Kasi Caru Cikuya Nkhu?

KUKOLERANA kwa caru cose. Iyi ni fundo yakukondweska comene. Kasi walipo uyo wakuleka kukhumba kuti ciŵe cakukolerana? Vinandi vyayowoyeka vyakukhwaskana na kukolerana. Ŵalongozgi ŵa vyaru ŵakumana kanandi waka kuti ŵadumbiskane nkhani iyi. Mu Ogasiti 2000, ŵalongozgi ŵa visopo ŵakujumpha 1,000 ŵakakumana pa ungano wa Millennium World Peace Summit uwo ukacitikira ku maofesi gha United Nations mu msumba wa New York. Ŵakadumbiskana umo ŵangamazgira mphindano izo zikucitika pa caru. Ndipouli, nanga pangaŵa pa ungano uwu pakaŵa mtende yayi, kulongora waka mphindano izo zili mu caru. Munthu uyo wakumanya malango gha Cisilamu ku Yerusalemu, wakakana kwiza ku ungano uwu cifukwa pakaŵa rabi, musambizgi wa Ŵayuda. Ŵanyake ŵakakwiya kuti mulongozgi wa Ŵabuda, uyo wakucemeka Dalai Lama, ŵakamucema yayi kuti waŵepo mazuŵa ghaŵiri ghakwambilira cifukwa ca kopa kukwiyiska caru ca China.

Mu Okutoba 2003, vyaru vya mumphepete mwa Nyanja ya Pacific vikakumana pa ungano wa wupu wa Asia-Pacific Economic Cooperation (APEC) uwo ukacitikira ku Thailand kuti vidumbiskane za civikiliro  ca caru cose. Vyaru 21 ivyo vikaŵapo pa ungano uwu vikalayizga kuti vimaranenge na magulu gha vigeŵenga ndipo vikadumbiskana umo pa caru pangaŵira civikiliro. Ndipouli, pa ungano uwu ŵanandi ŵakadandawura na mazgu agho nduna yinyake yikayowoya, agho ŵakati ghakalongora kuti wakutinkha Ŵayuda.

Cifukwa Wuli Palije Kukolerana?

Vinandi vyayowoyeka kuti caru ciŵe cakukolerana, kweni ni vicoko ivyo vyacitika. Nangauli ŵanandi ŵayezgayezga comene kuti caru ciŵe cakukolerana, cifukwa wuli ŵakutondeka?

Ivyo yikayowoya nduna yinyake iyo yikaŵapo pa ungano wa wupu wa APEC vingatovwira kuzgora fumbo ili. Nduna iyi yikati: ‘Pali cinthu cimoza ico cikutondeska, ŵanthu ŵakujikuzga cifukwa ca vyaru vyawo.’ Enya nadi, ŵanthu ŵakutemwa comene vyaru vyawo. Caru panji fuko lililose mtima wuli pa kujiwusa. Kukhumba kujiwusa pamoza na mzimu wakuphalizgana ndiposo uzukusi, ndivyo vyatimbanizga comene mtende. Para ivyo caru cikukhumba vyapambana na ivyo ŵanthu pa caru cose ŵakukhumba, kanandi khumbo la caru ndilo likucitika.

Wamasalmo wakalongosora makora kuti mzimu wa kutemwa caru ni “nthenda iyo yikumara ŵanthu.” (Salmo 91:3) Mzimu uwu waŵa nga ni muliri ku ŵanthu, wapangiska masuzgo ghanandi comene. Wapangiska ŵanthu kutinkha ŵanyawo ŵa vyaru vinyake, ndipo uli kwamba ni kale. Mazuŵa ghano, mzimu uwu ucali kugaŵaniska ŵanthu, ndipo ŵalongozgi ŵa vyaru ŵatondeka kuwumazga.

