Yehova Ndiyo Movwiri Withu
Yehova Ndiyo Movwiri Withu
“Kovwirika kwane kukufuma kwa Yehova, mweneuyo wakalenga mtambo na caru capasi.”—SALMO 121:2.
1, 2. (a) Nchifukwa wuli tingayowoya kuti tose tikukhumba wovwiri nyengo zinyake? (b) Kasi Yehova ni Movwiri wa mtundu wuli?
NI NJANI wa ise uyo wakuleka kukhumba wovwiri? Unenesko ngwakuti tose nyengo zinyake tikukhumba wovwiri kuti tizizipizge para tili mu suzgo, para tafwirwa, na para tikuyezgeka. Kanandi ŵanthu ŵakuluta kwa ŵabwezi ŵawo para ŵakukhumba wovwiri. Cikuŵako cipusu kuzizipizga para taphalirako mubwezi withu suzgo ilo tili nalo. Kweni wovwiri uwo munthu wangapeleka ngucoko comene. Nakuti nyengo zinyake ŵanyithu ŵangatondeka kutovwira para tikukhumba wovwiri.
2 Kweni pali Movwiri yumoza uyo wali na nkhongono zambura cigoti. Nakuti wali na vyose ivyo vikukhumbikwa kuti watovwire. Kusazgirapo apa, iyo wakutisimikizgira kuti watitayenge yayi. Movwiri uyu ndiyo wamasalmo wakayowoyanga apo wakati: “Kovwirika kwane kukufuma kwa Yehova.” (Salmo 121:2) Kasi cifukwa nchici wamasalmo wakaŵa na cigomezgo cakuti Yehova wamovwirenge? Kuti tizgore fumbo ili, tiyeni tidumbiskane Salmo 121. Kucita ntheura kutovwirenge kuti tiwone cifukwa ico nase tingagomezgera kuti Yehova watovwirenge.
Wovwiri Wambura Kumara
3. Kasi wamasalmo wakenera kuti wakinuskira maso ghake ku mapiri nga, ndipo cifukwa wuli?
3 Wamasalmo wakamba mwa kuyowoya za nkhongono za kulenga za Yehova mwakuti wapeleke cifukwa ico tikwenera kuŵira na cigomezgo. Iye wakati: “Ndiyinuskirenge maso ghane ku mapiri. Kasi kovwirika kwane kukufumankhu? Kovwirika kwane kukufuma kwa Yehova, mweneuyo wakalenga mtambo na caru capasi.” (Salmo 121:1, 2) Wamasalmo kuti wakinuskira maso ghake ku mapiri ghalighose yayi. Peneapo mazgu agha ghakalembekanga, tempele la Yehova likaŵa ku Yerusalemu. Mu msumba uwu, uwo ukaŵa pa lupiri lwa Yuda, ndimo Yehova wakakhalanga mwakuyelezgera waka. (Salmo 135:21) Wamasalmo wakwenera kuti wakinuskira maso ghake ku mapiri gha Yerusalemu apo pakaŵa tempele la Yehova, na cigomezgo cakuti Yehova wamovwirenge. Nchifukwa wuli wamasalmo wakaŵa wakusimikizga kuti Yehova wamovwirenge? Cifukwa ndiyo “wakalenga mtambo na caru capasi.” Pakuyowoya nthena, wamasalmo wakatenge, ‘Nadi pano, palije cinthu ico cingatondeska Mlengi wankhongono zose kunovwira!’—Yesaya 40:26.
4. Kasi wamasalmo wakalongora wuli kuti Yehova wakumanya ivyo ŵanthu ŵake ŵakukhumba, ndipo nchifukwa wuli fundo iyi njakukhozga?
4 Mu mazgu ghakulondezgapo, wamasalmo wakalongosora kuti Yehova wakumanya ivyo ŵateŵeti ŵake ŵakukhumba, wakati: “Iye kuti wazomerezgenge lundi lako kusunkhunika cara, mweneuyo wakukusunga ntha wasiwenge. Wona, mweneuyo wakuvikilira Israyeli kuti wasiwenge cara nanga nkhugona tulo.” (Salmo 121:3, 4) Ciuta wangazomerezga yayi kuti awo ŵakumugomezga ‘ŵasunkhunike’ panji kutondeka kuwuka para ŵawa. (Zintharika 24:16) Cifukwa wuli? Pakuti Yehova wali nga ni muliska uyo wakuŵa maso nyengo zose kulaŵilira mberere zake. Kasi fundo iyi njakukhozga yayi? Iye walekenge yayi kupwelelera ŵanthu ŵake nanga kungaŵa kwa nyengo yicoko. Wakuŵalaŵilira muhanya na usiku.
