu i te putiakaga o te mā kāiga. Ne ave ne māua a mā tama‵liki  i te galuega talai mo fakatasiga Kelisiano. A te mā tamaliki fafine ko Gulsayra—telā ko fatoa kātoa tena 12 tausaga—ne fiafia eiloa o faipati atu ki tino kolā e sa‵sale i auala e uiga ki te Tusi Tapu. Kae ne fia‵fia mā tama‵liki o tauloto a tusi fai‵tau mai te Tusi Tapu. I te auala tenei, ne aofia malosi eiloa mā tama‵liki, kae fakamuli ifo ko ma mokopuna, i mea fai a te fakapotopotoga. Mai mā tama‵liki e toko 9 mo mokopuna e toko 11, e toko 16 e tavini atu nei ki a Ieova io me ‵kau atu ki fakatasiga fakatasi mo olotou mātua.

E fia‵fia eiloa a taina mo tuagane kolā ne kamata ne latou te galuega a Ieova i te motou fakai i tausaga talu mai te 1950 ke lavea atu a ‵fuliga ne fai ne matou. Pelā mo se mea e tasi, talu mai te 1990 o vau ki mua, ne maua ne matou te saolotoga lasi ke talai atu te tala ‵lei kae maopoopo fakatasi i se aofaki lasi.

I te1991, ne ‵kau atu māua mo taku avaga ki te fono o te atufenua muamua i Alma-Ata , telā ko lauiloa i aso nei e pelā me ko Almaty, i Kazakhstan. Kae i 1993, ne fakatoka ne taina i Kyrgyzstan se fono o te atufenua i te Spartak Stadium i Bishkek mō te taimi muamua. E nofo ki se vaiaso ne fakatoka ei ne tino talai a te fale fai tafaoga tenā mō te fono. Ne ofo masei eiloa te pule telā ne talia ne ia ke fakaaoga ne matou a te koga tenā e aunoa mo se ‵togi.

I te 1994, ne fai foki se ‵fuliga tāua e tasi i te taimi muamua ne ‵lomi ei a tusi i te ‵gana Kyrgyz. Nei la, ko ‵fuli faeloa a tusi i te ‵gana Kyrgyz ne se potukau ‵fuli tusi i Bishkek. E tonu, i te 1998 ne toe talia mai a te galuega a Molimau i Kyrgyzstan. Ne gasolo aka ki luga te fakapotopotoga, kae ko silia atu nei mo te 5,000 o tino talai i ei. I aso nei, ko nofo ki te 83 fakapotopotoga kae 25 potukau i te ‵gana Saina, Palagi, Kyrgyz, Lusia, ‵gana fai tāga faka-Lusia, Turkey, Uighur, mo Uzbek. E ‵kau fakatasi eiloa a taina mo tuagane pele konei mai telega kese‵kese o tavini atu ki a Ieova. Ne mafai eiloa ne Ieova o fai a fakamafuli‵fuliga tāua konei.

Ne ‵fuli foki ne Ieova toku olaga. Ne puti aka au i se kāiga fatauva kae lima fua tausaga i te akoga. Kae ne fakaaoga eiloa au ne Ieova ke tavini atu e pelā me se toeaina kae akoako atu a muna‵tonu tāua mai te Tusi Tapu ki tino kolā ne a‵koga ‵lei atu i a au. E tonu, ne fai ne Ieova a mea konei ke ‵tupu. Ne fakamalosi mai a mea ne ‵tupu i toku olaga ke tumau i te faipati atu mo te fakamaoni e uiga ki a Ieova, telā e “mafai ne [ia] o fai a mea katoa.”—Mata. 19:26.