1, 2. (a) Longosorani ulendo wa Rute na Naomi kweniso chifukwa icho ŵanakazi aŵa ŵakaŵira na chitima. (b) Kasi pakaŵa mphambano wuli pakati pa Rute na Naomi pa ulendo uwu?

MUŴE nga mukaŵako ndipo mukawonanga Rute na anyinavyara a Naomi ŵakwenda mu vidika vya Mowabu, uku mphepo yikuputa. Ŵakaŵa ŵekha ŵaŵiri. Wakati wawona kuti kwamba kufipa, panji Rute wakamba kughanaghana vyakupenja malo ghakuti ŵakagoneko. Rute wakamutemwanga chomene Naomi, ndipo wakaŵa wakunozgeka kuchita chilichose kuti wamupwelelere.

² Ŵanakazi aŵa wose ŵakaŵa na chitima chikuru. Pakajumpha vyaka vinandi kufuma apo mfumu wa Naomi wakafwira. Kweni sono wakaŵaso na chitima chifukwa cha nyifwa ya ŵana ŵake ŵaŵiri, Kiliyoni na Maloni. Rute nayo wakaŵa na chitima. Maloni wakaŵa mfumu wake. Rute na Naomi ŵakaŵa pa ulendo wa ku Betelehemu, mu charu cha Israyeli. Kweni pakaŵa mphambano, chifukwa Naomi wakalutanga kwawo apo Rute wakalutanga ku charu chachilendo. Wakaleka charu chakwake, ŵabali ŵake, mitheto yakwawo, na ŵachiuta ŵakwake.—Ŵerengani Rute 1:3-6.

3. Kasi ni mazgoro gha mafumbo wuli agho ghangatovwira kuti tiyezge chipulikano cha Rute?

³ Kasi ntchivichi chikamutuma Rute kuti walute na Naomi ku charu chachilendo? Kasi Rute wakachita wuli kuti wasange vinthu vyakuti vimovwire yekha kweniso kupwelelera Naomi? Para tamanya mazgoro gha mafumbo agha, tisangenge fundo zinandi izo zingatovwira kuti tiyezge chipulikano cha Rute Mumowabu. (Wonani bokosi lakuti “ Buku Lichoko Kweni Lakulembeka Mwaluso.”) Chakwamba, tiyeni tiwone ivyo vikachitika kuti ŵanakazi ŵaŵiri aŵa ŵende mtunda utali kuya ku Betelehemu.

4, 5. (a) Chifukwa wuli mbumba ya Naomi yikasamira ku Mowabu? (b) Kasi Naomi wakakumana na masuzgo wuli ku Mowabu?

⁴ Rute wakakulira mu charu cha Mowabu, icho chili kumafumiro gha dazi kwa Nyanja Yakufwa. Chigaŵa ichi ntchamapiri, makuni  ghali patalipatali kweniso kuli vinkhwawu vikuru. “Minda ya Mowabu” yikaŵa yavundira, mwakuti nanga ni apo ku Israyeli kukaŵa njara, mu charu ichi mukaŵa vyakurya. Ivi ndivyo vikachitiska kuti Rute wakumane na Maloni na mbumba yakwake.—Rute 1:1.

⁵ Njara iyo yikawa mu Israyeli ndiyo yikachitiska Elimeleki, mfumu wa Naomi, kuti watore banja lake lose na kuluta ku Mowabu. Ŵakamba kukhala kwenekura nga mbalendo. Chikwenera kuti chikaŵa chipusu yayi kuti ŵasame, chifukwa nyengo zose Ŵaisrayeli ŵakeneranga kusopa pa malo agho Yehova wakasora. (Doto. 16:16, 17) Naomi wakalutilira kuŵa na chipulikano. Kweni wakaŵa na chitima mfumu wake wakati wafwa.—Rute 1:2, 3.

6, 7. (a) Chifukwa wuli Naomi wakakwenyelera apo ŵana ŵake ŵakatora ŵanakazi Ŵachimowabu? (b) Kasi Naomi wakalongora wuli nkharo yiwemi ku ŵakamwana ŵake?

