Fundo Zikuru za m’Buku la Leviticus
Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za m’Buku la Leviticus
CILIMIKA cindamale kufuma apo Ŵaisrayeli ŵakawombokwera mu wuzga ku Eguputo. Sono pakuŵa mtundu uphya, ŵali paulendo wakuya ku caru ca Kenani. Khumbo la Yehova ndakuti mtundu wakupatulika uwu ukakhale mu caru ici. Ndipouli, ukhaliro na kasopero ka ŵanthu ŵa ku Kenani nkhaheni comene. Ntheura, Ciuta waunenesko wakupeleka malango ku mtundu wa Israyeli agho ghaupatulenge mtundu uwu kuti umuteŵetere. Malango agha ghali kulembeka mu buku la Leviticus. Buku ili likwenera kuti likalembeka mu 1512 B.C.E., na mprofeti Mozesi mu mapopa gha Sinayi. Ilo likuyowoya ivyo vikacitika mu mwezi umoza pera pa mdauko wa Israyeli. (Exodus 40:17; Maŵazgo 1:1-3) Yehova wakuŵaciska kanandi waka awo ŵakumusopa kuti ŵaŵenge ŵatuŵa.—Leviticus 11:44; 19:2; 20:7, 26.
Lero, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakulongozgeka na Dango ilo Ciuta wakapeleka kwizira mwa Mozesi yayi. Dango ili likamara na nyifwa ya Yesu Khristu. (Ŵaroma 6:14; Ŵaefeso 2:11-16) Kweni malango agho ghali mu buku la Leviticus ghangatovwira, kutisambizga vinandi umo tingasopera Yehova, Ciuta withu.
SEMBE ZAKUPATULIKA—KUPELEKA MWAWANANGWA KWENISO MWAKULONDEZGA DANGO
Pakaŵa vyakupeleka vinyake na sembe ivyo Dango likati munthu wapelekenge mwawanangwa umo wakhumbira, kweni pakaŵa vinyake ivyo munthu wakenera kupeleka umo dango ladumulira. Mwaciyelezgero, ŵanthu ŵakapelekanga sembe yakocha mwawanangwa umo ŵakukhumbira. Sembe iyi ŵakayipelekanga yose kwa Ciuta, nga umo Yesu Khristu nayo wakapelekera umoyo wake kuŵa sembe yakuwombora. Sembe ya cimango iyo munthu wakapelekanga mwawanangwa ŵakayigaŵanga. Lwande linyake ŵakapelekanga kwa Ciuta pa jochero, ndipo ŵasofi ŵakaryanga lwande linyake, kweniso mweneco uyo wapeleka nayo ŵakamupangako. Mwakuyana waka, ku Ŵakhristu ŵakuphakazgika, Cikumbusko ca nyifwa ya Khristu nchakurya ico ŵakusangana panji kulyera pamoza.—1 Ŵakorinte 10:16-22.
Dango likadumura kuti waliyose wakwenera kupeleka sembe ya zakwananga na sembe ya majuvyo. Sembe ya zakwananga yikaŵa yakuphepiskira maubudi agho ghacitika mwangozi, panji kwambura kumanya. Sembe za majuvyo zikaŵa zakuphepiskira Ciuta cifukwa cakuti munthu wanangira munyake, panji munthu uyo wabuda walapa ndipo wakukhumba kuti cilango cimale panji vyose viŵiri wuwo. Pakaŵaso sembe ya vya mu munda iyo ŵakapelekanga pa kuwonga Yehova cifukwa ca kuŵapa vyakurya vinandi. Nkhani zose izi ni ziwemi kwa ise cifukwa sembe izo Dango likalangura zikalatanga kwa Yesu Khristu na sembe yake panji vitumbiko ivyo tingasanga kufuma mu sembe ya Yesu.—Ŵahebere 8:3-6; 9:9-14; 10:5-10.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
2:11, 12—Cifukwa wuli Yehova wakakana uci kuŵa “sembe ya moto”? Uci uwo ukuyowoyeka pano ni uci wa njuci yayi. Nangauli ukazomerezgeka yayi kuŵa “sembe ya moto,” kweni uci ukaŵa umoza mwa “vipasi vyakwambakuca vya . . . ku munda.” (2 Midauko 31:5) Ntheura, uci uwu ukwenera ukaŵa mijwere yakufuma ku vipasi. Pakuti uci uwu ukaŵa wakuti ungasasa, lekani Ciuta wakaukana kuŵa sembe pa jochero.
