1. Kasi tili na ngongoli wuli ku ŵapapi ŵithu, antheura tikwenera kuŵacitira vici?

 “PULIKIRA ŵawuso [awo] ŵakakubaba, ungayuyuranga [cara] ŵanyoko para ŵacekura.” (Zintharika 23:22) Panyake imwe mungayowoya kuti: ‘Ningacita yayi!’ M’malo mwa kuyuyura amama panji adada ŵithu, taŵanandi tikuŵatemwa. Tikumanya kuti tili na ngongoli yikuru yakuti tiŵawezgere. Cakwamba, ŵapapi ndiwo ŵakatibaba. Nangauli Yehova ndiyo mweneco wa umoyo, kweni kwambura ŵapapi ŵithu nthena tiliko yayi. Palije ico tingaŵawonga naco kuluska umoyo wakuzirwa uwo ŵali kutipa. Aghanaghanirani waka ivyo ŵakuticitira. Iwo mbakujipeleka comene, ŵatipwelelera makora, ndiposo ŵagwiliskira nchito ndarama zinandi kuti ŵatilere. Ŵatipwelelera makoraghene kufuma apo tikaŵa ŵanici mpaka sono takura. Ndico cifukwa cake Mazgu gha Ciuta ghakuticiska kuti: “Cindika ŵawuso na ŵanyoko . . . , kuti kukukhalire makora, ndipo kuti ukhalirenge myaka yinandi pano pa caru.”—Ŵaefeso 6:2, 3.

2. Ni mwauli umo ŵana ŵalara ‘ŵangawezgera uwemi’ ŵapapi ŵawo?

² Mpositole Paulosi wakaphalira Ŵakhristu kuti: “Iwo [ŵana panji ŵazukuru] ŵasambire nanga kuŵalongora ulemu [nchindi] ŵa mu mbumba yawo, na kuŵawezgera uwemi ŵapapi ŵawo; cifukwa ceneici ndico ncha mapokelereko na Ciuta.” (1 Timote 5:4) Para ŵana ŵakura,  ‘ŵakuwezgera uwemi’ mwa kuwonga citemwa na mulimo ukuru uwo ŵapapi na agogo ŵawo ŵaŵacitira kwa vilimika vinandi. Nthowa yimoza iyo ŵana ŵangacitira nthena ndiyo kuŵasimikizgira kuti ŵakuŵatemwa. Munthu waliyose wakukhumba kumanya kuti wakutemweka na kucindikika. Nga ni umo tose tikukhumbira, nawo ŵakukhumba kuti tiŵazirwiskenge.

3. Kasi tingacindika wuli ŵapapi na agogo ŵithu?

³ Tingacindika ŵapapi na agogo ŵithu mwa kuŵaphalira kuti tikuŵatemwa. (1 Ŵakorinte 16:14) Para ŵapapi ŵithu ŵakukhala na ise yayi, manyani kuti, ŵakukondwa comene kupulika umo tiliri. Tingaŵakondweska mwa kuŵalembera kalata yiwemi, kuŵatimbira telefoni, panji kuluta kukaŵawona. Mama munyake wa ku Japan, zina lake Miyo, apo wakaŵa na vilimika 82 wakalemba kuti: “Mwana wane mwanakazi [uyo mfumu wake ni mulaŵiliri wakwendakwenda] kanandi wakunilembera kalata kuti: ‘Amama, tikukhumba kumuphalirani uko tili sono.’ Wakuniphalira zina ndiposo nambara ya telefoni ya mpingo uko ŵali kuti nimanye. Para naŵazga kalata iyo wanilembera, nkhumanya uko ŵali. Nyengo zose nkhuwonga Yehova cifukwa ca thumbiko la kuŵa na mwana uyo wakunighanaghanira.”

