NANGAULI 96 peresenti ya ŵantu ŵa ku America ŵakuti ŵakugomezga Ciuta, kweni ku Europe na Asia, ciŵerengero ici ncakukhira comene. Nanga mungaŵa mu vyaru ivyo ŵantu ŵakuleka kugomezga Ciuta, kweni ŵalipo ŵanyake awo ŵakuzomera kuti pali nkongono yinyake yambura kumanyikwa iyo yikapangiska kuti cilengiwa ciŵepo. Musambizgi wakumanyikwa makora wa ku Japan, Yukichi Fukuzawa, mweneuyo cithuzithuzi cake cili pa ndarama ya pepala ya 10,000 yen, wakalemba kuti: “Kwayowoyeka kuti kucanya kukulenga muntu wakuruska muntu munyake cara.” Pakuyowoya mazgu ghakuti “kucanya,” Fukuzawa wakayowoyanga za nkongono yikuru ya Mlengi yeneiyo wakaghanaghana kuti ndiyo yikalenga ŵantu. Ŵantu ŵanandi ŵakuzomerezga kuti nkongono iyi ya “kucanya” yiliko nadi, nga ni umo wakazomerezgera uyo wakupereka njombe ya Nobel, Kenichi Fukui. Iye wakayowoya umo wakugomezgera kapangikiro kakuziziswa ka cilengiwa kuti kakuyana na “Ciuta” umo visopo vikuyowoyera, kweni iye wakayowoya kuti “kalengekero ka cilengiwa nkapacanya nkanira.”

 ² Ŵantu ŵavinjeru aŵa, ŵakugomezga kuti cinyake panji munyake wakalenga vyose ivyo vili mu caru. Cifukwa wuli? Eya, aghanaghanani ici: Dazi ni nyenyezi yikuru comene kwakuti caru ca pasi cikunjiramo miliyoni yimoza mukati mwake, kweni ilo ndicoko comene mu cipinga usiku ico cikucemeka kuti Milky Way. Ndiposo cipinga usiku ca Milky Way naco ncimoza mwa mabiliyoni ghanandi gha vipinga usiku. Ivyo ŵasayansi ŵakawona vikurongora kuti vipinga usiku ivi vikwenda mwakupatukana pa luŵiro lukuru comene. Kuti cilengiwa cambe kwenda, pakwenera kuŵa nkongono yikuru yakuruska. Kasi ninjani panji ncivici ico cikaŵa citopoko ca nkongono iyo? Baibolo likuti: “Tumpuskirani kucanya maso ghinu, muwone: kasi uyo wakavilenga vyose ivi ndi njani? Uyo wakufumya ciwuru ca ivyo na kuvipenda, kuvicema vyose na mazina mu ukuru wa nkongono zake, ndipo cifukwa iye ngwakukhora mu nkongono kulije cimoza cakuzgeŵa.” (Yesaya 40:25, 26) Lemba ili likurongora kuti pakaŵa munyake uyo wakapangiska kuti cilengiwa ico cendenge—Citopoko ca ‘nkongono zikuru.’

³ Ghanaghananiso za umoyo pacaru capasi. Nga ni umo ŵantu awo ŵakugomezga kuti vintu vikacita kusintika ŵakuyowoyera, kasi kungaŵa wuli kwamacitiko kuti umoyo uyambe wekha? Nkhwanta ya vintu vyamoyo, Michael Behe wakati: “Ŵasayansi ŵaruta pantazi comene pakumanya umo umoyo wa vintu ukugwilira ncito, kweni kendero ka ma molecule kaŵatindika kwakuti ŵatondeka kukonkoska jando lake. . . Ŵasanyansi ŵanandi ŵakulimbikira kuyowoya kuti ncito yakukonkoska za kapangikiro ka ma molecule yakhala pacoko kumara panji kuti ŵamanyenge mwasono-sono, kweni vyose ivi vilije ukaboni mu mabuku gha sayansi. Kuwona umo ma molecule ghali kupangikira, ncakusazga comene kugomezga ivyo Darwin wakalongosora pakuyowoya za umo umoyo ukambira, ndipo nyengo zose kuŵenge kwakusuzga kupulikiska.”

⁴ Kasi mukukhorwa na cisambizgo cakuti umoyo wa muntu ukaŵako wekha kwambura muntu wavinjeru kuwuyambiska? Tiyeni tisande ico ŵanji ŵawona kuŵa “cintu cakuziziswa mu cilengiwa,” wongo wa muntu, ndipo tiwone ivyo tingasambirapo. Dr. Richard M. Restak wakati: “Luso lwa makompyuta agho ghakuyezga kurondezga umo wongo wa muntu ukugwilira ncito, ghakucemeka neural-network, ngapacanya nadi, . . . kweni luso lwa kompyuta yimoza luri waka 1 pa 10,000 pakuyerezgera na luso lwa membe.” Kweni wongo wa muntu ngwapacanya nkanira kuruska wongo wa membe. Wongo wa muntu ukumanya kusambira viyowoyero vinandi. Ukujinozga wekha, ukupanga wekha maprogramu, ndiposo ukusazgirako wekha luso lwake. Kwambura kukayika, mungazomerezga kuti nanga yingaŵa kompyuta yapacanya iyo yili na “luso lwa 1 pa 10,000 pakuyerezgera na luso lwa  membe” yili naye muntu wavinjeru uyo wali kuyipanga. Wuli pakuyowoya za wongo wa muntu? *

⁵ Pafupifupi vyaka 3,000 ivyo vyajumpa, ŵantu ŵakapulikiskanga cara za kapangikiro ka thupi lawo lakuziziswa, mulembi wa Baibolo wakaranguruka pa kapangikiro ka thupi la muntu ndipo wakati: ‘Nkumurumbani cifukwa muli wakofya na wakuzizwiska. Milimo yinu njakuzizwiska! umoyo wane ukumanya makora za ici.’ Kwambura kumanya cilicose ca ma molecule gha DNA, iye wakalemba kuti “Maso ghinu ghakawona viduswa vyane; mu buku linu vikalembeka vyose.” (Salmo 139:14, 16) Kasi iye wakayowoyanga za njani? Kasi ninjani Uyo wali na ‘nkongono zikuru’ izo zikapanga vyose ivyo vili mu cilengiwa?

⁶ Vesi lakwambilira la Baibolo likuti: “Pa kudanga Ciuta wakata mtambo na caru.” (Genesis 1:1) Iye ndiyeso Mulembi wa Baibolo, Mweneuyo wakafunyilira nkani zake zose. Iye wakujivumbula yekha kuŵa muntu mweneuyo tingakorana naye ubwezi.