2:13—Cifukwa wuli ‘cakupeleka cilicose’ ŵakenera kulungako mcere? Ŵakacitanga nthena kuti sembe zinowenge yayi. Pa caru cose, mcere ngwakusungira vinthu kuti vileke kuvunda. Ŵakalunganga mcere ku vyakupeleka kuti vileke kunangika nesi kuvunda.
Ivyo Tikusambirapo:
3:17. Pakuti mafuta ghakaŵa ghakununa, kuŵakanizga kurya kukawovwira Ŵaisrayeli kumanya kuti cigaŵa ciwemi comene ncha Yehova. (Genesis 45:18) Ici cikutikumbuska kuti tikwenera kumupa Yehova viwemi comene.—Zintharika 3:9, 10; Ŵakolose 3:23, 24.
7:26, 27. Ŵaisrayeli ŵakenera kurya ndopa yayi. Ciuta wakuti ndopa ndizo mbumoyo. Lemba la Leviticus 17:11 likuti: “Ndopa ndi umoyo wa thupi.” Kuziŵizga ndopa ni dango ilo ŵasopi ŵaunenesko ŵacali kupulikira lero.—Milimo 15:28, 29.
KWIMIKA USOFI WAKUPATULIKA
Kasi mbajani awo ŵakapika nchito zakukhwaskana na sembe kweniso vyakupeleka? Ŵasofi ndiwo ŵakapika mulimo uwu. Umo Ciuta wakamuphalilira, Mozesi wakacitiska ciphikiro ca kwimika Aroni kuŵa musofi mukuru, na ŵana ŵake ŵanalume ŵanayi, awo ŵakenera kumovwira. Ciphikiro ici cikatora mazuŵa ghankhondi na ghaŵiri, ndipo usofi ukamba kugwira nchito mu zuŵa lakulondezgapo.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
9:9—Cifukwa wuli kuthira ndopa musi mwa jochero na kuziphaka pa vinthu vyakupambanapambana nkhwakuzirwa? Ici cikulongora kuti Yehova wakazomerezganga kuti ndopa ziŵe zakuphepiskira. Ndondomeko yose ya kuphepiska yikathemba pa ndopa. Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Umo ghaliri Malango vinthu vyose vikuphotoleka na ndopa, ndipo kwambura kuthika ndopa cigowokero palive.”—Ŵahebere 9:22.
10:1, 2—Kasi ŵana ŵa Aroni, Nadabu na Abihu ŵakwenera kuti ŵakananga vici? Nadabu na Abihu ŵakati ŵabuda pakucita milimo yawo ya usofi, nakalinga Yehova wakakanizga ŵasofi kumwa vinyo panji vyakumwa vyakuloŵezga para ŵakuteŵetera mu cihema. (Leviticus 10:9) Ici cikung’anamura kuti ŵana ŵaŵiri ŵa Aroni ŵakaŵa ŵakuloŵera pa nyengo iyo ŵakanjiranga mu cihema. Ndipouli, cifukwa ceneko ico ŵakafwira nchakuti ŵakapeleka “moto wambura utuŵa weneuwo [Yehova] wakawura kuŵawuzga panji kuŵaphalira.”
Ivyo Tikusambirapo:
10:1, 2. Lero, ŵateŵeti ŵa Yehova awo ŵali na maudindo ŵakwenera kukolerana na ivyo Ciuta wakukhumba. Kweniso, ŵangaŵanga ŵakujikuzga yayi para ŵakucita milimo yawo.
10:9. Para taloŵera moŵa nchiwemi cara kucita milimo iyo Ciuta walikutipa.