4. Kasi kaluso ka ŵalongozgi ŵa cisopo ca Ciyuda kakapangiskanga wuli ŵanthu kucitira nkhaza ŵapapi ŵawo?

⁴ Kasi kucindika ŵapapi kukusazgapo kuŵawovwira mwakuthupi? Enya, ndimo kanandi vikuŵira. Mu nyengo ya Yesu, ŵalongozgi ŵa cisopo ca Ciyuda ŵakaŵa na kaluso kakuti para munthu wayowoya kuti ndarama panji katundu wake vikaŵa “cawanangwa kwa Ciuta,” mbwenu waleke kuvigwiliskira nchito kuti wawovwire ŵapapi ŵake. (Mateyu 15:3-6) Kucita nthena yikaŵa nkhaza! Kwizira mu kaluso aka, ŵalongozgi ŵa  cisopo ŵakapangiskanga ŵanthu kuti ŵaleke kucindika ŵapapi ŵawo. Kuleka kovwira ŵapapi ukaŵa muyuyuro. Ise tingacitanga nthena yayi!—Duteronome 27:16.

5. Nangauli mu vyaru vinyake maboma ghakovwira ŵacekuru, nchifukwa wuli kupwelelera ŵapapi nyengo zinyake kungasazgapo kuŵapa ndarama?

⁵ Mu vyaru vinandi lero, maboma ghakupeleka wovwiri wakuthupi ku ŵacekuru, wa nga ni cakurya, vyakuvwara na nyumba. Nyengo zinyake ŵacekuru iwo ŵene ŵakasunganga ndarama panji katundu wakuti waŵawovwire pa nyengo ya ucekuru. Kweni para wovwiri uwu wamara panji kupeleŵera, ŵana ŵakucindika ŵapapi mwa kuŵapa ivyo ŵangakwaniska kuti ŵaŵawovwire. Kupwelelera ŵapapi ŵacekuru nchigaŵa ca kusopa Yehova Ciuta, uyo wakambiska mbumba.

6. Kasi ŵana ŵanyake ŵacita vici kuti ŵapwelelere ŵapapi ŵawo?

⁶ Ŵana ŵanyake ŵakovwira mwacitemwa ŵapapi ŵawo ŵacekuru. Ŵakucita ntheura mwakujipeleka. Ŵanyake ŵacema ŵapapi ŵawo kuti ŵazakakhale nawo, panji ŵasamira kufupi na ŵapapi ŵawo. Ŵanji ŵaluta kukakhala na ŵapapi ŵawo. Kanandi kucita nthena kwapangiska kuti ŵana na ŵapapi ŵatumbikike.

7. Cifukwa wuli nchiheni kukaka luŵiro fundo ya umo mungapwelelera ŵapapi ŵinu ŵacekuru?

⁷ Ndipouli, kucita nthena nyengo zinyake kukwiziska masuzgo ghanyake. Cifukwa wuli? Nyengo zinyake masuzgo ghakuŵapo cifukwa cakuti ŵana ŵakadumura fundo mwambura kughanaghanira makora, panji ŵakayegheka waka maghanoghano. Baibolo likuticenjezga kuti: “Wamahara wakupwelelera mendero ghake.” (Zintharika 14:15) Tiyelezgere kuti amama ŵinu ŵacekuru ŵakusuzgika kukhala ŵekha. Antheura  mwaghanaghana kuti nchiwemi kuti muŵaceme kuti ŵazakakhale na imwe. Kuti mulongore mahara, mungaghanaghanira fundo izi: Kasi comenecomene iwo ŵakusoŵa vici? Para boma likupeleka wovwiri, kasi nithembe wovwiri uwo? Kasi amama ŵakukhumba nadi kusama? Para mbakunweka, kasi umoyo wawo uzamukhwaskika wuli? Kasi ŵabwezi ŵawo ŵaŵalekenge? Kasi ŵangajipulika wuli para ŵaleka ŵabwezi ŵawo? Kasi mwadumbiskana nawo fundo zose izi? Para ŵasama, kasi imwe, muwoli panji mfumu winu na ŵana ŵakhwaskikenge wuli? Usange amama ŵinu ŵakhumbikirenge wovwiri, ninjani wapelekenge? Kasi nchamacitiko kuti mose muŵawovwirenge? Kasi mwadumbiskana na ŵabali ŵinu awo ŵakukhwaskika na nkhani iyi?