5. Nchifukwa wuli wamasalmo wakati Yehova wakuŵa ku ‘woko la malyero’?
5 Na cigomezgo cakuti Yehova ni Muvikiliri wakugomezgeka wa ŵanthu ŵake, wamasalmo wakati: “Yehova ndiye wakumusungani; Yehova ndi mfwiri wako ku woko lako la malyero. Zuŵa kuti likutimbe cara na muhanya, nanga ndi mwezi na usiku.” (Salmo 121:5, 6) Kwa munthu wakwenda pasi ku Israyeli na vyaru vinyake vyakufupi, mfwiri ukamuvikiliranga ku zuŵa. Yehova wali nga ni mfwiri ku ŵanthu ŵake, kuŵavikilira ku vinthu ivyo vingaŵapweteka nga ni zuŵa para lawocha. Awonani kuti wamasalmo wakati Yehova wakuŵa ku ‘woko la malyero.’ Kale pakurwa nkhondo, msilikari wakakoleranga nguru ku woko la mazere ndipo woko la malyero likaŵanga lambura kuvikilirika. Sono ku woko la malyero kwa msilikari kukaŵanga mbwezi wakugomezgeka uyo wakamuvikiliranga. Mwakuyana na mubwezi uyu, Yehova wakwimilira kumphepete kwa ŵasopi ŵake, wakunozgeka kuti waŵawovwire nyengo zose.
6, 7. (a) Kasi wamasalmo wakutisimikizgira wuli kuti Yehova wazamulekapo yayi kovwira ŵanthu ŵake? (b) Nchifukwa wuli nase tingaŵa na cigomezgo ico wakaŵa naco wamasalmo?
6 Kasi Yehova wazamulekapo kovwira ŵanthu ŵake? Ici cingacitika yayi. Wamasalmo wakamalizga na mazgu ghakuti: “Yehova tiwakuvikilirenge mu viheni vyose; tiwasungenge umoyo wako. Yehova tiwakusunge mu kufuma kwako na mu kunjira kwako, kufuma kuno ku sono na kwa muyirayira swi-i.” (Salmo 121:7, 8) Awonani kuti pakwamba wamasalmo wakayowoyanga nga ni para vinthu vikucitika sono, kweni wakasintha na kuyowoya nga ni para vizamucitika kunthazi. Mu Salmo 121 vesi 5, wamasalmo wakati: “Yehova wakumusungani.” Kweni mu mavesi agha, gha 7 na 8, wakalemba kuti: ‘Yehova wakuvikilirenge.’ Mwantheura, Yehova wakusimikizgira awo ŵakumusopa mwaunenesko kuti walutilirenge kuŵavikilira mupaka kunthazi. Kwali ŵalute nkhu, kwali ŵakumane na soka wuli, waŵawovwirenge nyengo zose.—Zintharika 12:21.
7 Enya nadi, uyo wakalemba Salmo 121 wakaŵa wakusimikizga kuti Mlengi wankhongono zose wakulaŵilira ŵateŵeti ŵake nga ni muliska uyo wakupwelelera mberere zake ndiposo mulinda uyo wakuŵa maso nyengo zose. Nase tingaŵa na cigomezgo ico wamasalmo wakaŵa naco, cifukwa Yehova wakusintha yayi. (Malaki 3:6) Kasi ici cikung’anamura kuti Yehova wativikilirenge kuthupi nyengo zose? Yayi, kweni para tilutilirenge kulaŵiska kwa iyo kuti watovwire, mbwenu wativikilirenge ku vinthu vyose ivyo vingatipweteka mwauzimu. Mwa kawiro, tingafumba kuti: ‘Kasi Yehova wakutovwira wuli?’ Tiyeni tisande nthowa zinayi izo Yehova wakutovwilira. Mu nkhani iyi, tidumbiskanenge umo wakawovwilira ŵateŵeti ŵake ŵakale. Mu nkhani yakulondezgapo, tizamudumbiskana umo wakovwilira ŵanthu ŵake lero.
Wovwiri wa Ŵangelo
8. Cifukwa wuli nchakuzizwiska yayi kuti ŵangelo mbakunweka comene kovwira ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵa pa caru capasi?