UTOZI NGWAKUZIRWA PA KUSOPA KUTUŴA
Malango gha vyakurya ghakukhwaskana na vinyama vyakulyeka na vyambura kulyeka ghakawovwiranga Ŵaisrayeli mu nthowa ziŵiri. Malango agha ghakaŵavikiliranga ku majeremusi kweniso kuŵapambaniska na ŵanthu ŵa mitundu iyo yikaŵazingirizga. Malango ghanyake ghakayowoyanga za kufipirwa na vinthu vyakufwa, kutozgeka kwa ŵanakazi para ŵababa mwana, nkhani zakukhwaskana na vyoni, ndiposo kufipirwa cifukwa ca kufumiska wanalume panji wanakazi. Ŵasofi ndiwo ŵakenera kudumbiskana na ŵanthu awo ŵafipirwa.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
12:2, 5—Cifukwa wuli mwanakazi wakaŵanga “wakufipirwa” para wababa mwana? Viŵaro vyakubabira vikapangika kuti ndimo mufumire umoyo wa munthu wakufikapo. Ndipouli, cifukwa ca kwananga kwakucita kuhalirika, umoyo wambura kufikapo na wakwananga ukambukira ku ŵanthu wose. Sono pa nyengo iyo mwanakazi wakaŵira ‘wakufipirwa’ cifukwa ca kubaba mwana, kweniso vinthu vinyake, nga nkhunjira ku mwezi na kufumiska wanakazi, vikapangiskanga Ŵaisrayeli kumanya za kwananga uko ŵali kuhara. (Leviticus 15:16-24; Salmo 51:5; Ŵaroma 5:12) Malango ghakukhwaskana na kutozgeka ku vinthu ivi ghakawovwira Ŵaisrayeli kupulikiska za kukhumbikwa kwa sembe yakuwombora kuti yizakabenekelere kwananga kwa ŵanthu nakuti ŵanthu ŵaŵeso ŵakufikapo. Antheura, Dango likaŵa ‘mulinda ŵana wawo wakuŵatolera kwa Khristu.’—Ŵagalatiya 3:24.
15:16-18—Kasi ‘kufumya wanalume’ uko kwazunulika mu mavesi agha ni vici? Uwu comene ni wanalume uwo ukufuma para munthu wali mu tulo kweniso uwo ukufuma para mwanalume na mwanakazi ŵagonera lumoza.
Ivyo Tikusambirapo:
11:45. Yehova Ciuta ni mutuŵa ndipo wakukhumba kuti awo ŵakucita uteŵeti wakupatulika ŵaŵenge ŵatuŵa. Ŵakwenera kulondezga utuŵa na kulutilira kuŵa ŵakutowa kuthupi kweniso mwauzimu.—2 Ŵakorinte 7:1; 1 Petros 1:15, 16.
12:8. Yehova wakazomerezga ŵakavu kupeleka sembe ya viyuni m’malo mwa mberere. Cikulongora kuti iyo wakughanaghanira ŵakavu.
ŴANTHU ŴAKWENERA KUSUNGILIRA UTUŴA
Cilimika cilicose pa Zuŵa la Mphepeska, ŵanthu ŵakapelekanga sembe zakuzirwa comene za zakwananga. Ŵakapelekanga nkhambako kuŵa sembe ya ŵasofi na ŵa fuko la Levi. Mafuko ghanyake gha Israyeli agho ghakaŵa mu usofi yayi ghakapelekanga sembe ya mbuzi. Pakaŵa mbuzi yinyake iyo para zakwananga za ŵanthu wose zalundikika pa mbuzi iyo, wakayitumizganga ku mapopa yamoyo. Mbuzi ziŵiri izi ŵakazitoranga ngati ni sembe yimoza ya zakwananga. Vyose ivi vikalongoranga kuti Yesu Khristu wazamupelekeka ndiposo wazamuyegha zakwananga za ŵanthu.
Malango ghakukhwaskana na kurya nyama kweniso nkhani zinyake ghakutovwira kumanya kukhumbikwa kwa kuŵa ŵatuŵa para tikusopa Yehova. Ŵasofi ŵakeneranga kuŵa ŵatuŵa. Viphikiro vitatu vya pa cilimika yikaŵa nyengo ya kusekelera na yakupelekera viwongo kwa Mlengi. Yehova wakaŵapaso ŵanthu ŵake malango ghakukhwaskana na kutukiska zina lake, kusunga Sabata na cilimika ca Cikondwelero, umo ŵangacitira na ŵakavu, kweniso umo ŵangakhalira na ŵazga. Vitumbiko ivyo ŵakasanganga cifukwa ca kupulikira Ciuta vikapambana comene na masoka agho ŵakasanganga cifukwa ca kuleka kupulikira. Pakaŵaso malango gha kupeleka vyawanangwa kuyana na cilapo ndiposo cipimiro, vyakubabika vyakwamba ku vinyama, na kupeleka cakhumi kuti ciŵenge “cakupatulika kwa Yehova.”
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
16:29—Kasi Ŵaisrayeli ŵakenera ‘kujicefya [‘kujitombozga,’ NW]’ wuli? Ndondomeko iyi yikacitikanga pa Zuŵa la Mphepeska, ndipo yikuyana na kupempha kugowokereka zakwananga. Pa nyengo iyo, kuziŵizga kurya vikayananga na kuzomera zakwananga. Ipo ‘kujicefya’ [‘kujitombozga,’ NW] uko kwayowoyeka pa vesi ili nkhuziŵizga kurya.
