1-2. Ne a mea ka sau‵tala tatou ki ei i te mataupu tenei?

KO UKE fakamaoniga ko maua nei ne tatou me ko ‵nofo tatou i te fakaotiotiga o aso fakaoti o te olaga tenei. I se taimi pili mai mua nei, ka fakaseai ei ne Ieova mo Iesu Keliso a pulega katoa kolā e ‵teke ki te Malo o te Atua. Koi tuai o tupu te mea tenā, ka taua faeloa a te tupu ki mātū mo te tupu ki saute kae taua foki ki tino o te Atua.

² I te mataupu tenei, ka sau‵tala tatou ki te valoaga i te Tanielu 11:40–12:1. Ka iloa ei ne tatou te tupu ki mātū kae sau‵tala ki auala ke fakafesagai atu mo te loto tali‵tonu ki fakalavelave ka fe‵paki mo tatou mai mua nei.

3-4. Ko oi te tupu ki mātū i aso nei? Fakamatala mai.

³ I te taimi ne maofa ei te Soviet Union i te 1991, ne maua ne tino o te Atua i te kogā fenua lasi tenā “se tamā fesoasoani”—se saolotoga. (Tani. 11:34) Tenā ne mafai ei o talai latou e aunoa mo ne fakataputapuga, kae seki leva kae gasolo aka te aofaki o tino talai i fenua kolā ne ‵nofo muamua mai lalo i te Soviet Union ki se fia selau afe. Fakamuli ifo, ne sae aka a Lusia mo fenua e ‵lago ki ei e pelā me ko te tupu ki mātū. E pelā mo mea ne sau‵tala ki ei i te mataupu muamua, ko te mea ke fetaui ‵lei se malo ke fai pelā me ko te tupu ki mātū io me ko te tupu ki saute, e tolu a mea e ‵tau o fai ne ia: (1) fakasaua ‵tonu atu ki tino o te Atua, (2) fakaasi i ana faifaiga i a ia e takalialia ki a Ieova mo ana tino, mo te (3) fakatau taua mo te tupu e fai fili ki ei.

 ⁴ Ke onoono tatou ki pogai e fai atu ei tatou me i te tupu ki mātū i aso nei ko Lusia mo fenua e ‵lago ki ei. (1) Ne taua ‵tonu atu latou ki tino o te Atua, fakatapu te lotou galuega talai kae fakasaua te fia selau afe o taina mo tuagane kolā e ‵nofo i fenua e pule atu latou ki ei. (2) E fakaasi mai i olotou faifaiga a te lotou takalia‵lia ki a Ieova mo ana tino. (3) Ne taua atu faeloa ki te tupu ki saute, telā ko te Malo Pule o Peletania mo Amelika. Ke onoono tatou ki pogai e ‵tau ei o fai a Lusia mo fenua e ‵lago ki ei mo fai te tupu ki mātū.

5. Ko te vaitaimi fea ne faipati ki ei te Tanielu 11:40-43, kae ne a mea ka ‵tupu i te vaitaimi tenā?

⁵ Faitau te Tanielu 11:40-43. A te vaega tenei o te valoaga e fakaasi mai ei a mea kolā ka ‵tupu i te taimi o te gataga. E fakamatala mai i ei a taua i te va o te tupu ki mātū mo te tupu ki saute. Ne ‵valo mai a Tanielu me i te taimi o te gataga, a te tupu ki saute mo te tupu ki mātū ka aofia i se “fakatau ‵tekega” io me “ka ‵loka fakatasi lā sau.”—Tani. 11:40; fml.

