1, 2. Kasi ntcheŵe yingaŵa chivikiliro mu nthowa wuli, ndipo tingayiyaniska wuli na njuŵi?

MUNTHU wali mu tulo pa bedi usiku. Mwamabuchi, ntcheŵe yake yikupulika mudidi na kwamba kubwentha. Munkhungu wachimbira. Munthu uyu wakuwuka na kuya kuwaro ndipo wakusanga kuti vinthu vyose vili makora waka. Munkhungu waluta. Munthu uyu mtima wake wakhazikika. Kasi ntcheŵe yira yilekenge kuŵa maso na kubwentha, mphanyi ntchivichi changuchitika? Munthu uyu mphanyi ŵamwibira, kumupweteka, panji kumukoma.

² Mu nyumba zinandi, ŵanthu ŵakuŵeta ntcheŵe kuti ziŵalindenge. Usange ntcheŵe yili maso, yingaponoska umoyo. Munthowa zinyake, ntcheŵe tingayiyaniska na chawanangwa chakuzirwa icho Yehova wali kutipa, icho ni njuŵi. (Yakobe 1:17) Kwambura njuŵi, mphanyi palije chilichose icho chikutilongozga. Para tingayigwiliskira ntchito mwakwenelera, yingatovwira kuti timanye icho ntchiwemi na kuchita chenechicho. Ntheura tiyeni tiwone ng’anamuro la njuŵi ndiposo umo yikugwilira ntchito. Kufuma apo, tidumbiskanenge fundo zitatu izi: (1) Umo njuŵi yingasambizgikira, (2) chifukwa icho tikwenera kughanaghanira njuŵi za ŵanji, ndiposo (3) umo tingasangira vitumbiko chifukwa cha kuŵa na njuŵi yiwemi.

3. Kasi lizgu la Chigiriki ilo lili kung’anamulika kuti “njuŵi” likung’anamurachi, ndipo likulongosora nkhongono yamtundu wuli iyo yili mwa munthu?

³ Mu Baibolo, lizgu la Chigiriki ilo lili kung’anamulika kuti  “njuŵi” likung’anamura “kujimanya wamwene.” Mwakupambana na vilengiwa vinyake vyose vya pa charu chapasi, ise Chiuta wali kutipa nkhongono ya kujimanya taŵene. Ichi chikulongora kuti tingati dankha chete na kujisanda taŵene ndiposo kujeruzga. Njuŵi yithu yikuŵa nga ni kaboni wamukati, panji mweruzgi, ndipo yingasanda ivyo tikuchita, nkharo, ndiposo ivyo tikukhumba kuchita. Yingatilongozga kuti tisankhe vinthu viwemi panji kutichenjezga pa viheni. Pamanyuma pake, yingatisanguluska chifukwa cha kusankha makora panji kutisuska chifukwa cha kusankha uheni.

4, 5. (a) Kasi tikumanya wuli kuti Adamu na Eva ŵakaŵa na njuŵi, ndipo ntchivichi chikachitika chifukwa chakuti ŵakazerezga dango la Chiuta? (b) Ni viyelezgero wuli ivyo vikulongora kuti ŵanthu ŵakugomezgeka pambere Chikhristu chindize ŵakalondezganga njuŵi zawo?

⁴ Kufumira pakwamba penecho, nkhongono iyi yikapelekeka kwa mwanalume na mwanakazi. Adamu na Eva, wose ŵakalongora kuti ŵakaŵa na njuŵi. Soni izo ŵakaŵa nazo ŵakati ŵananga ndizo zikulongora kuti ŵakaŵa na njuŵi. (Genizesi 3:7, 8) Chachitima ntchakuti njuŵi iyi yikaŵawovwira yayi pa nyengo yira. Ŵakazelezgera dala dango la Chiuta. Ntheura ŵakasankhira dala kugaluka, kwimikana na Yehova Chiuta. Pakuŵa ŵanthu ŵakufikapo, iwo ŵakamanyanga ivyo ŵakachitanga, kweni ŵakawerako yayi.

