1, 2. (a) Kasi Yosefe na mbumba yake ŵakenera kuchita vichi? (b) Kasi ni nkhani wuli yachitima iyo Yosefe wakaphalira muwoli wake?

MUŴE nga mukuwona Yosefe wakuŵika katundu pa mbunda. Kufuma apo, wakupamantha chiŵeto ichi kuti chambe kwenda, apo wakulaŵiska uku na uku mu muzi wa Betelehemu. Wakughanaghanira ulendo utali uwo ŵendenge kukafika ku Eguputo. Panji wakajifumbanga kuti, kasi iyo na mbumba yake ŵamukwaniska kukhala pakati pa ŵanthu ŵachilendo, chiyowoyero chachilendo, na mitheto yachilendo?

² Pakaŵa pakusuzga kuti Yosefe wamuphalire Mariya nkhani yachitima iyo mungelo wakamuphalira. Kweni wakakhwima mtima na kumuphalira. Yosefe wakayowoya kuti mungelo wakamuwonekera mu maloto, ndipo wakamuphalira uthenga wakufuma kwa Chiuta wakuti Themba Herode likukhumba kukoma mwana wawo. Ntheura ŵakwenera kufumamo mwaluŵiro mu Betelehemu. (Ŵerengani Mateyu 2:13, 14.) Mariya chitima chikamukora chomene. Wakapulikiska yayi chifukwa icho munthu munyake wakakhumbiranga kukoma mwana wake wambura mulandu, uyo wangapweteka munthu yayi. Pakaŵa pakusuzga kuti Mariya na Yosefe ŵapulikiske, kweni iwo ŵakathembanga Yehova, ndipo ŵakanozgeka kunyamuka ulendo.

3. Longosorani umo vikaŵira apo Yosefe na mbumba yake ŵakafumangamo mu Betelehemu. (Wonaniso chithuzithuzi.)

³ Ukaŵa usiku, ndipo ŵanthu mu Betelehemu ŵakamanyanga yayi ivyo vikachitikanga chifukwa ŵakaŵa mu tulo. Yosefe, Mariya, na Yesu ŵakafumamo mu muzi na chisi chake, uku kuli bilubilu. Ŵakanyamuka na kunjilira kumwera, ndipo panji Yosefe wakajifumbanga umo vinthu vyamuŵira uko ŵakalutanga. Kasi iyo pakuŵa kalipentara bweka wakatenge wavikilirenge wuli mbumba yake ku ŵanthu ŵankhongono? Kasi wamukwaniska kupwelelera mbumba yake? Kasi wamuzizipizga na kufiska ntchito yikuru iyo Yehova Chiuta wakamupa yakuti walere mwana wapadera uyu? Yosefe wakaŵa na milimo yinandi. Mu nkhani iyi, tiwonenge umo wakachitira milimo yose iyo wakapika. Kweniso tiwonenge umo ŵanalume awo ŵali na ŵana, na ise tose, tingalondezgera chipulikano chake.

4, 5. (a) Kasi umoyo wa Yosefe ukasintha wuli? (b) Kasi mungelo wakamukhwimiska wuli Yosefe pa ntchito yikuru iyo wakapika?

⁴ Apo wakaŵa kukwake ku Nazarete mu myezi yakumasinda, Yosefe wakawona kuti umoyo wake wasinthirathu wakati wapangana na Mariya mwana wa Heli kuti ŵatoranenge. Yosefe wakamanyanga kuti Mariya wakatemwanga Yehova kweniso fundo zake. Kweni wakapulika kuti wali na nthumbo. Ntheura wakakhumbanga kumupata mwachibisibisi, chifukwa wakakhumba chara kumukhozga soni. * Kweni mungelo wakayowoya nayo mu maloto na kumulongosolera kuti Mariya wakaŵa na nthumbo chifukwa cha nkhongono ya mzimu utuŵa wa Yehova. Mungelo wakatiso mwana uyo Mariya wababenge ‘wazamuponoska ŵanthu ku zakwananga zawo.’ Kweniso wakamukhwimiska Yosefe, wakati: “Kopa chara kutolera muwoli wako Mariya ku nyumba.”—Mat. 1:18-21.

