1. Kasi ni mitundu wuli yiŵiri ya visopo iyo Mazgu gha Ciuta ghakuyowoya?

“NJIRANINGE pa cipata cifinyi,” wakayowoya nteura Yesu, ‘pakuti cipata ncikuru, ntowa nayo njisani, iyo yikurata ku paraniko, ndipo mbanandi aŵo ŵakunjira mwenemumo. Pakuti cipata ncicoko, ntowa nayo njifinyi, iyo yikurata ku umoyo, ndipo mbacoko aŵo ŵakuyisanga.’ (Mateyu 7:13, 14) Mazgu gha Ciuta ghakuyowoya kuti pali mitundu yiŵiri ya visopo: cimoza caunenesko, na cimoza cautesi; ciweme na ciheni; ico cikurongozgera ku umoyo na ico cikurongozgera ku paraniko.

2. Kasi Malemba ghakurongora wuli kuti Ciuta wakukondweskeka cara na visopo vyose?

² Ŵantu ŵanyake ŵakughanaghana kuti Ciuta wakukondweskeka na visopo vyose. Baibolo likurongora kuti uwu mbutesi, kwizira mu mavesi agha:

• ‘Ŵaisrayeli ŵakacitaso uheni pamaso pa Yehova, ŵakateŵetera Ŵabaala na Ashtarot, ŵaciuta wa Ŵaasiriya, na ŵa Ŵazidon, na ŵa Ŵamoab, na ŵa Ŵaamon, na ŵa Ŵafilisti, ŵakamutaya Yehova na kuleka kumuteŵetera. Ndipo ukari wa Yehova ukagolera pa Israyeli.’ ( Ŵeruzgi 10:6, 7) Usange tikusopa vikozgo panji ŵaciuta ŵanyake, tizamutemweka cara na Yehova.

• ‘Ŵantu aŵa, ŵakundicindika [ine Ciuta] na milomo yaŵo, kweni mitima yaŵo yiri kutali na ine. Kweni ŵakundisopa waka, ŵakusambizga marango gha ŵantu nga ndi visambizgo.’ (Marko 7:6, 7) Usange ŵantu ŵakuyowoya kuti ŵakusopa Ciuta, kweni ŵakusambizga maghanoghano ghawo mumalo mwakusambizga ivyo Baibolo likusambizga, kusopa kwaŵo nkwawaka. Nkhwambura kuzomerezgeka na Ciuta.

• “Ciuta ndi Mzimu: ndipo aŵo ŵakumusopa ŵakwenera kusopa mu mzimu na mu unenesko.” (Yohane 4:24) Tikwenera kusopa mwakuyana na unenesko uwo ukusangika mu Mazgu gha Ciuta.

3. Ni mwauli umo tingamanyira cisopo caunenesko na cautesi?

³ Kasi tingamanya wuli usange cisopo ncakuzomerezgeka na Ciuta panji cara? Yesu wakayowoya kuti: ‘Khuni lose liweme likupasa vipasi viweme; kweni khuni liheni likupasa vipasi viheni . . . Nteura muti muŵamanyenge na vipasi vyawo.’ Tingayowoyaso kuti, cisopo ico Ciuta wakukondweskeka naco, cikupasa vipasi viwemi; kweni usange cisopo ico nca Satana, cikupasa vipasi viheni.—Mateyu 7:15-20.

4. Ni ukhaliro wuli uwo ŵantu ŵa Yehova ŵakurongora?

⁴ Cisopo caunenesko cikupasa ŵantu awo ŵakutemwana ndipo ŵakutemwaso ŵanji. Ici cili nteura cifukwa Yehova iye mwene ni Ciuta wacitemwa. Yesu wakayowoya kuti: “Na ceneici ndico ŵantu ŵose ŵati ŵamanyirenge kuti muli ŵasambiri ŵane, para mukutemwana.” Kasi visopo vikurongora nadi cimanyikwiro ici ca kusopa kwaunenesko?—Yohane 13:35; Luka 10:27; 1 Yohane 4:8.

5. Ni mwauli umo encyclopaedia yinyake yikunkoskera malonda ghakugura na kuguriska ŵazga agho ghakacitikanga muno mu Africa?