⁶ Pakati pajumpha nyengo, Naomi wakwenera kuti wakakwenyelera ŵana ŵake ŵakati ŵatora ŵanakazi Ŵachimowabu. (Rute 1:4) Naomi wakamanyanga kuti Abrahamu, uyo wakaŵa dada wa fuko lawo, wakawoneseska kuti mwana wake Yisake watora mwanakazi pakati pa ŵanthu ŵakusopa Yehova. (Gen. 24:3, 4) Kweniso Dango la Mozesi likaphalira Ŵaisrayeli kuti ŵangazomerezganga yayi ŵana ŵawo kutorana na ŵanthu ŵa mitundu yinyake. Fundo yake yikaŵa yakuti ŵanthu ŵa Chiuta ŵangamba kusopa vikozgo.—Doto. 7:3, 4.

⁷ Ndipouli, Maloni na Kiliyoni ŵakatora ŵanakazi Ŵachimowabu, Rute na Oripa. Nangauli Naomi wakwenera kuti wakakwenyelera, kweni wakaŵalongora lusungu na chitemwa ŵakamwana ŵake. Panyake Naomi wakagomezganga kuti zuŵa linyake nawo ŵazamwamba kusopa Yehova. Tikumanya yayi usange ndivyo wakaghanaghananga, kweni Rute na Oripa nawo ŵakamutemwanga chomene Naomi. Nakuti chitemwa ichi ndicho chikaŵawovwira apo suzgo likaŵawira. Pambere ŵanakazi ŵaŵiri aŵa ŵandababe ŵana, mbwenu ŵafumu ŵawo ŵafwa.—Rute 1:5.

8. Ntchivichi chikapangiska Rute kwamba kutemwa Yehova?

⁸ Kasi tingati chisopa icho Rute wakaŵamo ndicho chikamovwira kuzizipizga masuzgo? Ntchakukayikiska. Chifukwa ntchakuti Ŵamowabu ŵakasopanga ŵachiuta ŵanandi, ndipo mulara wawo wakaŵa Kemoshi. (Maŵa. 21:29) Vikulongora kuti Ŵamowabu nawo ŵakachitanga vinthu vyankhaza ivyo vikazara mu nyengo yira, kusazgapo kupeleka ŵana sembe. Ntheura ivyo Rute wakasambira kwa Maloni panji Naomi vya Yehova, Chiuta wa Israyeli, vikwenera kuti vikamovwira kuwona kuti Yehova wakupambana chomene na ŵachiuta ŵakwawo. Wakamanya kuti Yehova wakuchita vinthu mwachitemwa, mwankhaza yayi. (Ŵerengani Dotoronome 6:5.) Apo Rute wakaŵa na chitima chifukwa cha nyifwa ya mfumu wake, wakwenera kuti  wakachezganga chomene na Naomi. Wakapulikizganga apo Naomi wakayowoyanga vya Yehova, Chiuta wankhongonozose, milimo yake yakuzizwiska, na lusungu ulo wakuchitira ŵanthu ŵake.

9-11. (a) Kasi Naomi, Rute, na Oripa ŵakachita vichi? (b) Kasi tikusambirako vichi ku masoka agho ghakaŵawira?

⁹ Nyengo yose iyo wakaŵira ku Mowabu, Naomi wakakhumbanga kupulika umo vinthu vikaŵira ku Israyeli. Zuŵa linyake wakapulika kuti njara yili kumara ku Israyeli, panji wakapulika kwa wamalonda. Yehova wakakumbuka ŵanthu ŵake. Ku Betelehemu kukaŵaso chakurya chakukwana, ndipo ivi vikakolerana na ng’anamuro la zina ili, lakuti “Nyumba ya Chakurya.” Naomi wakaghanaghana vya kuwelera kukwake.—Rute 1:6.

¹⁰ Kasi Rute na Oripa ŵakachita wuli? (Rute 1:7) Ŵanthu aŵa ŵakazgoŵerana chomene, chifukwa ŵakakhwimiskananga nyengo yachitima. Vikuwoneka kuti Rute ndiyo wakatemwanga chomene Naomi chifukwa cha lusungu lwake kweniso chipulikano chake chakukhora mwa Yehova. Ntheura ŵanakazi ŵatatu aŵa ŵakanyamuka kuya ku Yuda.