⁵ Yosefe wakaŵa munthu murunji na wakupulikira, ntheura wakachita ivyo wakaphalirika. Wakazomera kuchita ntchito yinonono chomene yakulera mwana wakuzirwa wa Chiuta. Pamanyuma, pakupulikira dango la boma, Yosefe wakaluta ku Betelehemu kukalembeska pamoza na muwoli wake, uyo pa nyengo iyo wakaŵa na nthumbo. Mwana wakababikira kwenekuko.

6-8. (a) Kasi pakachitika vichi icho chikasinthaso umoyo wa Yosefe na mbumba yake? (b) Kasi tikumanya wuli kuti Satana ndiyo wakatuma nyenyezi yira? (Wonaniso mazgu ghamusi.)

⁶ Yosefe na mbumba yake ŵakaweleraso ku Nazarete yayi. Ŵakakhazikika mu Betelehemu, kufupiko na Yerusalemu. Ŵakaŵa ŵakavu, kweni Yosefe wakayezgayezganga kuti Mariya na Yesu ŵaleke kusoŵerwa kanthu panji kusuzgika. Ŵakasanga kanyumba na kwamba kukhalamo. Kweni apo Yesu wakwenera kuti wakaŵa na chaka chimoza na myezi, vinthu vikasinthaso.

⁷ Ku nyumba kwawo kukiza ŵanthu ŵakumanya vya nyenyezi ŵakufuma ku vigaŵa vyakuvuma. Ŵakwenera kuti ŵakafuma kutali, ku Babuloni. Ŵanthu aŵa ŵakalondezga nyenyezi yinyake m’paka ku nyumba ya Yosefe na Mariya. Ŵakapenjanga mwana uyo wakeneranga kuzakaŵa themba la Ŵayuda. Ŵanthu aŵa ŵakaŵa ŵantchindi chomene.

⁸ Kwali ŵanthu aŵa ŵakamanyanga kwali yayi, kweni mphanyi ŵakamukomeska Yesu. Nyenyezi iyo ŵakawona yikaŵalongozgera dankha ku Yerusalemu, m’malo mwa ku Betelehemu. * Ku Yerusalemu kura, ŵakaphalira Themba Herode kuti ŵakapenjanga mwana uyo wazamuŵa themba la Ŵayuda. Wakati wapulika nthena, Herode wakakwiya chomene chifukwa cha sanji.

9-11. (a) Kasi munthu wankhongono kuluska Herode panji Satana wakachitapo wuli kanthu? (b) Kasi umo Baibolo likulongosolera ulendo wa Yosefe wa ku Eguputo vikupambana wuli na umo mabuku ghanyake ghakulongosolera?

 ⁹ Kweni uwemi ngwakuti pakaŵa munthu wankhongono chomene kuluska Herode panji Satana, ndipo wakachitapo kanthu. Wakachita wuli? Ŵalendo ŵara ŵakati ŵafika ku nyumba iyo kukaŵa Yesu na anyina, ŵakafumiska vyawanangwa. Kweni iwo ŵakakhumbanga kupika chilichose yayi. Yosefe na Mariya ŵakapika vinthu ivyo ŵakalotangako yayi kuti ŵangaŵa navyo. Ŵakapika “golide na lubani na mure,” vinthu vyamtengo wapatali! Ŵakumanya vya nyenyezi ŵara ŵakakhumbanga kwenderaso kwa Herode kuti ŵakamuphalire uko kukaŵa Yesu, kweni Yehova wakanjilirapo. Yehova wakaŵaphalira mu maloto kuti ŵende nthowa yinyake pakuwelera kukwawo.—Ŵerengani Mateyu 2:1-12.

¹⁰ Ŵakumanya vya nyenyezi ŵakati lute waka, mungelo wa Yehova wakaphalira Yosefe kuti: “Wuka, tora mwana na nyina ndipo uchimbilire ku Eguputo. Ukakhale kwenekura m’paka nikuphalire kuti uwereko, pakuti Herode wali pafupi kupenja mwana kuti wamukome.” (Mat. 2:13) Ntheura, nga umo tawonera mu ndime yakwamba, Yosefe wakachitapo kanthu nyengo yeneyiyo. Chinthu chakuzirwa chomene kwa iyo chikaŵa chakuti wavikilire mwana, ndipo wakachimbilira ku Eguputo na mbumba yake. Vyawanangwa ivyo ŵakumanya vya nyenyezi ŵara ŵakaŵapa vikaŵawovwira mu nthowa kweniso ŵakati ŵafika ku Eguputo.