6. Ne a fakamaoniga e lavea atu me e fakatau ‵teke eiloa te avā tupu konei?

⁶ Ka fakatau‵fai faeloa a te tupu ki mātū mo te tupu ki saute me i o oi te malo e malosi atu. E pelā me se fakaakoakoga, ke mafaufau ki mea ne ‵tupu mai tua o te Taua i te II a te Lalolagi i te taimi ne kamata o pule atu te Soviet Union mo fenua e ‵lago ki ei, ki koga e uke o Eulopa. A faifaiga a te tupu ki mātū ne faimālō ei te tupu ki saute ke fakatu ne ia se kautau telā e aofia ei a kautau mai nisi atufenua, telā e fakaigoa ki te NATO. Ne fakamāumāu foki ne te tupu ki mātū mo te tupu ki saute a tupe e uke ke faite a lā toe meatau ma‵losi. Ne fakatau tāua lāua kae ‵lago atu ki fenua e ‵kau ki a lāua i taua kolā ne fai i Afelika, Asia, mo Latina Amelika. I tausaga fakamuli nei, ne gasolosolo malie o malosi a Lusia mo fenua e ‵lago atu ki ei. Ne taua atu foki a ia ki te tupu ki saute mai te fakaaogaga o mea tau komupiuta. Ne ‵losi atu te tupu e tasi ki te suā tupu me fakaaoga ne ia a polokalame i komupiuta ke kaisoa a tupe kae ke fakamasei foki tena malo. Kae pelā mo te valoaga a Tanielu, a te tupu ki mātū ka taua atu faeloa ki tino o te Atua.—Tani. 11:41.

7. Se a “te Fenua Gali”?

⁷ Tanielu 11:41 e fai mai me i te tupu ki mātū ka ulu atu ki loto i “te Fenua Gali.” Se a te fenua tenā? I aso mua, ne fai sāle te fenua ko Isalaelu e pelā me ko “te ‵toe fenua gali eiloa i fenua katoa.” (Eseki. 20:6) Kae ko te mea telā ne tu ‵kese ei te fenua tenā me tenā te koga ne fai i ei te tapuakiga tonu. Talu mai te Penitekoso 33 T.A., ne seki toe fai a te “fenua” tenā pelā me tu i se koga e tasi, ona la ko tino o Ieova e salalau atu i te lalolagi kātoa. Tela la, a “te Fenua Gali” i aso nei ko te palataiso faka-te-agaga o tino o Ieova telā e aofia i ei te lotou tapuakiga ki a Ieova e auala i fakatasiga mo te galuega talai.

8. I auala fea ne ulu atu ei te tupu ki mātū ki loto i “te Fenua Gali”?

⁸ I aso fakaoti, ne ulu fakafia atu a te tupu ki mātū ki loto i “te Fenua Gali.” E pelā mo te taimi ne fai ei a Nazi Siamani pelā me ko te tupu ki mātū, maise i te taua i te lua a te lalolagi, ne ulu atu te tupu ki loto i “te Fenua Gali” e auala i te fakasaua mo te tamatega ne ia a tino o te Atua. Mai tua o te Taua i te II a te Lalolagi, i te taimi ne fai ei a te Soviet  Union pelā me ko te tupu ki mātū, ne ulu atu te tupu tenā ki “te Fenua Gali” e auala i te fakasauaga o tino o te Atua, kae ave fakapagota latou.

9. I tausaga fakamuli nei, ne ulu atu pefea a Lusia mo fenua e ‵lago ki ei ki loto i “te Fenua Gali”?

⁹ I tausaga fakamuli nei, ne ulu atu foki a Lusia mo fenua e ‵lago ki ei ki loto i “te Fenua Gali.” I te auala fea? I te 2017, ne fakatapu ne te tupu ki mātū tenei, a te galuega talai a tino o Ieova kae ‵pei a nisi o ‵tou taina mo tuagane ki falepuipui. Ne fakatapu foki ne ia a ‵tou tusi, e aofia ei te ‵Fuliga o te Lalolagi Fou. E se gata i ei, ne puke ne ia a ‵tou ofisa lagolago i Lusia penā foki mo Fale Tapuaki mo Fale Fai Fono. Mai tua o mea katoa konei ne ‵tupu, i te 2018 ne fakailoa mai ei ne te Potukau Pule me i a Lusia mo fenua e ‵lago ki ei ko te tupu ki mātū. Kae ui i ei, faitalia loa me fakasaua malosi a tino o Ieova, e ita fitifiti latou ma taua atu ki te malo io me taumafai o fai ke mafuli te malo. I lō te fai penā, e tau‵tali latou ki pati fakatonutonu mai te Tusi Tapu ke ‵talo mō “tino katoa i tulaga ma‵luga,” maise māfai ko fai ne tino penā olotou fakaikuga kolā e mafai o pokotia ei te saolotoga ke tapuaki atu.—1 Timo. 2:1, 2.