¹¹ Nkhani ya Rute yikutikumbuska kuti soka likuwira waliyose, muwemi na muheni wuwo. (Muph. 9:2, 11) Kweniso yikutisambizga kuti para tili mu suzgo tichezgenge na ŵanyithu, chomenechomene awo ŵakubisama mwa Yehova, Chiuta uyo Naomi wakasopanga.—Zinth. 17:17.

12, 13. Chifukwa wuli Naomi wakakhumbanga kuti Rute na Oripa ŵawelere kukwawo m’malo mwa kuluta nayo, ndipo ŵanakazi ŵaŵiri aŵa ŵakati wuli?

¹² Ŵanakazi ŵatatu aŵa ŵakati ŵenda mtunda utali, Naomi wakamba kufipa mtima na chinthu chinyake. Wakamba kughanaghana vya ŵakamwana ŵake kweniso chitemwa icho ŵakamulongora iyo na ŵana ŵake. Iyo wakakhumbanga yayi kuti waŵeso mphingo ku ŵanakazi aŵa. Naomi wakamanya kuti para waluta nawo ku Betelehemu palije icho wangakaŵachitira.

¹³ Ntheura Naomi wakati kwa iwo: “Lutaninge, waliyose wa imwe wawelere ku nyumba ya anyina. Yehova wamulongorani lusungu, nga umo imwe mwalongolera ku ŵanalume awo ŵali kufwa na kwa ine.”  Naomi wakalongoraso kuti wakagomezganga kuti Yehova waŵatumbikenge, ŵamusangaso ŵanalume ŵanyake na kukhala pa nyumba zawo. Nkhani iyi yikuti: “Penepapo wakaŵafyofyontha, ndipo ŵakalira chomene.” Chikaŵa chakusuzga kwa Rute na Oripa kuti ŵalekane na nyinawovyara chifukwa wakaŵa munthu walusungu na wakughanaghanira ŵanyake. Wose ŵaŵiri ŵakakosera kuti: “Chara, kweni tilutenge namwe ku ŵanthu ŵakwinu.”—Rute 1:8-10.

14, 15. (a) Kasi Oripa wakawelera ku vichi? (b) Kasi Naomi wakayezga kumunyengelera wuli Rute kuti wawelere?

¹⁴ Naomi nayo wakakosera kuŵanyengelera kuti ŵawelere. Wakaŵaphalira kuti palije chakuti wangakaŵachitira ku Israyeli, chifukwa wakaŵavya mwanalume wakuti wakamupwelelere. Kweniso wakaŵavya ŵana ŵakuti ŵakaŵatore kuŵa ŵawoli ŵawo, ndipo wakaŵavya chigomezgo chakuti wangababaso. Wakayowoyaso kuti vikamuŵinya chomene kuwona kuti pakaŵavya chakuti wachite kuti waŵawovwire. Oripa wakawona kuti ivyo anyinavyara ŵakayowoya vikaŵa vyaunenesko. Iyo wakawona kuti ntchiwemi nadi wawelere ku Mowabu, chifukwa ndiko kukaŵa anyina, kweniso nyumba. Wakawona kuti ntchakupulikikwa kuti wakhale mu Mowabu. Ntheura wakafyofyontha Naomi na kuwelera.—Rute 1:11-14.

¹⁵ Kasi Rute wakachita wuli? Nayo wakawona kuti ivyo Naomi wakayowoya vikaŵa vyakupulikikwa. Kweni tikuŵazga kuti: “Rute wakademelera kwa anyinavyara.” Panyake Naomi wakatenge wose ŵawelera, kweni wakati wang’anamuka wakasanga kuti Rute wakumulondezga mumanyuma. Naomi wakawerezgaposo kuti: “Wona, munyako wawelera ku ŵanthu ŵakwake na ku ŵachiuta ŵake. Nawe welera pamoza na munyako.” (Rute 1:15) Mazgu agho Naomi wakayowoya ghakutiphalira vinandi. Oripa wakawelera ku ŵanthu ŵakwake, kweniso ku “ŵachiuta ŵake.” Iyo wakalolera kukalutizga kusopa Kemoshi na ŵachiuta ŵanyake ŵatesi. Kasi ndimo Rute nayo wakachitira?