¹¹ Awo ŵali kulemba mabuku ghanyake (apocryphal) ŵakusazgirako pakulongosora ivyo vikachitika apo Yosefe wakalutanga ku Eguputo. Ŵakuti Yesu wakachita vinthu vyakuzizika: wakafupikiska ulendo, wakachitiska kuti ŵankhungu ŵaleke kuŵapweteka, na kugoŵa makuni gha vintchindo mwakuti anyina ŵaponthore [ŵatonthore] vipambi. * Unenesko ngwakuti uwu ukaŵa ulendo utali na wakuvuska, ndipo ŵakamanyangako yayi uko ŵakalutanga.

12. Kasi ŵapapi ŵangasambirako vichi kwa Yosefe apo ŵakulera ŵana mu charu chakusuzga ichi?

¹² Pali vinandi ivyo ŵapapi ŵangasambirako kwa Yosefe. Wakaleka ntchito yake na umoyo uwo wakazgoŵera mwakuti wavikilire mbumba yake. Wakawonanga kuti mbumba yake ntchinthu chakuzirwa chomene icho Yehova wakamuŵikizga. Mazuŵa ghano, ŵapapi ŵakulera ŵana mu charu chakusuzga, umo muli vinthu vinandi vyakofya ivyo vingaŵapweteka, kuŵapuluska, panji kuŵakoma. Ŵapapi awo ŵakulimbikira kuvikilira ŵana ŵawo ku vinthu ivi ŵakuwongeka chomene. Nawo ŵakuchita nga ni Yosefe.

13, 14. Kasi vikenda wuli kuti Yosefe na Mariya ŵambe kukhalaso mu Nazarete?

¹³ Vikuwoneka kuti mbumba ya Yosefe yikakhaliskako yayi ku Eguputo. Pakati pajumpha nyengo yichoko waka, mungelo wakaphalira Yosefe kuti Herode wali kufwa. Yosefe wakatora mbumba yake na kuwelera kukwawo. Uchimi ukayowoya kale kuti Yehova wazamuchema Mwana wake “kufuma mu Eguputo.” (Mat. 2:15) Yosefe wakawovwira kufiska uchimi uwu. Kweni kasi pasono wakakhala nayo nkhu mbumba yake?

¹⁴ Yosefe wakaŵa maso. Wakamanyanga kuti Arikelawu, uyo wakanjira m’malo mwa awiske a Herode, nayo wakaŵa wankhaza. Chiuta wakati wamuchenjezga, Yosefe wakatora mbumba yake na kuya kumpoto, ku Nazarete, mu chigaŵa cha Galileya. Kwenekuko ndiko iyo na Mariya ŵakakhalanga.—Ŵerengani Mateyu 2:19-23.

15, 16. Kasi ntchito ya Yosefe yikaŵa wuli, ndipo wakwenera kuti wakagwiliskiranga ntchito vinthu wuli?

¹⁵ Yosefe na Mariya ŵakakhumbanga vinandi yayi pa umoyo wawo, kweni ŵakaphyokanga na ntchito kuti ŵasange vyakukhumbikwa. Baibolo likuti Yosefe wakaŵa kalipentara. Ichi chikulongora kuti wakatemanga na kunyamura makuni, kucheka mathabwa ghakukhomera nyumba, maboti, maburiji, ngolo (gileta), mawilo (makhwilo), majoko, na vyakulimira vinyake. (Mat. 13:55) Yikaŵa ntchito yinonono chomene. Kale ŵakalipentara ŵakagwiliranga panyumba ntchito yawo.

¹⁶ Yosefe wakaŵa na vyakugwilira ntchito vyakupambanapambana, ndipo vinyake ŵakwenera kuti ŵakamulekera mbawiske. Panji wakaŵa na sikweya, chakunyoloskera, chingwe, mbavi, sowo, nyondo, chakukhomera cha thabwa, tchezulu, ogara, vyakumatira, kweniso panji mizumali, nangauli yikaŵanga yakudura.