8 Yehova wali na ŵangelo ŵanandi comene awo ŵakumuteŵetera. (Daniel 7:9, 10) Ŵana ŵauzimu aŵa ŵakucita khumbo lake mwakugomezgeka. (Salmo 103:20) Iwo ŵakumanya kuti Yehova wakutemwa comene ŵasopi ŵake ŵa pa caru capasi, ndipo wakukhumba kuŵawovwira. Pa cifukwa ici, nchakuzizwiska yayi kuti ŵangelo mbakunweka comene kovwira ŵateŵeti ŵa Ciuta pa caru capasi. (Luka 15:10) Ipo ŵangelo ŵakwenera nadi kuŵa ŵakukondwa para Yehova wakuŵatuma kuti ŵawovwire ŵanthu. Kasi nyengo yakale Yehova wakatumanga wuli ŵangelo kuti ŵawovwire ŵanthu ŵake?
9. Yowoyani ciyelezgero cakulongora umo Ciuta wakapira nkhongono ŵangelo kuti ŵavikilire ŵanthu ŵakugomezgeka.
9 Ciuta ŵakaŵapa nkhongono ŵangelo kuti ŵavikilire na kuwombora ŵanthu ŵake ŵakugomezgeka pa caru capasi. Ŵangelo ŵaŵiri ŵakawovwira Loti na ŵana ŵake ŵasungwana kuti ŵacimbire pharaniko la Sodomu na Gomora. (Genesis 19:1, 15-17) Mungelo yumoza wakakoma ŵasilikari 185,000 ŵa Asiriya awo ŵakafinganga Yerusalemu. (2 Mathemba 19:35) Daniyeli wakati waponyeka mu cizongwe ca nkharamu, Yehova ‘wakatuma mungelo wake, ndipo wakajara milomo ya nkharamu.’ (Daniel 6:21, 22) Mungelo wakafumiska mpositole Petrosi mu jere. (Milimo 12:6-11) Baibolo liri na viyelezgero vinyake vinandi vya civikiliro ico ŵangelo ŵakapeleka, kusimikizgira ivyo vili pa Salmo 34:7, apo pakuti: “Mungelo wa Yehova wakuzingilizga awo ŵakumopa Yehova, na kuŵaponoska.”
10. Kasi Yehova wakamukhozga wuli Daniyeli kwizira mwa mungelo?
10 Nyengo zinyake, Yehova wakatumanga ŵangelo kuti ŵakhozge na kukhwimiska ŵanthu ŵakugomezgeka. Ciyelezgero ciwemi comene cikusangika mu Daniel cipaturo 10. Pa nyengo iyi, Daniyeli wakaŵa na vilimika pafupifupi 100. Nchimi iyi yikagongowa comene, mutepanji cifukwa cakuti Yerusalemu wakaŵa mapopa panyake cifukwa cakuti nchito yakuzengaso tempele yikacedwanga. Ndiposo, wakatimbanizgika wakati wawona mboniwoni yakofya. (Daniel 10:2, 3, 8) Mwacitemwa, Ciuta wakatuma mungelo kuti wakamukhozge. Kanandi waka, mungelo wakamukumbuska Daniyeli kuti wakaŵa “wakutemweka comene” pamaso pa Ciuta. Pa cifukwa ici, nchimi yicekuru iyi yikaphalira mungelo kuti: “Mwandikhwimiska.”—Daniel 10:11, 19.
11. Yowoyani ciyelezgero cimoza cakulongora umo ŵangelo ŵakalongozgera nchito yakupharazga makani ghawemi.
11 Yehova wakatumaso ŵangelo kuti ŵalongozge pa nchito ya kupharazga makani ghawemi. Mungelo wakalongozga Filipu kuti wakapharazge za Khristu kwa nthunguli ya ku Etiyopiya, ndipo yikabapatizika. (Milimo 8:26, 27, 36, 38) Pakati pajumpha nyengo yicoko waka, khumbo la Ciuta likaŵa lakuti makani ghawemi ghapharazgike ku ŵamitundu ŵambura kukotoleka. Mungelo wakawonekera mu mboniwoni kwa Korneliyo, munthu wamitundu uyo wakawopanga Ciuta, ndipo wakamuphalira kuti watume ŵanthu kuti ŵakaceme mpositole Petrosi. Ŵakati ŵamusanga Petrosi, ŵanthu awo ŵakatumika na Korneliyo ŵakati: “Korneliyo . . . wakalayizgika na mungelo mutuŵa kuti wakucemere ku nyumba yake, ndipo wapulike mazgu kwa iwe.” Petrosi wakazomera, ntheura ŵamitundu ŵambura kukotoleka ŵakwamba ŵakazgoka Ŵakhristu. (Milimo 10:22, 44-48) Aghanaghanani waka umo mungajipulikira para mungamanya kuti mungelo wamovwirani kuti mukumane na munthu uyo wakukhumba kumanya unenesko!