16-18. (a) Kasi Rute wakalongora wuli kuti wakaŵa na chitemwa chikuru? (b) Kasi tingasambirako vichi kwa Rute pa nkhani ya chitemwa? (Wonaniso chithuzi cha ŵanakazi ŵaŵiri aŵa.)

 ¹⁶ Rute wakawona kuti ntchiwemi yayi kumuleka yekha Naomi. Iyo wakamutemwanga chomene Naomi, kweniso Chiuta uyo Naomi wakateŵeteranga. Ntheura Rute wakati: “Kunikoserezga yayi kuti nimusidani, kuti nileke kumulondezgani. Pakuti uko imwe mukuya ndiko nane niyenge, uko imwe mwamugona ndiko nane namugona. Ŵanthu ŵakwinu ŵamuŵa ŵanthu ŵakwithu, ndipo Chiuta winu wamuŵa Chiuta wane. Uko mwamufwira ndiko nane namufwira na kusungika. Yehova wanichitire nthena na kusazgirapo usange chinthu chinyake padera pa nyifwa chanipatura kwa imwe.”—Rute 1:16, 17.

¹⁷ Mazgu agho Rute wakayowoya ngambura kuluwika, mwakuti ŵanthu ŵanandi ŵachali kughayowoya nangauli pajumpha vyaka 3,000 kufuma apo mwenecho wakafwira. Mazgu agha ghakulongora chitemwa chikuru icho Rute wakaŵa nacho. Iyo wakamutemwanga chomene Naomi, ndipo wakaŵa wakunozgeka kuluta nayo kulikose. Nyifwa yekha ndiyo yikenera kuŵapatura. Rute wakazomera kuti ŵanthu ŵa kwa Naomi ŵaŵe ŵanthu ŵakwake, lekani wakaleka vyose vya ku Mowabu, na ŵachiuta wuwo. Mwakupambana na Oripa, Rute wakayowoya na mtima wose kuti wakukhumba kuti Yehova, Chiuta wa Naomi, nayo wakaŵe Chiuta wake. *

¹⁸ Ntheura ŵanakazi ŵaŵiri aŵa ŵakalutilira na ulendo wawo wa ku Betelehemu. Ŵanthu ŵanyake ŵakuti ulendo uwu ukwenera kuti ukatora sabata yimoza. Pakuti ŵanakazi aŵa wose ŵakaŵa na chitima, ŵakwenera kuti ŵakakhwimiskananga mu nthowa.

19. Kasi tingayezga wuli chitemwa cha Rute mu nthengwa, ku ŵabwezi, kweniso mu mpingo?

¹⁹ Mazuŵa ghano, ŵanthu ŵakukumana na masuzgo ghanandi. Baibolo likuti tikukhala mu “nyengo zinonono na zakusuzga,” ndipo tikukumana na vinthu vyakuchitiska chitima vinandi. (2 Tim. 3:1) Ntheura chitemwa icho Rute wakaŵa nacho ntchakukhumbikwa chomene mazuŵa ghano kuluska kale. Para munthu wali na chitemwa chanthena ichi pa munyake, wakumutaya yayi nanga vinthu vingasuzga chomene. Chitemwa ichi ntchakukhumbikwa nadi mu charu cha masuzgo ichi. Tikwenera kuŵa nacho mu nthengwa, ku ŵabali ŵithu, ŵabwezi, kweniso mu mpingo. (Ŵerengani 1 Yohane 4:7, 8, 20.) Para tikuŵa na chitemwa chanthena ichi, ndikuti tikuyezga Rute.

20-22. (a) Kasi Naomi wakawonekanga wuli chifukwa cha masuzgo gha ku Mowabu? (b) Kasi Naomi wakaghanaghananga kuti ni njani wakamukhizgira masuzgo? (Wonaniso Yakobe 1:13.)

