1. Se a te mea ne ‵valo mai ne Iesu me ka tupu ki Ielusalema i te senitenali muamua?

 I NAI aso mai mua o mate a Iesu, ne fai atu ne ia a fakamatalaga liki‵liki o se valoaga telā ne taunu tena fakataunuga muamua i aso fakaoti o te olaga o tino Iutaia. Ne fakailoa mai a ia me e isi se aso ka “nikoi ne kautau” a Ielusalema. (Luka 21:20) Ne fai atu a Iesu ki ana soko me kafai ko lavea ne latou a kautau konā—kolā ko kautau a Loma—e ‵tau mo latou o tiaki fakavave a te koga tenā.—Luka 21:​21, 22.

2. Se a te fakamasauaga ne fai atu ne te apositolo ko Paulo ki Kelisiano Epelu i Iuta mo Ielusalema?

² I nai tausaga mai mua o nikoi a Ielusalema ne te kautau Loma, ne tusi atu ne te apositolo ko Paulo se fekau tāua i te tusi ko Epelu. Ne fai atu ne Paulo a pati fakatonutonu tāua ki Kelisiano i Iuta mo Ielusalema kolā ka fesoasoani ki a latou ke fakatoka mō mea kolā ka ‵tupu i aso fakamuli. Kae ne a mea ka ‵tupu fakamuli? A Ielusalema ka fakaseai atu. Kafai e ma‵nako a Kelisiano konā ke ‵sao latou, e ‵tau o toka latou o tiaki olotou fale mo pisinisi. Tela la, ne tusi mai a Paulo e uiga ki te fakai ko Ielusalema: “E se maua ne tatou i konei se fakai telā e tumau.” Kae ne toe fakaopoopo mai a ia: “Kae e ‵sala malosi atu eiloa tatou ki te fakai telā ka oko mai.”—Epe. 13:14.

3. Se a te “fakai telā e isi ne ana fakavae ‵tonu,” kae kaia e ‵sala tatou ki ei?

³ Kāti ne fakatauemu atu a nisi tino ki Kelisiano kolā ne fakaiku aka ne latou ke tiaki a Ielusalema mo Iuta, kae ko te lotou fakaikuga tenā ne faka‵sao i ei latou. I aso nei, e fakatauemu  mai a tino ki a tatou me e se fakatāua ne tatou te mauaga o tupe e uke kae e se tali‵tonu tatou me mafai ne tāgata o faka‵lei a fakalavelave i te lalolagi nei. Kae kaia ne fai ei ne tatou te fakaikuga tenā? E iloa ne tatou me i te olaga tenei e se tumau. Kae ko tatou e ‵sala ki te “fakai telā e isi ne ana fakavae ‵tonu,” ko te “fakai telā ka oko mai,” telā ko te Malo o te Atua. a (Epe. 11:10; Mata. 6:33) A ulutala fo‵liki katoa i te mataupu tenei ka faipati ki mea konei: (1) te auala ne fesoasoani atu a pati fakatonutonu a Paulo ki Kelisiano i te senitenali muamua ke tumau i te ‵sala atu ki “te fakai telā ka oko mai,” (2) te auala ne fakatoka ne Paulo a latou mō mea kolā ka ‵tupu i aso fakamuli, mo te (3) te aoga o ana pati fakatonutonu ki a tatou i aso nei.

TALITONU KI TE TINO TELĀ E SE MAFAI O TUKU TIAKI NE IA KOE

4. Kaia ne tāua ei a Ielusalema ki te kau Kelisiano?

⁴ Ne tāua eiloa a Ielusalema ki te kau Kelisiano. Ne fakatu aka te fakapotopotoga Kelisiano muamua eiloa i konā i te 33 T.A., kae ‵nofo a tino o te potukau pule i te fakai tenā. E se gata i ei, e tokouke a Kelisiano e isi ne olotou fale i konā kae uke foki olotou kope ne maua i te fakai tenā. Kae ne fakailoa atu a Iesu me e ‵tau mo latou o ‵tele ki tua mo Ielusalema e pelā foki mo Iuta.—Mata. 24:16.