Wovwiri wa Mzimu Utuŵa
12, 13. (a) Nchifukwa wuli ŵapositole ŵa Yesu ŵakeneranga nadi kugomezga kuti mzimu utuŵa uŵawovwirenge? (b) Kasi ni mwauli umo mzimu utuŵa ukaŵapira nkhongono Ŵakhristu ŵakwambilira?
12 Wakati wakhala pacoko waka kuti wafwe, Yesu wakasimikizgira ŵapositole ŵake kuti ŵazamuŵa ŵekha kwambura wovwiri yayi. Ŵawiske ŵakaŵapa ‘msanguluski [movwiri], mzimu utuŵa.’ (Yohane 14:26) Ŵapositole ŵakeneranga nadi kugomezga kuti mzimu utuŵa uŵawovwirenge. Nakuti Malemba ghali na viyelezgero vinandi vyakulongora umo Yehova wakawovwilira ŵanthu ŵake na mzimu utuŵa, uwo ngwankhongono comene.
13 Nyengo zinandi, Yehova wakawovwiranga ŵanthu ŵake na mzimu utuŵa kuti ŵaŵe na nkhongono zakucitira khumbo lake. Mzimu utuŵa ukaŵapanga nkhongono Ŵeruzgi kuti ŵathaske Ŵaisrayeli. (Ŵeruzgi 3:9, 10; 6:34) Mzimu uwu ukawovwira Ŵakhristu ŵakwambilira kuti ŵalutilire kupharazga mwacikanga nangauli ŵakasuskikanga mu nthowa zinandi. (Milimo 1:8; 4:31) Cifukwa cakuti ŵakafiska uteŵeti wawo, cikulongora kuti mzimu utuŵa ukaŵawovwiranga. Kasi pangaŵaso cinthu cinyake padera pa mzimu utuŵa ico cikawovwira ŵanthu “ŵambura kusambira” kuti ŵapharazge makani gha Ufumu pa caru cose pa nyengo yira?—Milimo 4:13; Ŵakolose 1:23.
14. Kasi Yehova wakawovwira wuli ŵanthu ŵake na mzimu utuŵa kuti ŵamanye vinthu?
14 Yehova wakawovwiraso ŵanthu ŵake na mzimu utuŵa kuti ŵamanye vinthu. Yosefe wakawovwirika na mzimu wa Ciuta kupatawula maloto gha Faro. (Genesis 41:16, 38, 39) Kwizira mwa mzimu wake, Yehova wakavumbura vilato vyake ku ŵanthu ŵakujiyuyura kweni wakavibisa ku ŵakujikuzga. (Mateyu 11:25) Lekani pakuyowoya za vinthu ivyo Yehova wakupeleka kwa “awo ŵakumutemwa,” mpositole Paulosi wakati: “Ciuta wakavivumbulira kwa ise na mzimu.” (1 Ŵakorinte 2:7-10) Ni mzimu utuŵa pera uwo ungawovwira munthu kuti wapulikiske makora khumbo la Ciuta.
Wovwiri wa Mazgu gha Ciuta
15, 16. Kasi Yoswa wakaphalirika vici kuti wacite vinthu mwamahara?
15 Mazgu gha Ciuta ‘ngacandulo pakusambizga,’ ndipo ghakovwira ŵateŵeti ŵa Ciuta kuŵa “ŵakufikapo, ŵakunozgekera nkhanira milimo yose yiwemi.” (2 Timote 3:16, 17) Baibolo liri na viyelezgero vinandi vyakulongora umo ŵanthu ŵa Ciuta kale ŵakawovwilikira na Mazgu ghake agho ghakalembeka pa nyengo iyo.
16 Malemba ghakapeleka ulongozgi uwemi ku ŵasopi ŵa Ciuta. Yoswa wakati wapika udindo wa kulongozga Ŵaisrayeli, wakaphalirika kuti: “Buku ili la dango [ilo likalembeka na Mozesi] lingawukangapo pa mlomo wako, ughanaghanengemo muhanya na usiku kuti upwelelere kucita kwakuyana na vyose ivyo vili kulembekamo; pakucita ntheura tiucite nthowa yako yiŵenge ya mwaŵi, ndipo tiuŵenge wakufikapo.” Ciuta wakalayizga Yoswa kuti wamupenge mahara mwamunthondwe yayi. M’malo mwake, kuti Yoswa wacite vinthu mwamahara, wakenera kuŵazga na kulanguruka pa ivyo vikaŵa mu ‘buku la dango.’—Joshua 1:8; Salmo 1:1-3.
