Kasi Ncifukwa Wuli Mukukhorwa na Ivyo Mukugomezga?

Kugomezga cikung’anamura “kuzomerezga kuti cintu ico ncaunenesko, nceneco panji ncanadi.” Cikalata ca United Nations Universal Declaration of Human Rights cikukhuŵirizga “wanangwa wa maghanoghano, njuŵi na cisopo” ca muntu waliyose. Wanangwa uwu ukusazgapo “kusinta cisopo panji vigomezgo” usange muntu wakukhumba.

KWENI kasi ncivici ico cingapangiska muntu kusinta cisopo panji vigomezgo vyake? Ŵantu ŵanandi ŵakuyowoya kuti, “Nili na vigomezgo vyane, ndipo nkukondwa navyo.” Nanga vingaŵa vigomezgo vyautesi, ŵantu ŵanandi ŵakughanaghana kuti vingapweteka muntu cara. Mwaciyerezgero, muntu uyo wakugomezga kuti caru ncakuthambarara wangajipweteka panji kupweteka yunji cara. “Tikuzomerezga kuti taŵantu tili ŵakupambana maghanoghano,” ŵanji ndimo ŵakuyowoyera. Kasi kuyowoya nteura nkwamahara nyengo zose? Kasi dokotala wangakhala waka cete na kughanaghana kuti waliyose wali na vigomezgo vyake usange yumoza wa awo wakugwira nawo ncito wakugomezga kuti palije cakwanangika kupereka covwiro ku ŵarwari kwambura kugeza mu mawoko panyuma pa kukhwaska citanda?

Pakuyowoya za cisopo, mdauko ukurongora kuti vigomezgo vyautesi vyaŵa vyakupweteka comene. Aghanaghanirani za ngozi iyo yikaŵapo peneapo ŵarongozgi ŵa visopo “ŵakakhuŵirizga Ŵakristu ŵawo kucita nkaza” mukati mwa Nkondo za Mpinjika. Panji aghanaghanirani za “Ŵakristu” ŵa mazuŵa ghano awo ŵakurwa nkondo za ŵene na ŵene, ŵeneawo “ŵakucita mwakuyana nga ni umo ŵakacitiranga ŵasilikali ŵa mu nyengo ya nkondo za mpinjika, awo ŵakalembanga mazina gha ŵatuŵa pa malupanga ghawo, kuŵika vikozgo vya Mariya pa virwero vyawo vya nkondo.” Ŵakristu aŵa ŵakaghanaghananga kuti ŵakacitanga uwemi. Mu vyakucitika vyose ivi kusazgapo mpindano na nkondo zinyake za visopo, pakaŵa cintu cinyake ico cikaŵa ciheni comene.

Ncifukwa wuli pali ntimbanizgo na mpindano zinandi? Baibolo likuzgora kuti Satana Diabolosi “wakupusika caru cose ca pasi.” (Civumbuzi 12:9; 2 Ŵakorinte 4:4; 11:3) Mpostole Paulos wakacenjezga  kuti ŵantu ŵanandi ŵavisopo, ‘ŵazamuparanyika’ cifukwa ca kupusikika na Satana, uyo ‘wazamucita vimanyikwiro na mintondwe ya utesi.’ Ŵantu ŵa nga ni aŵa, Paulos wakati, ‘ŵazamukana kupokera unenesko uwo ungaŵaponoska’ ndipo ‘ŵazamupuruskika kugomezga utesi.’ (2 Ŵatesalonika 2:9-12) Kasi ni mwauli umo mungamazgira kugomezga utesi? Nakwenenako, ncifukwa wuli mukugomezga nteura?

Kasi Mukacita Kuphalirika Apo Mukaŵa Mwana?

Nyengo zinyake vigomezgo ivyo muli navyo mukacita kuphalirika na mbumba yinu mucali mwanici. Kucita nteura mbuweme. Ciuta wakukhumba kuti ŵapapi ŵasambizgenge ŵana ŵawo. (Duteronome 6:4-9; 11:18-21) Mwaciyerezgero, muwukirano Timote wakandula comene cifukwa ca kutegherezga kwa ŵamama ŵake na ŵabuya ŵake. (2 Timote 1:5; 3:14, 15) Malemba ghakukhuŵirizga kucindika ivyo ŵapapi ŵakugomezga. (Zintharika 1:8; Ŵaefeso 6:1) Kweni kasi ici cikung’anamura kuti Mlengi winu wakukhumba kuti imwe mugomezgenge vintu cifukwa cakuti ŵapapi ŵinu ndivyo ŵakugomezga? Mwaunenesko, kurondezga vigomezgo na vyakucita vya ŵasekuru ŵakale kwambura kughanaghanira kungaŵa kurwani.—Salmo 78:8; Amosi 2:4.