⁵ Mwakupambana na Adamu na Eva, ŵanthu ŵanandi ŵambura kufikapo ŵapulikira njuŵi zawo. Mwachiyelezgero, Yobu, munthu wakugomezgeka wakayowoya kuti: “Urunji wane niwukorenge nganganga ndipo niwutayenge chara; mtima wane unisuskengepo chara umoyo wane wose.” * (Yobu 27:6) Yobu wakaŵa maso nadi. Wakawoneseskanga kuti  wapulikira njuŵi yake, wakayizomerezganga kumulongozga mu vyakuchita vyake ndiposo maghanoghano. Ntheura lekani wakayowoya kuti njuŵi yake yikamusuzga yayi panji kumuyuzga na soni ndiposo kumupa mulandu. Wonani mphambano pakati pa Yobu na Davide. Apo Davide wakalongora muyuyuro kwa Sauli, themba lakuphakazgika la Yehova, “mtima wake ukamususka.” (1 Samuyeli 24:5) Davide wakasanga chandulo na vyakuŵinya vya njuŵi ivi, vikamusambizga kuleka kuchitaso muyuyuro wanthena munthazi.

6. Ntchivichi chikulongora kuti njuŵi ntchawanangwa cha ŵanthu wose?

⁶ Kasi chawanangwa cha njuŵi ichi chili na ŵateŵeti ŵa Yehova pera? Wonani mazgu gha mpositole Paulosi ghakuti: “Para ŵanthu ŵamitundu awo ŵalije dango, mwakawiro ŵakuchita vinthu vya mu dango, ŵanthu aŵa, nangauli ŵalije dango, dango ndiwo. Ndiwo ŵakulongora fundo za dango kuti zili kulembeka mu mitima yawo, uku njuŵi zawo zikuŵachitira ukaboni, ndipo mu maghanoghano ghawo ŵakususkika panji kuzomerezgeka.” (Ŵaroma 2:14, 15) Nanga ni awo ŵakumanya yayi malango gha Yehova, nyengo zinyake ŵakuchiskika na kaboni wamukati uyu kuchita vinthu mwakuyana na fundo za Chiuta.

7. Chifukwa wuli nyengo zinyake njuŵi yingatipuluska?

⁷ Ndipouli, nyengo zinyake njuŵi yingatipuluska. Chifukwa wuli? Manyani kuti usange ntcheŵe yili maso yayi, mbwenu njawakawaka. Ndipo usange mwenecho wa ntcheŵe wakusulako para yikubwentha, wangaŵa pa ngozi. Mwakuyana waka, usange njuŵi yithu yikutimbanizgika na makhumbiro ghauryezi gha mtima withu, yingatipuluska. Ndipo usange yikugwira ntchito mwakuyana na ulongozgi wakugomezgeka wa Mazgu gha Chiuta, tingamanya kupambaniska pakati pa chiwemi na chiheni mu vinthu vinandi vyakuzirwa. Nadi, kuti njuŵi yithu yigwire makora ntchito, tikwenera kulongozgeka na mzimu utuŵa wa Yehova. Paulosi wakalemba kuti: “Njuŵi yane yikunichitira ukaboni mu mzimu utuŵa.” (Ŵaroma 9:1)  Kweni kasi tingapanikizga wuli kuti njuŵi yithu yikukolerana na mzimu utuŵa wa Yehova? Chakukhumbikwa nkhuyisambizga.

8. (a)  Kasi mtima ungakhwaska wuli njuŵi, ndipo ntchivichi icho tikwenera kughanaghanira chomene para tikusankha vyakuchita? (b)  Chifukwa wuli njuŵi yituŵa yingaŵa yakukwana yayi kwa Mkhristu nyengo zose? (Wonani mazgu ghamusi.)