5. Ne fakatoka pefea ne Paulo a Kelisiano mō te mea ka tupu?

⁵ Ko te mea ke fakatoka a Kelisiano mō te mea ka tupu, ne fesoasoani atu a Paulo ke malamalama latou i te kilokiloga a Ieova ki te fakai ko Ielusalema. Ne fakamasaua atu a Paulo ki a latou me i te kilokiloga a Ieova, a te faletapu, te kau faitaulaga, mo taulaga kolā e ofo atu i Ielusalema ko seai ne olotou aoga. (Epe. 8:13) Ne ‵teke atu a te tokoukega o tino i te fakai ki te Mesia. Ko se toe fai nei te faletapu i Ielusalema e pelā me ko te fakavae o te tapuakiga ‵ma ki a Ieova, kae ka fakaseai atu.—Luka 13:​34, 35.

6. Kaia ne fetaui ‵lei ei a te fakamasauaga a Paulo i te Epelu 13:​5, 6 ki Kelisiano?

⁶ I te taimi ne tusi atu ne Paulo a tena tusi ki te kau Epelu, kae koi tokouke eiloa a tino e ‵nofo i Ielusalema kae āsi atu sāle foki ki ei. Ne taku ne se tino tusi tala mai Loma i te taimi tenā a Ielusalema e pelā me ko “te ‵toe fakai takutakua eiloa i te feitu ki Saegala.” Ne faima‵laga atu a tino Iutaia mai fakai e uke i tausaga katoa o fakamanatu a aso fia‵fia i konā, kae uke ‵ki a tupe a te fakai e maua mai i ei. E mautinoa me ne aoga foki ki Kelisiano a te tulaga ‵lei tenei i mea tau tupe. E se taumate tenā te pogai ne fai atu a Paulo ki a latou: “Ke ‵kalo kea‵tea mai te fia‵fai ki tupe i otou olaga, kae ke lotoma‵lie ki mea ko maua ne koutou.” Oti aka, siki mai ei ne ia a pati ‵gali kae fakamalosi loto mai te Tusi Tapu, telā ko te tautoga totino eiloa a Ieova: “Ka se tiaki lele eiloa ne au a koe, kae ka se tuku tiaki lele eiloa ne au a koe.” (Faitau te Epelu 13:​5, 6; Teu. 31:6; Sala. 118:6) Ka manakogina malosi eiloa ne Kelisiano i Ielusalema mo Iuta a pati fakamalosi konei. Kaia? E seki leva mai tua o te mauaga ne latou te tusi tenei, ne ‵tau o tiaki ne latou olotou fale, olotou pisinisi, mo te ukega o olotou kope. Kae e ‵tau o fakafesagai atu latou ki mea ka fe‵paki mo latou.

7. Kaia e ‵tau ei o fakamalosi aka te ‵tou tali‵tonu ki a Ieova i te taimi nei?

⁷ Akoakoga mō tatou: Se a te mea ka tupu i aso mai mua? Ko te gataga o te olaga tenei telā ka tupu i te taimi o te “fakalavelave lasi.” (Mata. 24:21) E ‵tau mo tatou o tumau i te matapula‵pula kae toka faeloa e pelā mo Kelisiano i te senitenali muamua. (Luka 21:​34-36) I te taimi o te fakalavelave lasi, e ‵tau o tiaki ne  tatou a nisi kope io me ko ‵tou kope katoa mo te tali‵tonu katoatoa me ka se mafai eiloa o tiaki ne Ieova ana tino. Tenei eiloa te taimi, mai mua o tupu te fakalavelave lasi, ke na fakaasi atu me ko oi te tino e tali‵tonu tatou ki ei. Ke fesili ifo ki a koe loa, ‘E mata, e fakaasi atu i aku faifaiga mo oku fakamoemoega a toku talitonu ki te Atua telā ne tauto me ka tausi ne ia au, kae e se ki tupe?’ (1 Timo. 6:17) E tonu, e tiga loa e uke a akoakoga e tauloto ne tatou mai te mea ne tupu i te senitenali muamua, kae ka silia atu te lasi o te mea ka tupu i te taimi o te “fakalavelave lasi.” Tela la, e iloa pefea ne tatou a mea e manakogina ke fai ne tatou māfai ko tupu te fakalavelave lasi?