17, 18. (a) Kasi Yesu wakasambira vichi kwa awiske? (b) Chifukwa wuli Yosefe wakalimbikiranga ntchito?

¹⁷ Muŵe nga mukumuwona msepuka Yesu wakulaŵilira apo awiske ŵakugwira ntchito. Wakwenera kuti wakalaŵisiskanga chilichose icho Yosefe wakachitanga. Panji wakanothanga kuwona viŵegha na mawoko ghankhongono gha awiske, kweniso luso lwawo. Panji Yosefe wakamba kusambizga mwana wake ntchito zichokozichoko, nga  nkhunyiliriska mathabwa na chikumba cha somba chakomira. Wakwenera kuti wakamulongora mathabwa gha makuni ghakupambanapambana. Ghanyake ghakaŵa mathabwa gha makuni gha vikuyu, oki, panji maolive.

¹⁸ Yesu wakawonanga kuti Yosefe ngwankhongono. Wakatemanga makuni, kuŵaja mathabwa na kukhoma vinthu. Kweniso wakamanyanga kuti mawoko agha ndigho Yosefe wakapembuzgiranga iyo, anyina, na ŵana ŵakwake. Mbumba ya Yosefe na Mariya yikakura, ndipo padera pa Yesu, ŵakaŵaso na ŵana ŵanyake 6. (Mat. 13:55, 56) Yosefe wakalimbikiranga chomene ntchito kuti waŵalyeske wose.

19. Kasi Yosefe wakachita wuli kuti wawovwire mbumba yake kutemwa Chiuta?

¹⁹ Kweni Yosefe wakamanyanga kuti ntchito yakuzirwa chomene yikaŵa yakuti wawovwire mbumba yake kutemwa Chiuta. Ntheura wakaŵasambizganga ŵana ŵake vya Yehova Chiuta na malango ghake. Iyo na Mariya ŵakalutanga na ŵana ŵawo ku sunagoge, uko ŵasambizgi ŵakaŵazganga Malemba na kughalongosora. Para ŵawera, Yesu wakwenera kuti wakafumbanga mafumbo ghanandi, ndipo Yosefe wakayezganga kumuzgora kuti wapulikiske. Kweniso Yosefe wakalutanga na mbumba yake ku viphikiro ivyo vikachitikiranga ku Yerusalemu. Chaka chilichose, Yosefe wakendanga mtunda wa makilomita 120, kuti ŵakaŵepo pa chiphikiro cha Paska. Ŵakakhumbikwiranga sabata ziŵiri kuluta na kuwera.

20. Kasi mitu ya mbumba yikulondezga wuli ivyo Yosefe wakachitanga?

²⁰ Ŵakhristu awo ni mitu ya mabanja ŵakuchita nga ni Yosefe. Ŵakulimbikira kovwira ŵana ŵawo kutemwa chomene Chiuta, m’malo mwa vinthu vyakuthupi. Ŵakupatura nyengo kuti ŵasope na mbumba zawo, kweniso ŵakuluta na ŵana ŵawo ku maungano, ghakuru na ghachoko wuwo. Nga ni Yosefe, ŵakumanya kuti palijeso chinyake chakuzirwa chomene icho ŵangachitira ŵana ŵawo kuluska ichi.

21. Kasi nyengo ya Paska yikaŵanga wuli kwa Yosefe na mbumba yake? Kasi Yosefe na Mariya ŵakamanya pawuli kuti Yesu wasoŵa?

²¹ Apo Yesu wakaŵa na vyaka 12, Yosefe wakaluta na mbumba yake ku Yerusalemu, umo ŵakachitiranga nyengo zose. Yikaŵa nyengo ya chiphikiro cha Paska, ndipo ŵanthu ŵanandi ŵakandonderanga kwenekura. Para ŵali pafupi kufika ku Yerusalemu, ŵanandi ŵakimbanga masalimo ghakukwelera ku msumba. (Sal. 120-134) Mu msumba mukaŵanga ŵanthu pilingupilingu. Para paska lamara waka, ŵanthu wose ŵakambangaso ulendo kuwelera kwawo. Pakuwera,  Yosefe na Mariya ŵakaghanaghananga kuti Yesu wali pakati pa ŵabali ŵawo, ndipo ŵakwendera lumoza. Kweni ŵakati ŵendapo mtunda utali kufuma ku Yerusalemu, ndipo ŵakati kumaso mamu! Ŵakasanga Yesu wakuwoneka yayi.—Luka 2:41-44.