8. Kasi mungafumba njani kuti wamovwireni pa nkhani ya kupwelelera ŵapapi ŵacekuru?

⁸ Pakuti mulimo wa kupwelelera ŵapapi ŵacekuru ukukhwaska ŵana wose mu mbumba, cingaŵa ciwemi kuti mudumbiskane mose nkhani iyi na kovwirana kukaka fundo. Cingaŵa cakovwira kufumba ulongozgi ku ŵalara ŵa mpingo panji ŵanyinu awo ŵakaŵapo na ukhaliro wakuyana na winu. Baibolo likuticiska kuti: “Kwambura wupu vinthu kuti vikwenda makora cara, kweni mu unandi wa ŵawupu vikukhozgeka.”—Zintharika 15:22.

9, 10. (a) Nangauli ŵakucekura, kasi mungaŵaghanaghanira wuli ŵapapi ŵinu? (b) Ni vinthu wuli ivyo mwana mulara wakwenera kucitira ŵapapi ŵake nangauli iyo ndiyo wakuŵapwelelera?

⁹ Tikwenera kuŵa ŵalusungu ndiposo ŵakupulikiska kuti ticindike ŵapapi ŵithu ŵacekuru. Peneapo ŵakucekura, ŵangasuzgika kwenda, kurya na kukumbukira vinthu. Antheura, ŵangakhumbikwira  wovwiri. Kanandi ŵana ndiwo ŵakuwona kuti ŵapapi ŵawo mbakuvikilirika, ndiposo ŵakuyezgeska kupeleka wovwiri. Kumbukani kuti ŵacekuru mbavinjeru pakuti ŵawona vinandi pa umoyo wawo. Nyengo yose iyi ŵajipweleleranga na kucita ivyo ŵakhumbanga. Iwo ŵakukhumba kuti muŵacindikenge pakuti ndiwo ŵakamubabani ndiposo mbanthu ŵalara. Ŵapapi awo ŵakughanaghana kuti ŵawusikenge na ŵana ŵawo ŵangaŵa ŵacitima panji kukwiya. Ŵanyake ŵakukhumba yayi kuti ŵawovwirike na ŵana ŵawo. Ŵakughanaghana kuti, para ŵaŵazomerezga, mbwenu ŵana ŵawo ŵaŵawusenge.

¹⁰ Nchakusuzga para vinthu vili nthena. Kweni nchiwemi kuti ŵapapi ŵacekuru ŵacitenge vinthu mwa iwo ŵekha na kusankha ivyo ŵakukhumba. Nchiwemi yayi kuŵaphalira vyakucita kwambura kuŵafumba dankha. Iwo ŵangaŵa kuti ŵakutondeka kucita vinandi cifukwa ŵakucekura. Ŵalekani ŵacite ivyo ŵangakwaniska. Para mukuleka kuŵawusa, mbwenu mukoleranenge nawo makora. Mose muŵenge ŵakukondwa. Nangauli nyengo zinyake muŵakanizgenge kucita vinthu vinyake ivyo ŵakutemwa, kweni kumbukirani kuti mudumbiskanenge nawo mwanchindi. Mazgu gha Ciuta ghakuticiska kuti: “Citira ulemu [cindikani] wambuha, na kumucindika mucekuru, ndipo uwopenge Ciuta wako: Ine ndine Yehova.”—Leviticus 19:32.

11-13. Para pakwambilira mwana na ŵapapi ŵake ŵakapulikananga yayi, ni mwauli umo mwana wakwenera kucitira para ŵapapi ŵake ŵacekura?