FAKA‵LOGO KI TINO KOLĀ E FAI NE LATOU TE TAKITAKIGA

8. Ne a fakatonuga ne tuku atu ne Iesu ki ana soko?

⁸ I nai tausaga mai tua o te mauaga ne Kelisiano a tusi a Paulo ki tino Epelu, ne lavea ne latou te kautau Loma e nikoi ne latou te fakai o Ielusalema. A te mea tenā se fakailoga ki a latou ke na ‵tele kea‵tea; ka fakaseai eiloa a te fakai o Ielusalema. (Mata. 24:3; Luka 21:​20, 24) Kae ka ‵tele latou ki fea? A Iesu ne fai atu fua: “Ko latou kolā e ‵nofo i Iuta ke na kamata o ‵tele ki luga i mauga.” (Luka 21:21) A te kogā koga tenā e uke ‵ki a mauga i ei. Kae ko te koga fea ka ‵tele latou ki ei?

9. Kāti se a te pogai ne mafaufau ‵mafa ei a Kelisiano ki mauga kolā ka mafai o ‵tele atu latou o faka‵lafi i ei? (Onoono foki ki te mape.)

⁹ Ke mafaufau ki mauga kolā ne mafai o ‵tele atu ki ei a Kelisiano: ko mauga o Samalia, ko mauga o Kalilaia, te Mauga o Helemoni mo mauga o Lepanona, mo mauga i te suā feitu o te Iolitana. (Onoono ki te mape.) E isi ne fakai i luga i mauga konā e foliga ‵lei kae tokagamalie. E pelā mo te fakai ko Gamla, e tu i se mauga maluga ‵ki telā e faigata ke oko atu ki ei. Ne ‵kilo atu a nisi tino Iutaia ki te fakai tenā me se koga ‵lei ke olo o faka‵lafi i ei. Kae ne olo atu a tino Loma o taua atu ki te fakai ko Gamla, kae ne ‵mate i ei a tino e tokouke kolā ne ‵nofo i konā. b

10-11. (a) Ne takitaki pefea ne Ieova ana tino? (Epelu 13:​7, 17) (e) Ne aoga pefea ki Kelisiano a te lotou faka‵logo ki a latou kolā ne fai ne latou te takitakiga? (Onoono foki ki te ata.)

 ¹⁰ E foliga mai me ne takitaki ne Ieova a Kelisiano e auala i taina kolā e fai ne latou te takitakiga o te fakapotopotoga. Ne tusi fakamuli mai a te tino tusi tala fakasolopito ko Eusebius: “Ne maua ne tino o te fakapotopotoga i Ielusalema, e auala i te takitakiga a te Atua, se fakaasiga telā ne tuku atu ki tāgata filifilia; ne fakatonu atu ki a latou . . . ke ‵tele kea‵tea mo te fakai mai mua o tupu te taua kae ke olo o ‵nofo i te fakai o Pelea ko Pella.” E foliga mai me i te fakai ko Pella se koga ‵lei ke olo ki ei a Kelisiano. E se ‵mao malosi mai i Ielusalema, tela la, e faigofie fua ke olo atu ki ei. Se fakai o tino o Fenua Fakaa‵tea tela la e se aofia i fenua o tino Iutaia kolā e taua atu ki te kau Loma ke maua te lotou saolotoga.—Onoono ki te mape.