22, 23. Kasi Yosefe na Mariya ŵakachita wuli ŵakati ŵamanya kuti Yesu wasoŵa? Kasi Mariya wakayowoya vichi ŵakati ŵamusanga?

²² Yosefe na Mariya ŵakafufulika apa na apa m’paka ku Yerusalemu. Pa nyengo iyi ŵakasanga kuti mu msumba muli waka yii, ŵanthu wose ŵawera. Ŵakamba kuchema zina la mwana wawo mwakukwezga. Kasi msepuka uyu wakaŵa nkhu? Ŵakapenjapenja m’paka zuŵa lachitatu, ndipo panji Yosefe wakafipa mtima kuti watondeka kuchita ntchito yakupatulika iyo Yehova wakamupa. Paumaliro, ŵakanjira mu tempile. Ŵakapenja m’paka mu chipinda chikuru umo ŵanalume  ŵakusambira na ŵakumanya Dango ŵakawungananga. Ŵakasanga Yesu wakhala pakati pawo. Apa ndipo Yosefe na Mariya mtima ukati losilosi.—Luka 2:45, 46.

²³ Yesu wakapulikizganga ku ŵasambizgi ndipo wakaŵafumbanga mafumbo. Ŵanalume aŵa ŵakazizwanga kuwona umo Yesu wakapulikiskiranga vinthu kweniso mazgoro agho ghakafumanga pa mulomo wake. Mariya na Yosefe ŵakazizikika. Baibolo likulongora kuti Yosefe wakayowoyapo yayi. Kweni Mariya ndiyo wakayowoya m’malo mwa mfumu wake, wakati: “Wamwana, wachitirachi nthena? Awuso na ine tasuzgika chomene kukupenja.”—Luka 2:47, 48.

24. Kasi Baibolo likulongora kuti upapi ukuŵa wuli?

²⁴ Ntheura mu nkhani yichoko waka iyi, Mazgu gha Chiuta ghakutovwira kuwona umo upapi ukuŵira. Ungaŵa wakusuzga,  nanga mwana wangaŵa wambura kwananga. Mazuŵa ghano, ŵapapi ‘ŵakusuzgika chomene’ kulera ŵana chifukwa tikukhala mu charu chiheni. Kweni ŵapapi ŵangakhozgeka kumanya kuti Baibolo likulongora kuti Chiuta wakumanya ivyo ŵakujumphamo.

25, 26. Kasi Yesu wakaŵazgora wuli ŵapapi ŵake? Kasi Yosefe wakwenera kuti wakajipulikanga wuli na mazgu gha mwana wake?

²⁵ Yesu wakakhalira pa malo apo wakawonanga kuti wali pafupi chomene na Yehova, Awiske ŵakuchanya. Wakasungiliranga vyose ivyo wakasambiranga. Wakaŵazgora ŵapapi ŵake makora waka. Wakati: “Mwanipenjerangachi? Kasi mwamanyanga chara kuti nkhwenera kuŵa mu nyumba ya Adada?”—Luka 2:49.

²⁶ Yosefe wakwenera kuti wakaghanaghanirangapo mazgu agha nyengo zinandi. Panji wakanothanga para waghakumbuka. Nakuti ndiyo wakalimbikira kumusambizga mwana uyu kuti watemwenge Yehova Chiuta. Pa usepuka wake, Yesu wakamanya umo dada wachitemwa wakuŵira pakuwona umo Yosefe wakachitiranga nayo.

27. Usange ndimwe dada, kasi muli na udindo wuli? Chifukwa wuli mukwenera kukumbuka ivyo wakachita Yosefe?

²⁷ Usange ndimwe dada, kasi mukumanya kuti muli na udindo wakuti movwire ŵana ŵinu kumanya kuti Yehova wakuŵatemwa ndiposo wakuŵavikilira? Kweniso usange muli na ŵana ŵamsangapo, kumbukani umo Yosefe wakachitira ndipo wonani mwana waliyose kuŵa wakuzirwa. Ŵawovwirani ŵana kuti ŵaŵe ŵabwezi ŵa Yehova, Dada wawo wakuchanya.—Ŵerengani  Ŵaefeso 6:4.