⁸ Kasi mukusankha wuli vyakuchita mwakulondezga njuŵi? Vikuwoneka kuti ŵanthu ŵanji, ŵakusanda waka maghanoghano ghawo ghamukati, na kumanya chakuchita. Pamanyuma pake, ŵangayowoya kuti: “Njuŵi yane yikunisuzgapo yayi.” Makhumbiro gha mtima ghangaŵa ghakuru chomene, ndipo ghangatimbanizga njuŵi. Baibolo likuti: “Mtima nguryarya kuluska chilichose, nguheni wambura kukoleka. Kasi ni njani wangawumanya?” (Yeremiya 17:9) Ipo chinthu chakuzirwa icho tikwenera kughanaghanira ni icho mtima withu ukukhumba yayi. Kweni tikwenera kughanaghanira dankha icho chingakondweska Yehova Chiuta. *

9. Kasi kopa Chiuta chikung’anamurachi, ndipo kungakhwaska wuli njuŵi yithu?

⁹ Usange icho tasankha kuchita ntchakujintha nadi pa njuŵi yithu yakusambizgika makora, chilongorenge kuti tikopa Chiuta, kuti tikupulikira makhumbiro ghithu chara. Wonani chiyelezgero ichi. Nehemiya, kazembe wakugomezgeka, wakaŵa na wenelero wa kupoka misonkho ku ŵanthu ŵa mu Yerusalemu. Ndipouli, wakaleka. Chifukwa  wuli? Wakakhumba chara kuti Yehova wakwiye nayo chifukwa cha kuyuzga ŵanthu ŵa Chiuta. Wakati: “Nkhachita nthena chara chifukwa cha kopa Chiuta.” (Nehemiya 5:15) Ntchakuzirwa chomene kopa Chiuta, ndiko kuti, kopa kufumira pasi pa mtima kukwiyiska Adada ŵithu ŵakuchanya. Wofi wanthena utitumenge kuti tipenje ulongozgi mu Mazgu gha Chiuta para tikughanaghana kuchita vinthu vinyake.

10, 11. Kasi ni fundo wuli za mu Baibolo izo zingawovwira pa nkhani ya kumwa vyakumwa vyakuloŵezga, ndipo kasi tingasanga wuli ulongozgi wa Chiuta?

¹⁰ Mwachiyelezgero, ghanaghanirani nkhani ya vyakumwa vyakuloŵezga. Fumbo ilo taŵanandi likutisuzga para tili pa ntchezgo ni ili, Kasi nimwepo panji yayi? Chakwamba tikwenera kujisambizga. Kasi ni fundo wuli za mu Baibolo izo zingawovwira pa nkhani iyi? Baibolo likukanizga yayi kumwapo vyakuloŵezga. Likulumba Yehova chifukwa cha chawanangwa cha vinyo. (Masalimo 104:14, 15) Ndipouli, Baibolo likukana kumwa chomene na kupoma vyongo mu viphikiro. (Luka 21:34; Ŵaroma 13:13) Kweniso likuyowoya kuti uloŵevu ukuyana waka na zakwananga zinyake zikuru chomene, nga ni uzaghali na uleŵi. *—1 Ŵakorinte 6:9, 10.

¹¹ Njuŵi ya Mkhristu yikusambizgika na kukhozgeka na fundo zanthena izi. Ntheura, para tikughanaghana za kumwa pa ntchezgo, tikwenera kujifumba mafumbo nga ni agha: ‘Kasi ni ntchezgo yamtundu wuli iyo yanozgeka? Kasi yingatimbanizgika na kuŵa yavyongo? Kasi ine nkhutemwa kuchitachi? Kasi nkhudokera chomene chakumwa, ningakhala yayi kwambura kumwa, panji nkhumwa kuti niluwireko masuzgo ghane? Kasi nkhujikora pa kamwero kane?’ Peneapo tikughanaghanira fundo za mu Baibolo na mafumbo agho ghakuŵapo, tingachita makora kulomba Yehova kuti watilongozge.  (Ŵerengani Masalimo 139:23, 24.) Munthowa iyi, tikupempha Yehova kuti watilongozge na mzimu wake utuŵa. Kweniso tikusambizga njuŵi yithu kuti yilongozgekenge na fundo za Chiuta. Kweni pali chinthu chinyake icho tikwenera kuchighanaghanira para tikusankha vyakuchita.