¹¹ A Kelisiano kolā ne “faka‵logo ki a latou kolā e fai ne latou te takitakiga” i te fakapotopotoga ne ‵tele eiloa ki mauga, ki Pella. (Faitau te Epelu 13:​7, 17.) Ona ko te lotou faka‵logo, ne ‵sao i ei a tino o te Atua. E fakamaoni mai i tala fakasolopito me ne seki tuku tiaki ne te Atua a latou kolā e ‵nofo fakatalitali “ki se fakai telā e isi ne ana fakavae ‵tonu”—ko te Malo o te Atua.—Epe. 11:10.

12-13. Ne takitaki pefea ne Ieova ana tino i taimi faiga‵ta?

¹² Akoakoga mō tatou: E fakaaoga ne Ieova a latou kolā e fai ne latou te takitakiga ke tuku atu a fakatonuga ki ana tino. E ‵fonu te Tusi Tapu i fakaakoakoga ‵gali a Ieova e uiga ki te auala ne fakaaoga ne ia a tāgata fakamaoni ke takitaki ana tino i taimi faiga‵ta. (Teu. 31:23; Sala. 77:20) Kae ko lavea ne tatou i aso nei a fakamaoniga e uke me koi fakaaoga eiloa ne Ieova a taina kolā e fai ne latou te takitakiga.

¹³ E pelā mo te taimi ne poko ei te famai ‵pisi ko te COVID-19, e isi ne fakatonuga ne maua ne tatou mai i a “latou kolā e fai ne latou te  takitakiga.” Ne maua ne toeaina a fakatonuga ki te auala ke fai ei a fakatasiga kae ke tumau eiloa a taina mo tuagane i te lotou tapuakiga ki a Ieova. Mai tua malie o te pokoga o te famai, ne fai a ‵tou fono ‵lasi i ‵gana e silia atu mo te 500 e auala i te Itaneti, TV, mo te letio. Ne seki gata eiloa te mauaga ne tatou o meakai faka-te-agaga. Ona ko te mea tenā, ne tumau eiloa te ‵kau fakatasi o tatou. E tali‵tonu tatou me faitalia a fakalavelave e fe‵paki mo tatou i aso mai mua, ka tumau eiloa a Ieova i te fesoasoani ki a latou kolā e fai te takitakiga ke iloa ne latou te mea e ‵tau o fai. I tafa o te tali‵tonu ki a Ieova kae faka‵logo ki ana fakatonuga, ne a nisi uiga ka fesoasoani mai ke fakatoka tatou mō te fakalavelave lasi kae ke fai ne tatou a fakaikuga ‵poto i te taimi faigata tenā?

FAKAASI TE ALOFA FAKATAINA MO TE UIGA TALIMALO

14. E ‵tusa mo te Epelu 13:​1-3, ne a uiga ne ‵tau o fakaasi atu ne Kelisiano i te fakaotiotiga o te olaga o tino Iutaia?

¹⁴ Kafai ko tupu te fakalavelave lasi, ka manakogina malosi ke fakatau fakaasi atu ne tatou te alofa telā ne seki fakaasi aka muamua loa ne tatou. Tenā ko ‵tau ei o tau‵tali tatou i te fakaakoakoga a Kelisiano kolā ne ola i Ielusalema mo Iuta. Ne fakaasi atu faeloa ne latou a te alofa te suā tino ki te suā tino. (Epe. 10:​32-34) Kae i tausaga mai mua o palele atu a te olaga o tino Iutaia, ne manakogina ke lasi atu a te “a‵lofa fakataina” mo te “uiga talimalo” e ‵tau o fakaasi atu ne Kelisiano. c (Faitau te Epelu 13:​1-3.) Tenā foki te mea e ‵tau o fai ne tatou i te taimi o te gataga o te olaga tenei.

15. Kaia ne ‵tau ei o fakaasi atu ne Kelisiano Epelu a te alofa fakataina mo te uiga talimalo i te lotou ‵telega kea‵tea?