28, 29. (a) Kasi mazgu agho ghali pa Luka 2:51, 52 ghakuvumbura vichi vya Yosefe? (b) Kasi Yosefe wakamovwira wuli mwana wake kuti waŵe na vinjeru?

²⁸ Baibolo likutiphalira vichoko waka vya umoyo wa Yosefe. Kweni ntchakwenelera kuti tighanaghanirengepo ivyo likutiphalira. Tikusambira kuti Yesu “wakalutilira kujilambika” ku ŵapapi ŵake. Tikuŵazgaso kuti “Yesu wakalutilira  kukura, vinjeru vyake vikasazgikiranga ndipo wakatemwekanga na Chiuta kweniso ŵanthu.” (Ŵerengani Luka 2:51, 52.) Kasi mazgu agha ghakutiphalira vichi vya Yosefe? Vinandi chomene. Mazgu agha ghakulongora kuti Yosefe wakalongozganga makora nyumba yake, lekani mwana wake wakamuchindikanga na kujilambika.

²⁹ Tikupulikaso kuti vinjeru vya Yesu vikasazgikiranga. Kuti Yesu wafike apa, ndikuti Yosefe wakamovwira chomene. Mu nyengo yira, pakaŵa ntharika iyo Ŵayuda ŵakatemwanga kuyowoya. Iwo ŵakatenge ŵanalume awo ŵakuchezga waka kwambura kugwira ntchito zinonono ndiwo ŵakuŵa na vinjeru nadi. Kweni awo ŵakugwira ntchito zankhongono nga mbakalipentara, ŵalimi, na ŵakufura visulo “ŵangasambizga yayi ŵanyawo vinjeru na urunji; ndipo ŵakwenera yayi kukhala apo ŵanthu ŵakuyowoya vinthanguni.” Pamanyuma, Yesu wakalongora kuti ntharika iyi yikaŵa yawaka. Apo wakaŵa msepuka, kanandi Yesu wakapulikizganga apo awiske ŵakamusambizganga vya vinjeru na urunji wa Yehova, nangauli ŵakaŵa kalipentara. Ŵakwenera kuti ŵakamusambizganga ivi kanandi waka.

30. Kasi mitu ya mbumba yingasambirako vichi kwa Yosefe?

³⁰ Ukaboni unyake wakuti Yosefe wakamulera makora Yesu ni umo mwana uyu wakakulira makora. Mwana uyo ŵapapi ŵake ŵakumupwelelera ndiyo wakukura makora kweniso wakuŵa wankhongono. Yosefe wakamusambizgaso mwana wake kuti wagwirenge ntchito za mawoko mwaluso. Yesu wakamanyikwanga kuti ni mwana wa kalipentara, kweniso kuti iyo ni “kalipentara.” (Mrk. 6:3) Ntheura Yosefe wakamusambizga makora chomene Yesu. Mitu ya mbumba yingachita makora kuchita nga ni Yosefe, yikwenera kupwelelera ŵana ŵawo na kuwoneseska kuti yikuŵasambizga umo ŵangasangira vyakukhumbikwa paŵekha.

31. (a) Kasi ukaboni ukulongora kuti Yosefe wakafwa pawuli? (Yowoyanipo ivyo vili mu  bokosi.) (b) Kasi tingasambirako vichi kwa Yosefe?

³¹ Baibolo likuzunura Yosefe kaumaliro apo Yesu wakabatizikanga. Panyengo iyi, Yesu wakaŵa na vyaka 30. Kufuma apo, Yosefe wakuyowoyekaso yayi. Ukaboni ukulongora kuti pa nyengo iyo Yesu wakambiranga uteŵeti wake, Mariya wakaŵa chokoro. (Wonani bokosi lakuti “ Kasi Yosefe Wakafwa Pawuli?”) Kweni Yosefe wakaleka mbiri yiwemi chomene. Ni munthu uyo wakavikilira na kupwelelera mbumba yake, ndipo wakagongowa yayi m’paka kuumaliro. Waliyose uyo ni dada, mutu wa banja, panji Mkhristu waliyose wangachita makora kuyezga chipulikano cha Yosefe.