12, 13. Kasi vifukwa vinyake ivyo njuŵi za Ŵakhristu zikupambanirana ni vini, ndipo ise tikwenera kuchita wuli panthena apa?

¹² Mungazizwa na umo njuŵi za Ŵakhristu zikupambanirana. Munthu yumoza wakuwona kuti ntchakukanizgika kulondezga mutheto unyake; kweni munyake wakuwutemwa ndipo wakuwonapo suzgo lililose yayi. Mwachiyelezgero, pa nkhani ya kumwa pa gulu, munyake wakukondwa kumwera lumoza na ŵabwezi ŵachoko waka apo ŵakuchezga namise; kweni munyake wakuwona kuti ntchiwemi yayi. Chifukwa wuli pali kupambana, ndipo vikwenera kutikhwaska wuli pa ivyo tikusankha kuchita?

¹³ Ŵanthu ŵakupambana pa vifukwa vinandi. Kakuliro kakupambana chomene. Mwachiyelezgero, ŵanyake ŵakumanya makora suzgo ilo ŵakaŵa nalo kumasinda, panji ŵakatondekanga kulimazga. (1 Mathemba 8:38, 39) Pa nkhani ya vyakumwa vyakuloŵezga, ŵanthu ŵanthena ŵangakaŵa yayi kukhuŵara. Para munthu wanthena wiza pa nyumba yinu, njuŵi yake yingamuchitiska kukana para mwamupa chakumwa. Kasi imwe mukhuŵarenge? Kasi mukoserenge kuti wamwe nipera? Yayi. Kwali mukuvimanya vifukwa ivyo wakukanira panji yayi, vifukwa ivyo mwenecho wangakhumba yayi kumuphalirani, kutemwa ŵabali kumovwiraninge kuti muleke kumukoserezga.

14, 15. Mpha nkhani wuli apo njuŵi za Ŵakhristu ŵakwambilira zikapambananga, ndipo Paulosi wakayowoya kuti chikwenera kuchitika ntchivichi?

¹⁴ Mpositole Paulosi wakawona kuti njuŵi kanandi zikapambananga pakati pa Ŵakhristu ŵakwambilira. Nyengo yira,  Ŵakhristu ŵanji ŵakasuzgikanga na vyakurya vinyake ivyo ŵanthu ŵanyake ŵakapelekanga sembe ku vikozgo. (1 Ŵakorinte 10:25) Njuŵi ya Paulosi yikamukanizganga chara para wakurya vyakurya vyanthena ivi, ivyo paumaliro ŵakaviguliskanga pa misika. Iyo wakawonanga kuti vikozgo nkhanthu chara; vikozgo vingaŵa na vyakurya chara. Vyakurya vikafuma kwa Yehova ndipo ni vyake. Ndipouli, Paulosi wakamanya kuti ŵanji ŵakaŵa na maghanoghano ghanyake pa nkhani iyi. Ŵanji ŵakwenera kuti ŵakasopanga chomene vikozgo pambere ŵandaŵe Ŵakhristu. Ntheura kwa iwo, chilichose icho chikakolerananga na vikozgo chikaŵa chakukanizgika. Kasi nthowa yakumazgira suzgo ili yikaŵa vichi?