⁵ Aghanaghanirani za malonda ghakugula na kuguliska ŵazga. The New Encyclopaedia Britannica likuyowoya kuti: “Pafupifupi ŵazga 18,000,000, ŵa mu Africa ŵakatorekera ku malo ghakuguliskirako ŵazga gha Islāmic trans-Saharan na Indian Ocean mu virimika vya mu 650 na 1905. Mukatikati mwa virimika vya 1500 ŵazungu ŵakamba malonda kuzambwe kwa Africa, ndipo kuzakafika mu 1867, ŵantu ŵakukwana pafupifupi 7,000,000 na 10,000,000 ŵa mu Africa ŵakaŵa kuti ŵatumizgika nga ni ŵazga ku Caru Cinyake.”

6. Kasi cisopo cikanjizgikamo wuli mu malonda ghakugura na ghakuriska ŵazga?

 ⁶ Kasi cisopo cikaŵa na cigaŵa wuli mu nyengo iyo muno mu Africa mukaŵa masuzgo penepapo ŵanarumi, ŵanakazi na ŵana ŵakakakika na kuruta nawo ku cigaŵa cakutali comene kukaŵaguriska nga ni ng’ombe? Bethewell Ogot wakalemba nteura mu nyuzipepala ya Daily Nation ya ku Nairobi ku Kenya: “Ŵakristu na Ŵasilamu ŵakuskeperera ku cisambizgo cawo cakuti ŵantu ŵakhalenge mwawanangwa, kweni wose ŵakanjizgikamo mu mawupu ghakugura na kuguriska ŵantu gheneagho ghakaruta pantazi cifukwa ca kusankana mitundu. . . . Tikwenera kuzomerezga kwananga uko Ŵasilamu na Ŵakristu wakacitanga, kumwera na kuzambwe kwa Africa, ndipo ivi vikiziska masuzgo ghanandi muno mu Africa.”

7. Kasi ŵarongozgi ŵa visopo ŵaŵa na cigaŵa wuli mu nkondo?

⁷ Cisopo cautesi carongoraso vipasi vyake viheni mu ntowa zinyake. Mwaciyerezgero, nangauli Baibolo likuyowoya kuti “utemwenge munyako,” ŵarongozgi ŵa visopo pa caru cose ŵakukhuŵirizga nkondo na mtima wose.—Mateyu 22:39.

8. (a) Kasi ŵarongozgi ŵavisopo ŵakukhuŵirizga wuli kukomana mu vivulupi ivyo vikucitika muno mu Africa? (b)  Kasi muliska munyake wakayowoyaci vyakukhwaskana na ŵarongozgi ŵa visopo mu nyengo ya nkondo ya wene na wene ku Nigeria?

⁸ Ncakumanyikwa makora kuti mu cirimika ca 1994, masisitere na ŵasembe ŵakakomako nawo ŵantu ku Rwanda. Vivulupi vinyake ivyo vikucitika muno mu Africa, cisopo ndico cikutora cigaŵa cikuru. Mwaciyerezgero, mu nkondo ya wene na wene iyo yikacitikanga ku Nigeria, visopo vikakhuŵirizganga ŵantu kutimbana. Penepapo nkondo yikasuzga comene, muliska munyake wakayowoya kuti ŵarara-ŵarara ŵa cisopo “ŵaleka mulimo  uwo ŵakapika na Ciuta.” Iye wakayowoyaso kuti: “Ise, taŵene ise tikujithya kuti ndise ŵateŵeti ŵa Ciuta tazgoka ŵateŵeti ŵa Satana.”

9. Kasi Baibolo likuyowoyaci za ŵateŵeti ŵa Satana?

⁹ Baibolo likuyowoya vintu vyakuyana waka pa nkani iyi: “Satana nayo wakujizgora mungelo wa kungweruka. Nteura kuti ncikuru cara, usange ŵateŵeti ŵake ŵakujizgora nga mbateŵeti ŵa kunyoroka.” (2 Ŵakorinte 11:14, 15) Nga ni umo ŵantu ŵanandi ŵaheni ŵakuwonekera nga mbawemi, Satana ŵakupusika ŵantu mwakugwiriskira ncito ŵateŵeti awo ŵakuwoneka nga mbakunyoroka kweni milimo yawo njiheni, ŵeneawo ŵakupasa vipasi viheni.