²⁰ Ntchipusu kwa munthu kuyowoya waka pamlomo kuti wali na chitemwa chikuru, kweni ivyo wakuchita ndivyo vingalongora kuti wali nacho nadi. Rute wakaŵa na mwaŵi wakulongora kuti wakamutemwanga nadi Naomi kweniso Yehova, Chiuta uyo iyo wakazomera kuti waŵenge wake.

²¹ Ŵanakazi ŵaŵiri aŵa ŵakafika mu Betelehemu, muzi uwo ukaŵa pa mtunda wa makilomita pafupifupi 10, kumwera kwa Yerusalemu. Vikuwoneka kuti banja la Naomi likaŵa lakumanyikwa chomene mu muzi wura, chifukwa muzi wose ukayaghayika ukati wapulika kuti Naomi wiza. Ŵanakazi ŵakamulaŵiskanga na kuyowoya kuti: “Kasi ni Naomi uyu?” Naomi wakwenera kuti wakasintha chomene umo wakakhaliranga ku Mowabu. Panji chisko chake nacho chikalongora kuti wasuzgika vyaka vinandi kweniso ngwachitima.—Rute 1:19.

²² Naomi wakaŵaphalira ŵabali ŵake na ŵanthu ŵanyake masuzgo agho wakakumana nagho ku Mowabu. Iyo wakawonaso kuti ntchiwemi wasinthe waka zina lake lakuti Naomi, ilo likung’anamura “Uwemi Wane,” kuti wachemekenge Mara, kung’anamura “Kuŵaŵa.” Umoyo ukaŵa wakusuzga nadi. Nga umo vikaŵira na Yobu, Naomi nayo wakaghanaghananga kuti Yehova Chiuta ndiyo wakamukhizgira masuzgo agha.—Rute 1:20, 21; Yobu 2:10; 13:24-26.

23. Kasi Rute wakamba kughanaghana vichi, ndipo Dango la Mozesi likaŵa na fundo wuli yakovwira ŵakavu? (Wonaniso mazgu ghamusi.)

²³ Ŵanakazi ŵaŵiri aŵa ŵakati ŵakhazikika mu Betelehemu, Rute wakamba kughanaghana ivyo wangachita kuti wajipwelelerenge pamoza na Naomi. Iyo wakapulika kuti mu Dango ilo Yehova wakapeleka ku ŵanthu ŵake mu Israyeli mukaŵa fundo yakovwira ŵakavu. Dango ili likazomerezganga ŵakavu kuluta mu minda ya ŵanthu nyengo yakuvuna na kuvulura mumanyuma mwa ŵakuvuna, kweniso kutora vyakurya ivyo vili mumphepete mwa minda. *—Lev. 19:9, 10; Doto. 24:19-21.

24, 25. Kasi Rute wakachita vichi wakati wafika pa munda wa Bowazi, ndipo ntchito ya kuvulura yikaŵanga wuli?

 ²⁴ Nyengo yakuvunira balere yikakwana, panji cha mu Epulero pa kalendara ya mazuŵa ghano. Rute wakaluta ku minda kuti wakavulure mu munda wa munthu uyo wangakamulengera lusungu. Mwamwaŵi wakafika ku munda wa munthu munyake musambazi zina lake Bowazi. Munthu uyu wakaŵa mubali wa Elimeleki, mfumu wa Naomi. Nangauli dango likazomerezganga ŵanthu kuvulura, Rute wakapempha dankha kwa munyamata uyo wakalaŵiliranga ŵakuvuna. Wakamuzomerezga, ndipo Rute wakambako kuvulura.—Rute 1:22–2:3, 7.

²⁵ Muŵe nga mukuwona Rute wakwenda mumanyuma mwa ŵakuvuna. Apo iwo ŵakuvuna balere na vigelo vyawo, Rute wakutora ivyo vyambotoka panji ŵavileka. Wakukaka mphundwe na kuluta nazo pa malo agho wamupwanthira. Ntchito iyi yikaŵa yakuvuska kweniso yikaminyanga chomene para zuŵa laŵala. Kweni Rute wakalutilira kugwira ntchito uku wakufyura mavuchi, ndipo wakapumuranga pachoko kuti warye chakurya pa kachitembe (kachigongwe).