¹⁵ Paulosi wakati: “Kweni ise tili ŵakukhora tikwenera kuŵazizipizgira awo mbakulopwa mu chipulikano, ndipo tingajikondweskanga taŵene chara. Chifukwa nanga ni Khristu wakajikondweska yekha yayi.” (Ŵaroma 15:1, 3) Paulosi wakalongosora kuti tikwenera kudangizga vyakukhumba vya ŵabali ŵithu padera pa vithu, nga umo Khristu wakachitira. Pa nkhani yakuyana waka, Paulosi wakayowoya kuti wangatemwa kuleka kurya nyama kuluska kukhuŵazga mberere yakuzirwa iyo Khristu wakayipelekera umoyo wake.—Ŵerengani 1 Ŵakorinte 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Chifukwa wuli awo njuŵi zawo zikuŵakanizga kuchita vinthu vinyake ŵakwenera yayi kweruzga awo ŵali na njuŵi zakupambana na zawo?

¹⁶ Kweniso awo njuŵi zawo zikuŵakanizga kuchita vinthu vinyake ŵangasuskanga ŵanyawo yayi, kukosera kuti wose ŵawonenge vinthu nga umo iwo ŵakuviwonera, pakuti munthu wakwenera kuchita mwakuyana na njuŵi yake. (Ŵerengani Ŵaroma 14:10.) Nadi, njuŵi yikugwira makora ntchito nga ni mweruzgi wamukati, kuti njakweruzgira ŵanji chara. Kumbukani mazgu gha Yesu, ghakuti: “Lekani kweruzga kuti muleke kweruzgika.” (Mateyu 7:1) Wose mu mpingo ŵakwenera kuchenjera kuti ŵaleke kulimbana pa nkhani izo munthu wakuchita mwakuyana na njuŵi yake. Kweni tikukhumba kukhozga  chitemwa na umoza, kuzengana yumoza na munyake, kupankhurana yayi.—Ŵaroma 14:19.

17. Ntchivichi chachitikira njuŵi za ŵanthu ŵanandi mazuŵa ghano?

¹⁷ Mpositole Petrosi wakalemba kuti: “Lutilirani kuŵa na njuŵi yiwemi.” (1 Petrosi 3:16) Njuŵi iyo njakutowa pamaso pa Yehova Chiuta ni thumbiko lapadera. Yikupambana chomene na njuŵi za ŵanthu ŵanandi mazuŵa ghano. Paulosi wakalongosora za ŵanthu “awo njuŵi zawo zili kukulungara nga zawotcheka na chisulo chamoto.” (1 Timote 4:2) Para chisulo chawotcha thupi, chikulekapo bamba ilo likupulika kalikose yayi. Ŵanandi ŵali na njuŵi izo tingati ni zakufwa, ni zakukulungara chomene mwakuti zikuchenjezga yayi,  kususka nesi kuchita soni panji kujiyimba mulandu pa chiheni icho ŵachita. Ŵanthu ŵanandi lero ŵakuzelezgera dala maghanoghano ghakuti ŵali na mulandu.

18, 19. (a) Kasi maghanoghano gha kuŵa na mulandu panji soni ghangaŵa na vyandulo wuli? (b) Kasi tingachita vichi usange njuŵi yithu yikulutilira kutilanga chifukwa cha zakwananga zakale izo tili kupera kale?

¹⁸ Kuyowoya unenesko, para tikujipulika kuti tili na mulandu, yingaŵa kuti ni njuŵi yikutiphalira kuti tabuda. Para maghanoghano ghanthena ghakuchiska wakwananga kuti wapere, nanga zakwananga zake zingaŵa zikuru wuli zingagowokereka. Mwachiyelezgero, Themba Davide likaŵa na mulandu wa ubudi ukuru kweni likagowokereka chifukwa likapera kufumira pasi pa mtima. Chifukwa cha kutinkha nthowa yiheni iyo likatora ndiposo kuŵikapo mtima kuti lipulikire  malango gha Yehova kufuma pa nyengo yira kuya munthazi, vikaliwovwira kuti lijiwonere lekha kuti Yehova ni ‘muwemi, ndipo wakugowokera.’ (Masalimo 51:1-19; 86:5) Kweni wuli usange maghanoghano ghakuti tili na mulandu na soni ghakulutilira tati tapera ndipo tagowokereka?