Mwanakazi Musamariya uyo wakakumana na Yesu Kristu wakalereka mu vigomezgo vya cisopo ca Cisamariya. (John 4:20) Yesu wakacindika wanangwa wake wa kusanka ivyo wakukhumba kugomezga, kweni wakayowoyaso kuti: “Imwe mukusopa ico mulive kumanya.” Nakwenenako, vigomezgo vinandi vya cisopo ca mwanakazi yura vikaŵa vyautesi, ndipo Yesu wakamuphalira kuti wakwenera kusinta vigomezgo vyake usange wakukhumba kusopa Ciuta mwakwenelera—“mu mzimu na mu unenesko.” Mu malo mwakurondezga vigomezgo ivyo wakatemwenga, mwanakazi yura na ŵanji ŵakamba ‘kuŵa na cipulikano’ ico cikavumburika kwizira mwa Yesu Kristu.—Yohane 4:21-24, 39-41; Milimo 6: 7.

Kasi Mukacita Kusambizgika?

Ŵasambizgi ŵanandi na ŵantu awo ŵali na maluso pa ncito zakupambana-pambana ŵakwenera kucindikika comene. Kweni ndipouli, mdauko wuli na viyerezgero vya ŵasambizgi ŵakumanyikwa awo ŵakabudiska comene vintu. Mwaciyerezgero, pakuyowoya za mabuku ghaŵiri gha sayansi agho ghakalembeka na wafilosofi Aristotle, nkhwanta ya mdauko Bertrand Russell wakati “mwakukolerana na sayansi ya mazuŵa ghano, mulije fundo yaunenesko mu mabuku ghose ghaŵiri agha.” Nanga ŵangaŵa ŵantu ŵaluso ŵa mazuŵa ghano nawo nyengo zinandi ŵakubudiska vintu. Mu 1895 wasayansi munyake wa ku Britain Lord Kelvin wakati: “Cingacitika cara kuti cintu cizito kuruska mpepo ciwuruke mucanya.” Mwanteura, muntu wamahara wakugomezga waka cintu kwekha cifukwa cakuti ndimo wakuyowoyera musambizgi wake cara.—Salmo 146:3.

Ndimoso viliri na masambiro gha cisopo. Mpostole Paulos wakasambizgika na ŵasambizgi ŵa cisopo ndipo wakaŵa “na pampu likuru nkanira mu maluso gha ŵasekuru [ŵake] ŵa kale.” Kweni ndipouli, pampu lake la kugomezga maluso gha ŵasekuru ŵake likiziska masuzgo ghanandi pa iye. Kukapangiska kuti ‘wazikizge Ekleziya la Ciuta na kulisuzga.’ (Ŵagalatiya 1:13, 14; Yohane 16:2, 3) Ciheni comene cikaŵa cakuti, kwanyengo yitali Paulos wakalutilira “kupafula nkanjo,” kung’anamura kukana ico cikatenge cimovwirenge kuŵa na cigomezgo mwa Yesu Kristu. Cikakhumbikwira kuti Yesu iye mwene wanjirirepo kuciska Paulos kuti wasinte vigomezgo vyake.—Milimo 9:1-6; 26:14.

Kasi Mukugomezga Nkani Cifukwa Cakuti Yapharazgika na Ŵantu Awo Ŵakuthandazga Makani?

Nyengo zinyake ŵantu awo ŵakuthandazga makani ndiwo wamupangiskani kuŵa na vigomezgo ivyo muli navyo. Ŵantu ŵanandi ŵakukondwa cifukwa ca wanangwa wa kuyowoya, uwo ukuŵapangiska kumanya vintu vyakukhumbikwa. Kweni ndipouli, pali ŵantu ŵanyake awo ŵakupuruska ŵanji kwizira pa vyakuthandazgira makani. Nyengo zinandi ivyo vikuyowoyeka pa vyakuthandazgira makani vikuŵa vyakutemwera ndipo vingananga kaghanaghaniro kinu.