17. Kasi Daniyeli na Themba Yosiya ŵakawovwirika wuli na Malemba agho ghakaŵako pa nyengo yawo?
17 Mazgu gha Ciuta ghakovwiraso kuvumbura khumbo na cilato cake. Mwaciyelezgero, kufuma mu ivyo Yeremiya wakalemba, Daniyeli wakamanya utali wa nyengo iyo Yerusalemu waŵirenge mu mapopa. (Yeremiya 25:11; Daniel 9:2) Ghanaghaniraniso ivyo vikacitika mu muwuso wa Yosiya, Themba la Yuda. Pa nyengo iyi, Ŵayuda ŵakamuleka Yehova, ndipo nchakuwonekerathu kuti mathemba ghakatondeka kukopera Dango mu mabuku ghawo na kulirondezga. (Duteronome 17:18-20) Kweni peneapo tempele likanozgekanga, “buku la Dango,” mutepanji ilo likalembeka na Mozesi, likasangika. Likwenera kuŵa buku ilo Mozesi mweneco wakalemba vilimika pafupifupi 800 kumanyuma kwake. Wakati wapulika ivyo vikaŵa mu buku ili likati laŵazgika, Yosiya wakamanya umo Ŵayuda ŵakalekera kucita khumbo la Yehova, ndipo wakacitapo kanthu kuti walondezge ivyo vikalembekamo. (2 Mathemba 22:8; 23:1-7) Kasi uwu mbukaboni yayi wakuti ŵanthu wa Ciuta mu nyengo zakale ŵakawovwirika na Malemba Ghakupatulika agho ghakaŵako pa nyengo iyo?
Wovwiri Kwizira mwa Ŵasopi Ŵanyithu
18. Nchifukwa wuli tingayowoya kuti para musopi waunenesko wawovwira munyake, Yehova ndiyo wamovwira?
18 Kanandi Yehova wakupeleka wovwiri kwizira mwa ŵasopi ŵanyithu. Para musopi waunenesko wawovwira munyake, ni Ciuta uyo wapeleka wovwiri uwo. Cifukwa wuli tikuyowoya nthena? Pali vifukwa viŵiri ivyo tikuyowoyera nthena. Cifukwa cakwamba nchakuti mzimu utuŵa wa Ciuta ukunjilirapo. Mzimu uwu ukupambika vipambi nga nchitemwa na uwemi mu ŵanthu awo ŵakukhumba kulongozgeka na mzimu uwu. (Ŵagalatiya 5:22, 23) Mwantheura, para muteŵeti wa Ciuta wawovwira munyake, mbukaboni wakuti mzimu wa Yehova ukugwira nchito. Cifukwa caciŵiri nchakuti tili kulengeka mu cikozgo ca Ciuta. (Genesis 1:26) Ici cikung’anamura kuti tingalondezga mikhaliro yake nga ni lusungu na kucitira citima ŵanji. Ntheura para muteŵeti wa Yehova wawovwira muteŵeti munyake, ndikuti wovwiri uwo comene wafuma kwa uyo wakozgako.
19. Mwakuyana na ivyo Baibolo likuyowoya, kasi Yehova wakawovwira wuli ŵateŵeti ŵake kwizira mwa ŵanyawo?
19 Kasi Yehova wakawovwiranga wuli ŵateŵeti ŵake kwizira mwa ŵanyawo? Kanandi Yehova wakapangiskanga yumoza mwa ŵateŵeti ŵake kupeleka ulongozgi kwa munyake, nga ni umo Yeremiya wakapelekera ulongozgi kwa Baruki uwo ukathaska umoyo wake. (Yeremiya 45:1-5) Nyengo zinyake, ŵasopi ŵaunenesko ŵakaciskikanga kupeleka wovwiri wakuthupi ku ŵasopi ŵanyawo, nga ni umo Ŵakhristu ŵa ku Makedoniya na Akaya ŵakanwekera kuti ŵawovwire ŵabali ŵawo ku Yerusalemu. Mpositole Paulosi wakati mtima wa kupa uwu, ‘Ciuta wakuwongekeramo.’—2 Ŵakorinte 9:11.