¹¹ Nyengo zinyake ŵana ŵalara ŵakuŵa na suzgo kuti ŵacindike ŵapapi ŵawo ŵacekuru cifukwa ca umo ŵakalerekera. Panyake adada ŵinu ŵakamutemwaninge yayi, ndiposo panyake amama ŵinu ŵakamucitiraninge nkhaza. Panyake mucali ŵakukhuŵara, ŵakali  panji ŵacitima cifukwa ca ivyo ŵakamucitiraninge ŵapapi ŵinu. Kasi mungacita wuli na ukhaliro wanthena? a

¹² Basse, uyo wakakulira ku Finland, wakuti: “Adada ŵane ŵamusangapo ŵakaŵa yumoza wa ŵasilikari ŵakumanyikwa na zina lakuti SS, ku Germany, nyengo ya muwuso wa Nazi. Ŵakakwiyanga luŵiro, ndipo para ŵakwiya ŵakawofyanga comene. Ŵakatimbanga amama uku nkhuwona. Zuŵa linyake apo ŵakanikwiyira, ŵakanichaya na lamba ndipo cisulo cake cikanitimba kumaso. Ŵakanitimba comene mpaka nkhawira pa bedi dweku!”

¹³ Nangauli vikaŵa nthena, kweni pali vinyake ivyo ŵakacitanga makora. Basse wakusazgirapo kuti: “Ŵakalimbikiranga kugwira nchito, ndipo ŵakatipanga ivyo tikasoŵanga. Ŵakanitemwanga yayi nga ni umo dada wakwenera kucitira, kweni nkhamanya kuti iwo ŵakacitanga nthena cifukwa ŵakalereka makora yayi na ŵapapi ŵawo. Amama ŵawo ŵakaŵacimbizga pa nyumba apo ŵakaŵa ŵacali ŵacoko. Ŵakaŵa munthu wambembe ndipo ŵakanjira nchito ya usilikari ŵacali muwukirano. Nkhamanya ico ŵakacitiranga nthena, ndiposo nkhasulangako vinyake ivyo ŵakacitanga. Nkhati nakura, nkhakhumbanga kuŵawovwira umoyo wawo wose. Cikaŵa cipusu yayi, kweni nkhacita ivyo nkhakwaniska. Nkhakhumbanga kuŵa mwana muwemi mpaka apo ŵakafwira, ndipo nili na cigomezgo kuti ndimo ŵakaniwonera.”

14. Ni lemba wuli ilo liri na ulongozgi wa mikhaliro yakupambanapambana, kusazgapo awo ŵakupwelelera ŵapapi ŵawo ŵacekuru?

¹⁴ Pakuyowoya za ukhaliro wa mu mbumba ndiposo  mu nkhani zinyake, Baibolo likupeleka ulongozgi uwu: “Vwarani mtima wa cisungusungu, wezi, kujiyuyura, kuzika, kukunthirapo; pa kuzizipizgirana, na kugowokerana usange munthu wali na kafukwa pa munyake; ntheura umo Fumu yikamugowokelerani imwe, namweso ndimo mucitirenge.”—Ŵakolose 3:12, 13.

15. Cifukwa wuli nyengo zinyake kupwelelera ŵapapi kukuŵa kwakusuzga?

¹⁵ Kupwelelera ŵapapi awo mbalwari nkhwakusuzga, ndipo kukusazgapo milimo yinandi ndiposo nyengo yikuru. Suzgo likuru ni maghanoghano. Cikuŵa  cakukwenyerezga kuwona ŵapapi ŵinu ŵakulwara, ŵayamba kuluwa vinthu, ndiposo ŵakutondeka kucita vinthu pa iwo ŵekha. Sandy, uyo wakukhala ku Puerto Rico, wakuti: “Amama ndiwo ŵakacitanga milimo yikuru pa nyumba. Cikaŵa cacitima kuwona ŵakusuzgika. Cakudanga ŵakayamba kugontha, kufuma apo ŵakayamba kwendera ndodo, ndipo paumaliro pake ŵakenderanga mpando wakucita kukunkhuzga. Ŵakalwara comene mpaka ŵakafwa. Ŵakakoleka na kansa ya mu viwangwa ndipo nyengo zose ŵakakhumbikwiranga wovwiri muhanya na usiku wuwo. Tikaŵageziskanga, kuŵaryeska na kuŵaŵazgira. Cikaŵa cakusuzga comene ndiposo cakukwenyerezga. Nkhati namanya kuti amama ŵafwenge, nkhalira cifukwa nkhaŵatemwanga comene.”

16, 17. Ni fundo wuli izo zingawovwira uyo wakupwelelera ŵacekuru?