¹⁹ Nyengo zinyake, njuŵi yingatalulira kususka munthu, kumusuzga wakwananga kuti wali na mulandu nyengo yitali apo ntchito ya maghanoghano ghanthena yili kumara kale. Para vyaŵa nthena, tingakhumbikwira kusimikizgira mtima withu kuti Yehova ni mukuru kuluska maghanoghano gha munthu. Tikwenera kugomezga na kuzomera chitemwa ndiposo chigowokero chake, nga umo tikuchiskira ŵanji kuti ndimo ŵachitirenge. (Ŵerengani 1 Yohane 3:19, 20.) Kweni njuŵi yakutozgeka yikupeleka mtende wa mu mtima, bata, ndiposo chimwemwe, ivyo vikusangika bweka yayi mu charu ichi. Ŵanandi awo kale ŵakachitapo kwananga kukuru ndimo ŵapepuskikira ndipo lero ŵali na njuŵi yiwemi peneapo ŵakuteŵetera Yehova Chiuta.—1 Ŵakorinte 6:11.

20, 21. (a) Kasi buku ili lanozgeka kumovwirani kuchitachi? (b) Pakuŵa Ŵakhristu, tili na wanangwa wuli, kweni tikwenera kuchita nawo wuli?

²⁰ Buku ili lanozgeka kumovwirani kuti musange chimwemwe, kuti muŵe na njuŵi yiwemi mu mazuŵa ghose agha ghakusuzga gha mu nyengo iyi iyo Satana wakuwusa. Kweni kuti lingalongosora malango ghose ndiposo fundo zose za mu Baibolo yayi izo imwe mukwenera kughanaghanirapo na kulondezga apo mukusangana na vyakuchitika vya zuŵa na zuŵa. Kweniso, mungaghanaghananga kuti musangenge malango ghapusu ghakulembeka yayi pa nkhani zakukhwaskana na njuŵi. Chilato cha buku ili nkhumovwirani kuti musambizge na kukhozga njuŵi yinu mwa kusambira umo mungalondezgera Mazgu gha Chiuta mu umoyo winu wa zuŵa na zuŵa. Mwakupambana na Dango la Mozesi, “dango la Khristu” likupempha awo ŵakulilondezga kuti ŵachitenge vinthu mwakuyana na njuŵi zawo ndiposo fundo za mu  Baibolo, kuluska kulondezga waka malango ghakulembeka. (Ŵagalatiya 6:2) Ntheura Yehova wapeleka ku Ŵakhristu wanangwa wapadera. Ndipouli, Mazgu ghake ghakutikumbuska kuti wanangwa uwu “uleke kuŵa chakubisira uheni.” (1 Petrosi 2:16) Kweni wanangwa uwu ukutipa mwaŵi wakulongolera kuti tikutemwa Yehova.

²¹ Para tikulomba na kughanaghanira mwakupwelelera umo tingachitira vinthu mwakuyana na fundo za mu Baibolo ndiposo kuzilondezga, tilutilirenge kuchita chinthu chakuzirwa chomene icho chikamba apo tikamba kumanya Yehova. Chinthu ichi ntchakuti ‘nkhongono zinu zakamanyiro’ zisambizgikenge kwizira mu kuchita. (Ŵahebere 5:14) Njuŵi yinu yakusambizgika Baibolo yiŵenge thumbiko kwa imwe zuŵa lililose la umoyo winu. Nga ni ntcheŵe iyo yikubwentha pakati pa usiku kuchenjezga za ulwani uwo ukwiza, njuŵi yinu nayo yimovwiraninge kuti musankhe vyakuchita ivyo vikukondweska Awiskemwe ŵakuchanya. Iyi ni nthowa yakugomezgeka ya kujisungililira mu chitemwa cha Chiuta.