¹⁵ I te taimi ne nikoi ei ne te kautau Loma a Ielusalema kae toe olo kea‵tea, ne ‵tele kea‵tea a Kelisiano mo nai kope fua i olotou lima. (Mata. 24:​17, 18) Ne ‵tau o fakatau fesoasoani latou i te taimi ne faima‵laga ei latou ki luga i mauga ke oko ki te taimi ko ‵nofo ei i olotou fale ‵fou. E mautinoa me ne uke ‵ki a ‘taimi ne manakogina ei’ se fesoasoani, kae se avanoaga gali tenā ke fakaasi atu ne Kelisiano a te alofa tonu fakataina mo te uiga talimalo mai te fakatau fesoasoani kae tufa atu olotou mea ki nisi tino.—Tito 3:14.

16. E fakaasi atu pefea ne tatou a te alofa ki taina tapuaki kolā e ma‵nako ki ‵tou fesoasoani? (Onoono foki ki te ata.)

¹⁶ Akoakoga mō tatou: E fakamalosi aka ne  te alofa ke fakatau fesoasoani tatou ki taina tapuaki māfai e ma‵nako ki se fesoasoani. Ne loto fia‵fia a tino e tokouke o te Atua o fesoasoani atu i te feitu faka-te-foitino mo te feitu faka-te-agaga o olotou taina mo tuagane kolā ne ‵sola mai olotou fenua ‵tonu ona ko taua mo fakalavelave o te natula. Ne fai mai se tuagane mai Ukraine telā ne tele kea‵tea mai tena fale ona ko te taua, penei: “Ne lagona ne matou te fesoasoani o Ieova e auala i ‵tou taina. Ne talimalo faka‵lei kae fesoasoani mai latou ki a matou i Ukraine, i Hungary, kae i konei foki i Siamani.” A tino kolā e uiga talimalo ki olotou taina mo tuagane kae fesoasoani atu foki ki a latou e fai eiloa pelā me ne mea faigaluega i lima o Ieova.—Faata. 19:17; 2 Koli. 1:​3, 4.

17. Kaia e tāua ei ke na ati aka ne tatou a te alofa fakataina mo te uiga talimalo i te taimi nei?

¹⁷ E seai se fakalotolotolua me ka lasi atu a te fesoasoani e manakogina i aso mai mua nei i lō te aso nei. (Sapa. 3:​16-18) Ko akoko tatou ne Ieova i te taimi nei ke ati aka a te alofa fakataina mo te uiga talimalo, ko uiga kolā ka manakogina malosi i te taimi tenā.

MEA KA ‵TUPU I ASO MAI MUA

18. E fakaakoako pefea tatou ki Kelisiano Epelu i te senitenali muamua?

¹⁸ E ‵tusa mo tala fakasolopito, a Kelisiano kolā ne ‵tele ki mauga ne ‵sao mai te fakalavelave matagā telā ne tupu ki Ielusalema. Ne tiaki ne latou te fakai, kae ne seki tiaki lele ne Ieova a latou. Kae pefea tatou i aso nei? E se iloa faka‵lei ne tatou a te auala ka ‵tupu ei a mea i aso mai mua. Kae ko iloa ne tatou a te fakailoaga a Iesu ke toka tatou. (Luka 12:40) Ko maua foki ne tatou a pati polopoloki mo pati fakatonutonu a Paulo i tena tusi ki tino Epelu, ko fakatonuga kolā e ‵pau eiloa te lotou aoga ki a tatou i aso nei e pelā mo te lotou aoga ki Kelisiano i te senitenali muamua. Kae ko iloa foki ne tatou a te tautoga a Ieova ne fai me ka se mafai eiloa o tuku tiaki ne ia a tatou. (Epe. 13:​5, 6) Ke na ‵sala malosi atu eiloa tatou ki te fakai telā ka tumau—ko te Malo o te Atua—kae ka maua ne tatou a fakamanuiaga ‵gali ke oko ki te se-gata-mai.—Mata. 25:34.