Waliyose wangazomerezga kuti vyakuchita vinyake vikuŵa viwemi apo vinyake vikuŵa viheni. Mwachiyelezgero, kukoma, kukolelera, kugona ŵana, ŵanthu ŵanandi ŵakuviwona kuti ni viheni. Kweni para munthu wakuchitira ŵanji viwemi, ngwalusungu, ngwachiwuravi, ŵanthu ŵakuwona kuti ni munthu muwemi ndipo ŵakumulumba. Kweni wuli pa nkhani ya kugonana, kuyowoya unenesko, panji umo tingalelera ŵana? Ŵanthu ŵanandi ŵakughanaghana kuti munthu wangasankha yekha pa nkhani iyi. Ndipo ŵakughanaghana kuti chilichose icho wangasankha ntchiwemi waka. Kanandi ŵanthu ŵakusankha vinthu kuyana na umo iwo ŵakujipulikira, kweniso umo ŵanthu ŵanandi ŵakuwonera nkhani iyo. Kasi ntchiwemi kuchita nthena?

Kanandi tikusankha vinthu kuyana na umo tikujipulikira. Tikulongozgeka na njuŵi yithu. (Ŵaroma 2:​14, 15) Nanga ni ŵana ŵachoko ŵakumanya usange vinthu vindayende makora. Ndipo nawo ŵakujiyimba mulandu para ŵachita chinthu chiheni. Apo tikukura tikusambira umo tingasankhira chiwemi na chiheni, kufuma ku ŵa mu mbumba yithu, ŵanthu awo tikuchezga nawo, ŵasambizgi, ŵanthu wa mu chikaya chithu, uko tikusopa kweniso kutolera mitheto yithu. Apo tikusankha vyakuchita, njuŵi yithu yingatiphalira usange ivyo tasankha vikukolerana na ivyo tili kusambizgika pa nkhani ya chiwemi na chiheni.

Ivyo tikumanya pa nkhani ya chiwemi na chiheni, vingatichiska kuti tilongorenge ŵanji lusungu, tiŵawongenge, tiŵachitirenge uwemi na kuŵalongora chiwuravi. Vingatovwiraso kuti tileke kuchita vinthu ivyo vingakhuŵazga ŵanthu awo tikuŵatemwa, panji kuchita vinthu ivyo vingatikhozga soni na kwamba kujiyimba mulandu.

Kasi nyengo zose ntchamahara kusankha vinthu kuyana na umo tikujipulikira? Mwanalume munyake zina lake Garrick wakalongosora umo umoyo wake ukaŵira wakati, “Nkhachitanga chilichose icho nakhumba.” Kweni wakawona kuti vinthu vikamwendera makora yayi chifukwa cha kusankha vinthu kuyana na umo wakajipulikiranga. Iyo wakachitanga vinthu viheni nga uzaghali, kumwa mankhwala ghakuzweteska wongo, kuloŵera na nkhaza. Ndipo wakulongosora kuti umoyo wake ukaŵa uheni chomene, wakaŵaso wakukondwa yayi.

Padera pakusankha vinthu kuyana na umo tikujipulikira, tikutoleraso umo ŵanji ŵawonerenge ivyo tisankhenge. Kusankha vinthu kuyana na umo ŵanji ŵakuwonera, kungatovwira kuti tisambireko ku vinjeru vyawo kweniso ku ivyo ŵakumanapo navyo. Ŵa mu mbumba yithu, ŵabwezi ŵithu kweniso ŵanthu ŵa mu chikaya chithu, ŵangatichindika usange ŵakuwona kuti tikuchita vinthu ivyo iwo ŵakuwona kuti ni viwemi.

Kasi nyengo zose ntchamahara kusankha vinthu kuyana na umo ŵanji ŵakujipulikira? Mwanakazi munyake zina lake Priscila, wakachitanga vinthu vinandi ivyo ŵabwezi ŵake ŵakachitanga. Ndipo wakagonananga na waliyose uyo wakhumba. Kweni paumaliro, wakawona kuti kuchita vinthu ivyo ŵanthu ŵanyake ŵakuwona kuti ni viwemi, kukamovwira yayi kuti waŵe wakukondwa. Iyo wakayowoya kuti: “Nkhajipulikanga makora yayi chifukwa cha kuchita waka chilichose icho ŵanyane ŵakachitanga. Ivi vikanipangiska kuti nichitenge vinthu mwambura mahara kweniso vyakuti vinganipweteka.”

Para tikusankha chiwemi na chiheni, umo ise tikujipulikira kweniso umo ŵanji ŵakujipulikira, ni vyakovwira chomene. Kweni ni nyengo zose yayi apo vinthu vikutiyendera makora, para tasankha vinthu kuyana na umo tikujipulikira kweniso umo ŵanji ŵakujipulikira. Nyengo zinyake tingajipweteka tekha panji kupweteka ŵanji, chifukwa cha kusankha vinthu kuyana na umo tikujipulikira. (Zintharika 14:12) Vinthu ivyo ise panji ŵanyithu pasono tingaviwona kuti ni viwemi, vingasintha ndipo vingaŵa vyakupweteka. Nakuti nkharo zinyake izo kumasinda zikawonekanga kuti ni ziheni, pasono ni zakuzomerezgeka. Ndipo nkharo izo kumasinda zikaŵa zakuzomerezgeka, pasono ŵanthu ŵakuziwona kuti ni ziheni.

Kasi ni nkhu uko tingasanga ulongozgi uwemi pakusankha chiwemi na chiheni? Kasi ulipo ulongozgi uwo para tawulondezga, utipwetekengepo yayi sono kweniso munthazi?

Chakukondweska ntchakuti, pali ulongozgi uwo ukusintha yayi kweniso wakugomezgeka, uwo ungawovwira waliyose kulikose uko wangaŵa. Nkhani yakulondezgapo yilongosorenge uko tingasanga ulongozgi wakugomezgeka pa nkhani ya chiwemi na chiheni.