26, 27. Kasi Bowazi wakaŵa munthu wamtundu wuli, ndipo wakachita nayo wuli Rute?

²⁶ Rute wakawonanga nga kuti ŵanthu ŵamuwonenge yayi kuti wakulimbikira ntchito. Bowazi wakamuwona ndipo wakafumba kapitawo. Bowazi wakaŵa munthu wachipulikano, ndipo wakatawuzga ŵantchito ŵake na mazgu ghakuti “Yehova waŵe namwe.” Nawo ŵakazgora kuti Yehova waŵeso na iyo. Kufuma apo, Bowazi uyo wakaŵa mulara msinkhu kweniso wakawopanga Yehova, wakakhumba kumanya vinandi vya Rute.—Rute 2:4-7.

 ²⁷ Bowazi wakachema Rute kuti “mwana wane,” ndipo wakamuphalira kuti wizenge kuzakavulura mu minda yake. Wakamuphaliraso kuti waŵenge pafupi na ŵantchito ŵake ŵasungwana mwakuti ŵanyamata ŵantchito ŵara ŵaleke kumusuzga. Kweniso pa nyengo yakupumura wakamupa chakurya. (Ŵerengani Rute 2:8, 9, 14.) Bowazi wakamulumba Rute na kumukhozga. Kasi wakachita wuli?

28, 29. (a) Kasi Rute wakaŵa na mbiri wuli? (b) Kasi namwe mungabisama wuli mwa Yehova, nga ni Rute?

²⁸ Rute wakafumba Bowazi chifukwa icho wakamuchitira lusungu nthena uku wakaŵa mulendo. Bowazi wakamuphalira kuti wakapulika vyose ivyo Rute wakachitira anyinavyara a Naomi. Naomi wakwenera kuti wakamulumbanga chomene Rute ku ŵanakazi ŵa mu Betelehemu, ndipo Bowazi wakapulika nkhani iyi. Wakamanyaso kuti Rute wamba kusopa Yehova, chifukwa wakati: “Yehova wakupe njombe pa ivyo wachita, upokere malipiro ghakukwana kwa Yehova Chiuta wa Israyeli, uko wiza na kubisama mu mapapindo ghake.”—Rute 2:12.

²⁹ Rute wakwenera kuti wakakhozgeka chomene na mazgu agha. Wakasankha nadi kubisama ku mapapindo gha Yehova Chiuta, nga nkhayuni ako kakubisama kwa nyina. Rute wakamuwonga Bowazi chifukwa cha kumukhozga. Kufuma apo, wakalutilira kugwira ntchito m’paka namise.—Rute 2:13, 17.

30, 31. Kasi tikusambirako vichi kwa Rute pa nkhani ya kulimbikira ntchito, kuwonga, na chitemwa?

³⁰ Ivyo Rute wakachita vikutisambizga tose ise tikusangana na masuzgo gha vyachuma mazuŵa ghano. Pakuŵa chokoro, iyo wakakhazganga kuti ŵanthu ŵanyake ndiwo ŵamuchitirenge chilichose yayi. Wakawonganga chilichose icho ŵanthu ŵamuchitira. Wakachita soni yayi kugwira ntchito nyengo yitali kweniso kulimbikira kuti wapwelelere anyinavyara awo wakaŵatemwanga, nangauli yikaŵa ntchito yapasi. Wakapulikira na kulondezga ulongozgi wa umo wangagwilira makora ntchito kweniso pamoza na ŵanthu ŵawemi. Chakuzirwa chomene ntchakuti Rute wakagomezganga kuti Yehova Chiuta wamuvikilirenge.

³¹ Nase usange tingayezga Rute pakuŵa na chitemwa chikuru, kujiyuyura, kulimbikira ntchito, kweniso mtima wakuwonga, ŵanyithu ŵasambirengeko ku chipulikano chithu. Kweni kasi Yehova wakaŵapwelelera wuli Rute na Naomi? Tidumbiskanenge nkhani iyi mu mutu wakulondezgapo.