Kusazgirapo apa, kuti ŵakope ŵantu ŵanandi  kwizira pa vyakuthandazgira makani, iwo ŵakuphalira ŵantu vintu vyakukondweska ndiposo vyacilendo. Nkani izo kale zikakanizgikanga kulembeka panji kuyowoyeka, mazuŵa ghano zikupulikwika na kuŵazgika na ŵaliyose. Nangauli vikucitika mwapacoko-pacoko, kweni vipimo vili pangozi ndipo vikusukuruka pacoko-pacoko. Maghanoghano gha ŵantu pacoko-pacoko ghakwamba kubendera. Iwo ŵamba kugomezga kuti “uheni ndiwo uweme na uweme uheni.”—Yesaya 5: 20; 1 Ŵakorinte 6: 9, 10.

Kusanga Vifukwa Vyakukwana vya Ivyo Mukugomezga

Kugomezga maghanoghano na vinjeru vya ŵantu kukuyana waka na kuzenga nyumba pa mcenga. (Mateyu 7:26; 1 Ŵakorinte 1:19, 20) Ipo, kasi vigomezgo vinu vikwenera kuzikika pa vici? Cifukwa cakuti Ciuta wali kumupani mahara gha kufufuzira vintu na kufumba mafumbo ghakukhwaskana na vintu vyauzimu, kasi ncakupulikikwa cara kuti iye wangaperekaso ntowa yakusangira mazgoro ghaunenesko gha mafumbo ghinu? (1 Yohane 5:20) Enya, wangacita nadi nteura! Kweni, kasi ni mwauli umo mungamanyira ico ncaunenesko, ceneco, panji canadi pankani zakukhwaskana na cisopo? Tikukayika cara kuti Mazgu gha Ciuta, Baibolo, ndilo lekha lingamovwirani kucita nteura.—Yohane 17:17; 2 Timote 3:16, 17.

“Kweni yimani danka,” muntu munyake wangayowoya ntena. “Kasi ŵantu awo ŵakucitiska mpindano na ntimbanizgo mu caru ni awo ŵali na Baibolo cara?” Enya, mbunenesko nadi kuti ŵarongozgi ŵavisopo awo ŵakuyowoya kuti ŵakurondezga Baibolo ŵacita vintu vinandi vyakutimbanizga ndiposo vyakuwuska mpindano. Ivi vili nteura cifukwa cakuti vigomezgo vyawo nvyakuzikika mu Baibolo cara. Mpostole Petros wakaŵalongosora kuti ni “zincimi zitesi” ndiposo “ŵasambizgi ŵatesi” ŵeneawo ŵakusambizga “visambizgo vya utesi vya kuparanya.” Cifukwa ca vyakucitika vyawo, Petros wakuti, “ntowa ya unenesko yizamtukika.” (2 Petros 2:1, 2) Nangauli vili nteura, Petros wakuti, “tili na mazgu gha uprofeti agha ghakukhora comene; gheneagho mukucita makora pa kughategherezga nga nku muliko uwo ukuŵala mu malo gha mdima.”—2 Petros 1:19; Salmo 119:105.

Baibolo likutikhuŵirizga kuwona usange vigomezgo vithu vikukolerana na ivyo Baibolo likusambizga. (1 Yohane 4:1) Ŵantu ŵanandi awo ŵakuŵazga magazini ghano ŵangacitira ukaboni kuti kucita nteura kwakhozga na kupangiska umoyo wawo kuŵa na cilato. Mwanteura iŵani nga Mbabereya. ‘Penjerezgani mu Malemba zuŵa na zuŵa’ pambere mundasanke ivyo mukukhumba kugomezga. (Milimo 17:11) Ŵakaboni ŵa Yehova ŵazamuŵa ŵakukondwa kuti ŵamovwirani kucita ici. Enya, cili kwa imwe kusanka ivyo mukukhumba kugomezga. Ndipouli, ncintu camahara kuwoneseska kuti vigomezgo vinu nvyakuzikika pa mahara na makhumbiro gha ŵantu cara, kweni pa Mazgu ghaunenesko gha Ciuta.—1 Ŵatesalonika 2:13; 5:21.

[Vithuzithuzi pa peji 6]

Mungaŵa na vigomezgo vyakuzikika mu Baibolo