10. E mata, ka fakatakavale ne te tupu ki mātū a te tupu ki saute? Fakamatala mai.

¹⁰ Te valoaga i te Tanielu 11:40-45 e faipati eiloa ki mea ka fai ne te tupu ki mātū. E mata, e fakauiga i ei me ka fakatakavale ne ia a te tupu ki saute? Ikai. Kafai ko fakaseai ne Ieova mo Iesu a pulega katoa a tāgata i te taua i Amaketo, a te tupu ki saute “koi ola” eiloa. (Faka. 19:20) Kaia e mautinoa ei i a tatou te mea tenā? Onoono la ki mea e fakaasi mai i valoaga i te Tanielu mo te Fakaasiga.

11. Se a te mea e fakaasi mai i te Tanielu 2:43-45? (Onoono ki te ata i te ‵kava.)

¹¹ Faitau te Tanielu 2:43-45. E fakamatala mai ne te pelofeta ko Tanielu se tupua lasi telā tena foitino e faite ki vaegā fiti kese‵kese. A vaega takitasi e fakasino atu ki malo kese‵kese kolā ne pule atu ki fenua kolā ne ‵nofo i ei a tino e tokouke o te Atua. Ne pule atu a malo konei i taimi kese‵kese. A vae o te tupua ne faite ki te fiti palutasi mo te kele. E fakasino atu a vae konā ki te malo fakaoti eiloa telā ko Peletania mo te Iunaite Sitete. E fakaasi mai i te valoaga tenā me kafai ko oko mai te Malo o te Atua kae fakaseai ne ia a malo o tāgata, kae ko te Malo Pule o Peletania mo Amelika koi pule mai eiloa.

12. Se a te mea e fakasino atu ki ei te fitu o ulu o te manu fekai, kae kaia e tāua ei?

¹² Ne fakamatala mai foki ne te apositolo ko Ioane te fakasologa o malo pule o te lalolagi kolā ne pule atu ki tino o Ieova. Ne fakasino atu a Ioane ki malo konei me ko te manu fekai e fitu ana ulu. A te fitu o ulu o te manu fekai ko te Malo Pule o Peletania mo Amelika. E tāua ‵ki te mea tenei me e seai se fakaasiga e fai mai me ka toe sae aka se suā ulu. Koi pule mai eiloa a te fitu o ulu o te manu fekai i te taimi e fakaseai ei ne Keliso mo tena kautau faka-te-lagi a te ulu tenā fakatasi mo te manu fekai kātoa. *—Faka. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Ko oi a “Koka mai te fenua o Makoka,” kae se a te mea kāti ka fakaoso aka ne ia tena kaitaua ke taua atu ki tino o te Atua?

¹³ E tuku mai i te valoaga ne tusi ne Esekielu a fakamatalaga tai uke atu e uiga ki mea  ka ‵tupu i te vaitaimi o aso fakaoti o te tupu ki mātū mo te tupu ki saute. Kafai e ‵kilo tatou ki valoaga i te Esekielu 38:10-23; Tanielu 2:43-45; 11:44–12:1; mo te Fakaasiga 16:13-16, 21 me e fai‵pati ki se vaitaimi e tasi telā ka ‵tupu i ei a mea, e foliga mai me i mea e fakamatala mai lalo nei ko mea kolā ka ‵tupu.

¹⁴ I se taimi mai tua o te kamataga o te fakalavelave lasi, ka fai ne “tupu o te lalolagi nofoaki kātoa” ke ‵kaufakatasi a atufenua. (Faka. 16:13, 14; 19:19) A atufenua konā e taku i te Tusi Tapu me ko “Koka mai te fenua o Makoka.” (Eseki. 38:2) A atufenua ‵kaufakatasi konā ka taua atu o fakaseai a tino o te Atua. Se a te mea ka fakaoso aka ne ia te taua tenā? Ne lavea ne te apositolo ko Ioane a mea e uiga ki te taimi tenā, ka ‵to ifo mai te lagi a vaiua o fatu ‵lasi ki luga i fili o te Atua. A te vaiua fatu fakatusa tenā kāti se fekau faigata o te fakamasinoga telā ka folafola atu ne tino o Ieova. Kāti tenā te fekau ka fakaoso aka ne ia te kaitaua o Koka mai Makoka kae fanatu o taua ki tino o te Atua mo te manakoga ke ‵solo latou kea‵tea mai te lalolagi nei.—Faka. 16:21.

15-16. (a) Ne a mea kāti e fakasino atu ki ei te Tanielu 11:44, 45? (e) Ne a mea ka ‵tupu ki te tupu ki mātū mo te ‵toega o Koka mai Makoka?