19:27—Kasi dango lakuti “mungametanga mitu mumphepete zingirizge” nesi “kumeta mumphepete” mwa mwembe likang’anamurangaci? Dango ili likwenera likapelekeka kuti Ŵayuda ŵaleke kumeta mwembe panji sisi zawo mwakutolera maluso gha ŵanthu ŵambura kusopa. (Yeremiya 9:25, 26; 25:23; 49:32) Ndipouli, dango la Ciuta likakanizganga Ŵayuda kuti ŵaleke kumeta mwembe panji sisi yayi.—2 Samuel 19:24.
25:35-37—Kasi nyengo zose cikaŵa cambura kwenelera kuti Ŵaisrayeli ŵaŵikirepo phindu para ŵakongozga ndarama? Usange munthu wabweleka ndarama kuti wakacitire malonda, mweneco wa ndarama wakapokangapo phindu. Ndipouli, Dango likakanizga kupokera phindu pa ndarama izo munthu wamubwereka munyake kuti wamuchove ku ukavu. Kusanga candulo pa ndarama izo wabwelekeska munthu mukavu kukaŵa kubuda.—Exodus 22:25.
26:19—Kasi vingaŵa wuli kuti ‘mtambo uzgoke nga nchisulo na caru nga ni mkuŵa’? Cifukwa ca kukalara kwa vura, mtambo pa caru ca Kenani ukawonekanga nga nchisulo. Kwambura vura, caru cikaŵa nga ni mkuŵa mu kawonekero, kugadima nga ni cuma ca mkuŵa.
26:26—Kasi cikung’anamuraci kuti ‘ŵanakazi khumi ŵaphikenge cingwa pa uvunu umoza’? Kanandi, mwanakazi waliyose wakuŵa na uvunu wake na wake kuti waphikengepo. Kweni mazgu agha ghakang’anamuranga kuti cakurya cizamuzgeŵa ndipo uvunu umoza uzamuŵa wakukwana kuti ŵanakazi khumi ŵaphikire pamoza. Ici cikaŵa cimoza mwa vinthu ivyo vikayowoyeka kale kuti vizamucitika usange ŵatondeka kusungilira utuŵa.
Ivyo Tikusambirapo:
20:9. Yehova wakawonanga munthu wa mtima uheni na wankhaza nga ni munthu uyo wakukoma ŵanthu. Ntheura wakalangura kuti munthu uyo watemba ŵapapi ŵake walangike nga ni para waŵakoma nadi. Kasi ici cikwenera kuticiska yayi kuti titemwenge ŵasopi ŵanyithu?—1 Yohane 3:14, 15.
22:32; 24:10-16, 23. Zina la Yehova likwenera kutukika cara. M’malo mwake, tikwenera kulumba zina lake na kuromba kuti lituŵiskike.—Salmo 7:17; Mateyu 6:9.
UMO BUKU LA LEVITICUS LIKUTOVWILIRA PA KASOPERO KITHU
Lero, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵali pasi pa Dango yayi. (Ŵagalatiya 3:23-25) Kweni pakuti ivyo vili mu buku la Leviticus vikutimanyiska umo Yehova wakuwonera nkhani zakupambanapambana, ipo lingatovwira pa kasopero kithu.
Apo mukuŵazga Baibolo sabata na sabata kunozgekera Sukulu ya Uteŵeti wa Ciuta, kwambura kukayika muzamucontheka comene na fundo yakuti Ciuta withu wakukhumba kuti ŵateŵeti ŵake ŵaŵenge ŵatuŵa. Buku la Leviticus limuciskaninge kuti mumupe viwemi vyose Wapacanya Nkhanira, na kusungilira utuŵa nyengo zose kuti iyo walumbike.
[Cithuzithuzi pa peji 19]
Sembe izo ŵakapelekanga pasi pa Dango zikimiranga Yesu Khristu na sembe yake
[Cithuzithuzi pa peji 20]
Ciphikiro ca Cingwa Cambura Nthukumusi yikaŵa nyengo yakusekelera
[Cithuzithuzi pa peji 21]
Viphikiro vya pa cilimika, nga ni Ciphikiro ca Misasa, zikaŵa nyengo za kupelekera viwongo kwa Yehova