Ŵalongozgi ŵanandi ŵakumanya kuti kutemwa caru na kupwelelera vyako pera ndivyo vikupangiska masuzgo mu caru. Mwaciyelezgero, Mulembi wakale wa wupu wa United Nations, U Thant, wakati: “Masuzgo ghanandi agho ghakucitika mazuŵa ghano nchifukwa ca maghanoghano ghakubudika agho ŵanthu ŵali nagho. . . Mwaciyelezgero, ŵakutemwa comene caru cawo, [iwo ŵakuti] ‘kwali cikunanga kwali yayi, ni caru cane.’” Nakuti vyaru lero vicali kupwelelera vyawo pera, vikukhumba comene kujiwusa. Awo ŵakujiwusa ŵakukhumba yayi kuti mazaza ghawo ghacepe. Mwaciyelezgero, pakuyowoya za wupu wa European Union, nyuzipepara ya International  Herald Tribune yikati: “Thinkho na kuleka kugomezgana ndizo ni ndyali za ku Europe. Vyaru vinandi ivyo vili mu wupu uwu vikukhumba yayi kuti caru cinyake ciŵe na nkhongono zinandi kuluska vinyake.”

Baibolo likulongosora makora ivyo vikucitika para munthu wakuwusa, likuti: ‘Munthu wakupweteka munyake para wakuwusa.’ (Mupharazgi 8:9, NW) Cifukwa ca kugaŵa caru capasi mu maboma ghacokoghacoko, ŵanthu ŵajiwonera ŵekha kufiskika kwa fundo ya mu Baibolo iyi: “Uyo wakujipatura wakupenja khumbo la yekha, ndipo wakugarukira vinjeru vyose.”—Zintharika 18:1.

Likaŵa khumbo la Mlengi withu cara, uyo wakutimanya makora kuluska taŵene, kuti ŵanthu ŵapange maboma ghawo na kujiwusa ŵekha. Ntheura, ŵanthu ŵayuyura cilato ca Ciuta na fundo yakuti vyose ni vyake. Salmo 95:3-5 likuti: “Yehova ndi Ciuta mukuru, ndipo ndi Themba likuru lakuluska ŵaciuta wose. Mu mawoko ghake muli mazongwe gha caru; mautali gha mapiri nagho ngake. Nyanja njake, cifukwa ndiye wakayilenga; ndipo mawoko ghake ghakawumba mtunda.” Ciuta ndiyo wakwenera kuwusa, ndiyo ŵanthu wose ŵakwenera kumuwona kuŵa Fumu yawo. Cifukwa cakuti vyaru vikukhumba kujiwusa, vikwimikana na khumbo lake.—Salmo 2:2.

Nchivici Cikukhumbikwa?

Caru cingaŵa pamoza pekha usange cingaŵa na boma limoza ilo likufipira mtima ŵanthu wose. Ŵanthu ŵanandi awo ŵakusanda umo vinthu viliri mu caru ŵakumanya fundo iyi. Ndipouli, ŵanthu aŵa nawo kanandi ŵakulaŵiska ku mawupu gha ŵanthu. Mwaciyelezgero, ŵanthu ŵanandi, na ŵalongozgi ŵa visopo wuwo ŵakuciska ŵanthu kuti ŵagomezgenge wupu wa United Nations. Kweni mawupu gha ŵanthu, nanga ghangaŵa na fundo ziwemi wuli, ghandamazgepo masuzgo pa caru capasi. M’malo mwake, mawupu agha ghakulongora waka kuti vyaru ni vyambura kukolerana.

Baibolo likukana kugomezga mawupu gha ŵanthu apo likuti: “Leka kutamira ŵakaronga, panji mwana wa munthu; walije kumanya kovwira.” (Salmo 146:3) Kasi ndikuti ise tilije kwakuya pa nkhani iyi? Yayi. Pali nthowa yinyake.

Ŵanandi ŵakumanya yayi kuti Ciuta wali kwimika kale boma ilo lingakoleraniska caru cose. Pakuyowoya za Yehova Ciuta Baibolo likuti: “Ine ndakhalika Fumu yane pa Ziyoni, lupiri lwane lwakupatulika. Undilombe ndipo tindikupe ŵamitundu kuŵa ciharo cako, na mphelerekezgo za caru kuŵa ciŵeto cako.” (Salmo 2:6, 8) Wonani kuti lemba ili likuti Yehova Ciuta wali ‘kukhalika fumu’ yake, iyo wakuyicema kuti “mwana wane” mu Sal. 2 vesi 7. Uyu ni munyake yayi, ni Mwana mulara wauzimu wa Ciuta, Yesu Khristu, uyo wali kupika mazaza gha kuwusa mitundu yose.