¹⁵ A te fekau faigata tenei mo te taua fakaoti mai fili o te Atua kāti ko mea foki kolā ne faipati ki ei te Tanielu 11:44, 45. (Faitau.) Ne fai mai a Tanielu i konā me ka manavase a te tupu ki mātū ona ko “lipoti mai i te feitu ki saegala mo te feitu ki mātū,” tenā fano ei a ia mo te “kaitaua lasi.” E manako a te tupu ki mātū ke “tuku atu a tino e tokouke ke tamate.” A “tino e tokouke” konei e foliga mai me fakasino atu ki tino o Ieova. * Kāti ne fakamatala mai ne Tanielu i konei a te taua fakaoti ka fai ki tino o te Atua.

¹⁶ A te taua tenei mai te tupu ki mātū, fakatasi mo malo katoa o te lalolagi, ka fakaoso ne ia te kaitaua o te Atua Malosi Katoatoa, fakaoko mai ei ne ia te taua o Amaketo. (Faka. 16:14, 16) I te taimi tenā, a te tupu ki mātū, fakatasi mo malo katoa o te lalolagi kolā ne vaega o Koka mai Makoka, ka  fakaseai atu, kae ka “seai se tino e fesoasoani atu ki a ia.”—Tani. 11:45.

17. Ko oi a Mikaele “te pelenise sili” telā e taku mai i te Tanielu 12:1, kae ne a ana mea e fai?

¹⁷ A te suā fuaiupu i te tusi a Tanielu e tuku mai ei a fakamatalaga tai uke atu ki te auala ka fakaseai atu ei te tupu ki mātū mo fenua e ‵lago ki ei mo te auala ka faka‵sao ei tatou. (Faitau te Tanielu 12:1.) Se a te uiga o te fuaiupu tenei? A Mikaele ko te suā igoa o te ‵tou Tupu telā e pule nei, ko Keliso Iesu. Ko leva a ia ne “tu mō” tino o te Atua talu mai te 1914 i te taimi ne fakatu aka ei tena Malo i te lagi. I aso mai mua nei, ka “tu aka” a ia, io me ka fakaseai atu ne ia ana fili i te taua o Amaketo. A te taua tenā ko te ‵toe taua fakaoti eiloa telā e taku i te Tanielu me “se taimi o te puapuaga” tafasili i te masei i tala fakasolopito katoa. A te valoaga a Ioane telā ne fakamau i te Fakaasiga e fakasino ki te taimi mai mua malie eiloa o “te fakalavelave lasi.”—Faka. 6:2; 7:14.

18. Kaia e mafai ei o fakafesagai atu tatou mo te loto tali‵tonu ki mea ka ‵tupu i aso mai mua?

¹⁸ E mafai o fakafesagai atu tatou mo te loto tali‵tonu ki mea ka ‵tupu i aso mai mua nei me ko oti ne fakamautinoa mai ne Tanielu mo Ioane, me i tino kolā e tavini atu ki a Ieova mo Iesu ka ‵sao i te fakalavelave lasi. Ne fai mai a Tanielu me i tino kolā ka ‵sao atu ka “tusi olotou igoa i te tusi.” (Tani. 12:1) E mafai pefea o tusi ‵tou igoa i te tusi? E ‵tau o fakamaoni atu ne tatou me e fakatuanaki tatou ki a Iesu, te Tamā Mamoe a te Atua. (Ioa. 1:29) E ‵tau o papatiso tatou ke fakamailoga ei te ‵tou tukuatuga ki te Atua. (1 Pe. 3:21) Kae ‵tau o fakaasi atu ne tatou te ‵tou ‵lago atu ki te Malo o te Atua mai te faiga o te ‵toe mea e mafai o fai ke fesoasoani ki nisi tino ke tauloto ki mea e uiga ki a Ieova.

19. Ne a mea e ‵tau o fai nei ne tatou, kae kaia?

¹⁹ Tenei te taimi ke na fakamalosi aka te ‵tou tali‵tonu ki a Ieova mo tena fakapotopotoga o tavini fakamaoni. Tenei te taimi ke na ‵lago atu ki te Malo o te Atua. Kafai e fai tatou penā, ka ‵sao eiloa tatou māfai ko fakaseai atu a te tupu ki mātū mo te tupu ki saute ne te Malo o te Atua.