10. Kasi ŵarongozgi ŵa visopo ŵamukana wuli Ciuta?

¹⁰ Pa caru cose capasi, ŵarongozgi ŵa visopo ŵakupharazga za citemwa, mtende, na uwemi, kweni iwo ndiwo ŵakurongora thinko, ŵakucita nkondo, na mikhaliro iyo Ciuta wakutinkana nayo. Baibolo likuŵakonkoska iwo makoraghene. Ilo likuyowoya kuti: “Ŵakuzomera kuti ŵakumanya Ciuta, kweni ŵakumukana na milimo yaŵo.”—Tito 1:16.

11. Ni mwauli umo Baibolo likukonkoskera cisopo ca utesi?

¹¹ Tingamanya maghanoghano gha Yehova ghakukhwaskana na cisopo cautesi mwakuŵazga Baibolo mu buku la Civumbuzi. Buku ili, likukonkoska cisopo cautesi nga ni mwanakazi muzaghali wakuyerezgera, “Babulone Mukuru.” (Civumbuzi 17:5) Awonani umo Ciuta wakumukonkoskera mwanakazi uyu:

• “Muzaghali mukuru . . . mweneuyo ŵakaronga ŵa caru ŵakacitanga nayo uzaghali.” (Civumbuzi 17:1, 2) Mumalo mwakugomezgeka kwa Ciuta, cisopo cautesi cikunjizgika mu ndyari, nyengo zinandi cikuphalira maboma ivyo ghakwenera kucita.

• ‘Mwa iye ndopa za ŵaprofeti na za ŵatuŵa zikasangikamo, na za ŵose aŵo ŵakakomeka pa caru ca pasi.’ (Civumbuzi 18:24) Cisopo cautesi casuzga na kukoma ŵateŵeti ŵakugomezgeka ŵa Ciuta, ndipo cikukhwaskika comene na nyifwa zinandi za ŵantu aŵo ŵakufwa mu nkondo.

• “Wakathumbwikiranga ndipo wakaŵa na luzokozoko.” (Civumbuzi 18:7) Cisopo cautesi ncisambazi comene, ndipo ŵarongozgi ŵake ŵakusangwa comene na vithu vyakuthupi.

• ‘Mitundu yose yikapusikika na ufwiti wake.’ (Civumbuzi 18:23) Kwizira mu cisambizgo cake cakuti umoyo ukufwa cara, cisopo cautesi capangiska kuti ŵantu ŵasopenge mizimu yiheni, kucita mayere, ndipo cakhuŵirizga ŵantu kopa ŵakufwa na kusopa ŵapapi ŵawo awo ŵalikufwa kale.

12. Ni ncenjezgo wuli iyo Baibolo likupereka yakukhwaskana na cisopo cautesi?

¹² Baibolo likucenjezga ŵantu kuti ŵafumemo mu cisopo cautesi penepapo likuti: “Fumaniko kwa iyo, mwa ŵantu ŵane, kuti mureke kusangana nayo zakwananga zake, na kuti mureke kupokako vilengo vyake.”—Civumbuzi 18:4, 5.

13. Kasi ni vici ivyo vizamucitikira cisopo cautesi na ŵantu awo ŵakucirondezga?

¹³ Sono-sono apa, Babulone Mukuru, nyina wa visopo vyose vyautesi, wazamuparanyikirathu. Baibolo likuyowoya kuti: ‘Mu zuŵa limoza viti vizenge vilengo vyake, nyifwa, na citengero, na njara; ndipo wizamkoceka petu na moto; pakuti nja mankharo Fumu [Yehova] Ciuta, mweneuyo wamweruzga.’ (Civumbuzi 18:8) Kuti titceŵe kusangana nayo vilengo vyake, tikwenera kulekerathu kukolerana na cisopo cautesi, kulekerathu maluso ghake ghose, viphikiro, na vigomezgo ivyo vikumukondweska cara Ciuta. Tikwenera kucita ici mwaluŵiro. Umoyo withu wuli pangozi!—2 Ŵakorinte 6:14-18.