Umo Caru Cose Cizamuŵira Cakukolerana

Ŵanthu ŵanandi ŵakuwukana muwuso wakucanya uwo Ciuta wali kwimika. Vyaru vicali kughanaghana kuti ni wanangwa wawo kujiwusa vyekha. Kweni Ciuta wazamuŵalekelera yayi awo ŵakukana kuzomera muwuso wake na boma ilo wali kwimika. Pakuyowoya za awo ŵakukana ufumu uwu, pa Salmo 2:9, Mwana wa Ciuta Yesu Khristu, wakuphalirika kuti: “Tiuŵaphwamulenge na nthonga ya cisulo; tiuŵang’anyenge nga nchiŵiya ca muwuvi.” Kwali vyaru vikumanya, kwali yayi, kweni vili pa ulendo wa kukarwa nkhondo na Ciuta. Buku laumaliro la Baibolo likuyowoya za “ŵakaronga ŵa caru cose ca pasi” awo ŵakuwunganiskikira ku “nkhondo ya zuŵa likuru la Ciuta, Mwenenkhongono zose.” (Civumbuzi 16:14) Ciuta wazamuwuskapo vyaru na vinthu vyose vyakugaŵaniska ivyo vyaru ivi vikucita. Ici cizamovwira kuti boma la Ciuta lizakacite makora nchito yake kwambura kujandizgika.

Pakuŵa Muwusi wa Caru Cose, Yehova Ciuta wazamupeleka nkhongono ku Mwana wake kuti wazakacite ivyo vikukhumbikwa kuti caru ciŵe cakukolerana. Boma la Ciuta lizamucitiska kuti caru ciŵe cakukolerana nadi, ndipo lizamutumbika  wose awo ŵakutemwa urunji. Mwalekeraci kusanga nyengo kuti muŵazge Salmo 72 mu Baibolo linu? Salmo ili likutipa cithuzithuzi ca ivyo Ufumu wa Ciuta uzamucitira ŵanthu para Mwana wake wayamba kuwusa. Ŵanthu ŵazamuwona kuti caru cizamuŵa nadi cakukolerana, ndipo masuzgo ghawo ghose, nga ni kuyuzgika, vitimbaheti, na ukavu, ghazamumara.

Mu caru cakugaŵikana ici, ŵanandi ŵakuti ici cingacitika yayi. Kweni ŵakubuda kughanaghana nthena. Ivyo Ciuta wakulayizga vindatondekepo, ndipo vizamutondekapo yayi. (Yesaya 55:10, 11) Kasi mungatemwa kuzakawona apo ivi vizamucitika? Mungazakaŵapo. Nakuti ŵalipo kale awo ŵakunozgekera nyengo iyo. Iwo ŵakufuma mu mitundu yose, kweni m’malo mwa kutimbana, ŵakujilambika mwakukolerana ku muwuso wa Ciuta. (Yesaya 2:2-4) Kasi ŵanthu aŵa mbanjani. Mbakaboni wa Yehova. Mwalekeraci kuzomera para ŵakumucemerani ku maungano ghawo? Tikukayika yayi kuti mwamuŵa na nchezgo yiwemi. Iwo ŵangamovwirani kuti mujilambike ku muwuso wa Ciuta na kusangwa na umoza wambura kumara.

[Vithuzithuzi pa peji 7]

Ŵanthu ŵakufuma mu mitundu yose ŵakunozgekera umoyo uwemi mu caru cakukolerana

[Kulongosora Cithuzithuzi pa peji 4]

Saeed Khan/AFP/Getty Images

[Kulongosora Vithuzithuzi pa peji 5]

Mwanakazi wakulira: Igor Dutina/AFP/Getty Images; ŵanthu ŵakucita viwoneskero: Said Khatib/AFP/Getty Images; galimoto za nkhondo: Joseph Barrak/AFP/Getty Images