20, 21. Kasi mpositole Paulosi wakaŵa mu suzgo wuli apo wakakhozgeka na ŵabali ŵa ku Roma?
20 Nkhani izo zikucontha mtima comene ni izo zikulongosora umo ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakacitira kuti ŵakhozgane na kukhwimiskana. Awonani ciyelezgero ca mpositole Paulosi. Apo wakalutanga ku Roma mu ukayidi, Paulosi wakenda mu msewu wakuya ku Apiyo. Ku umaliro wa ulendo uwu kukaŵa makora yayi, pakuti ŵanthu ŵakendanga mu mathakalimbwa. a Ŵabali mu mpingo wa ku Roma ŵakamanya kuti Paulosi wakwiza. Kasi ŵakacitaci? Kasi ŵakakhala waka mu nyumba zawo, kulindilira kuti wize danga ndipo ŵalutenge kukamutawuzga?
21 Luka, mlembi wa Baibolo, uyo wakalongozgana na Paulosi pa ulendo uwu, wakutiphalira ivyo vikacitika, wakuti: ‘[Kufuma] kwenekuko [ku Roma] ŵabali ŵakati ŵapulika za ise, ŵakiza kufikira na ku Bwalo la Apiyo, na ku Nyumba Zitatu za Ŵalendo, kwiza katitemelera.’ Kasi mwawona ivyo vikacitika? Pakumanya kuti Paulosi wakwiza, ŵabali ŵanyake ŵakafuma ku Roma kuti ŵakakumane nayo. Ŵanyake mwa ŵabali aŵa ŵakalindilira pa Bwalo panji pa Musika wa Apiyo, pa malo agho ŵalendo ŵakapumuliranga na kusintha ŵakavalo ŵawo, pafupifupi makilomita 74 kuwaro kwa Roma. Ŵanyake ŵakalindilira pa Nyumba Zitatu za Ŵalendo, malo ghakupumulirapo agho ghali pafupifupi makilomita 58 kuwaro kwa msumba. Kasi Paulosi wakacita wuli? Luka wakuti: “Paulosi wakati waŵawona, wakamuwonga Ciuta na kukhwima mtima.” (Milimo 28:15) Paulosi wakakhozgeka na kupembuzgika cifukwa ca kuwona ŵabali awo ŵakajipeleka kwenda mtunda wose wura. Kasi Paulosi wakawonga njani cifukwa ca wovwiri uwu? Wakawonga uyo wakapangiska kuti wovwiri uwu upelekeke, Yehova Ciuta.
22. Kasi lemba lithu la cilimika ca 2005 ndakuti wuli, ndipo tizamudumbiskana vici mu nkhani yakulondezgapo?
22 Vyakucita vya Ciuta ivyo vili kulembeka mu Baibolo vikulongora kuti ni Movwiri nadi. Iyo ni Movwiri wambura wakuyana nayo. Mwakwenelera, lemba la Ŵakaboni ŵa Yehova la cilimika ca 2005 lafuma pa Salmo 121:2 apo pakuti: “Kovwirika kwane kukufuma kwa Yehova.” Kweni kasi Yehova wakutovwira wuli ise mazuŵa ghano? Tizamudumbiskana fumbo ili mu nkhani yakulondezgapo.
[Mazgu ghamusi]
a Munthu munyake wakulemba mapowemu wa ku Roma zina lake Horace (65—8B.C.E.), uyo wakendapo ulendo uwu, wakayowoyapo za uheni wa malo agha. Horace wakati mu Musika wa Apiyo “mukakhalanga ŵanalume ŵakwendeska maboti na ŵanthu ŵakaka ŵakusunga nyumba za ŵalendo.” Wakadandaura za “tumunyi na ŵacule” ndiposo maji “ghaheni.”
Kasi Mukukumbuka?
Kasi ni mwauli umo Yehova wakapelekera wovwiri
• kwizira mwa ŵangelo?
• kwizira mwa mzimu wake utuŵa?
• kwizira mu Mazgu Ghake?
• kwizira mwa ŵasopi ŵanyithu?
[Mafumbo]
[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 10]
Lemba la cilimika ca 2005 ndakuti: “Kovwirika kwane kukufuma kwa Yehova.”—Salmo 121:2.
[Cithuzithuzi pa peji 12]
Paulosi wakawonga Ciuta cifukwa ca wovwiri uwo wakapokera ku ŵabali ŵa ku Roma