¹⁶ Usange imwe muli mu ukhaliro wanthena uwu, kasi mungacita wuli? Mungawovwirika comene para mukutegherezga kwa Yehova mwa kuŵazga Baibolo na kulomba. (Ŵafilipi 4:6, 7) Woneseskani kuti mukurya vyakurya vya magulu ghatatu, ndiposo mukugona tulo twakukwana. Para mungacita nthena, muŵenge makora mwakuti mupwelelere wakutemweka winu. Nyengo zinyake mungasinthana na munthu munyake kuti muŵe na nyengo ya kupumura. Nangauli cingaŵa cakusuzga kusanga munthu wakuti wamupokerani, kweni gaŵani makora nyengo yinu kuti musange nyengo yakuti mupumure. Pambere mundafumepo, woneseskani kuti mwasanga munthu munyake kuti wapwelelere mulwari.

¹⁷ Kanandi awo ŵakupwelelera mulwari ŵakughanaghana ivyo ŵangafiska yayi. Kweni lekani kujeruzga para mukutondeka kucita vinyake. Mu vyaru vinyake, ŵanji ŵakukaŵaleka ŵacekuru ku nyumba uko ŵakupwelelera ŵacekuru. Para mukupwelelera mucekuru,  lekani kughanaghana vinthu vyakuti mungakwaniska yayi kucita. Lekani kucita ivyo ŵapapi ŵinu ŵakukhumba pera, kweniso citani ivyo ŵana ŵinu, mfumu panji muwoli wakukhumba, ndiposo ivyo mwaŵene mukukhumbikwira.

18, 19. Kasi Yehova walayizga kutipa wovwiri wuli, nchakucitika wuli ico cikulongora kuti wakutovwira nadi?

¹⁸ Kwizira mu Baibolo, Yehova wakupeleka ulongozgi uwo ungawovwira pakupwelelera ŵapapi ŵacekuru. Kweniso wakupeleka wovwiri unyake. Wamasalmo wakati: “Yehova wali pafupi na wose awo ŵakumucema, . . . ndipo wakupulika nkhuto yawo, wakuŵaponoska.” Yehova waponoskenge, panji kusungilira ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka, visuzge viti wuli.—Salmo 145:18, 19.

¹⁹ Myrna, uyo wakukhala ku Philippines, wakawona kufiskika kwa mazgu agha apo wakapweleleranga amama ŵake, awo ŵakalwaranga sitiroku. Myrna wakati: “Nchakukwenyerezga comene kuwona munthu uyo ukumutemwa wakusuzgika, wakutondeka kukuphalira ico cikuŵinya. Cikasoŵa cakuti nicite. Kanandi nkhamuphaliranga Yehova mu lurombo za ukhaliro wane. Nkhalira nga ni umo wakacitira Davide, uyo wakapempha Yehova kuti waŵike masozi ghake mu botolo na kumukumbukira. [Salmo 56:8] Nga ni umo Yehova wakayowoyera, wakanipa nadi nkhongono izo nkhakhumbikwiranga. ‘Yehova wakaŵa nchilikiliro yane.’”—Salmo 18:18.

20. Kasi Baibolo likupeleka cilindizga wuli kwa awo ŵakupwelelera ŵapapi ŵacekuru, nanga kungaŵa kuti uyo ŵakumupwelelera wafwa?

²⁰ Nchiwemi comene kupwelelera ŵapapi. Ndipouli, kwali mupeleke wovwiri wuli, ŵacekuru ŵangafwa, nga ni umo ŵakacitira amama ŵa Myrna. Kweni awo ŵakugomezga Yehova ŵakumanya kuti nyifwa mbumaliro wa vyose yayi. Mpositole Paulosi wakati: “Pakuŵa na  cigomezgo mwa Ciuta, . . . cakuti camkuŵa ciwuka ca ŵarunji na ŵambura urunji wuwo.” (Milimo 24:15) Awo ŵapapi ŵawo ŵacekuru ŵali kufwa, ŵakupembuzgika na cilindizga ca ciwuka, ndiposo kuzakakhala mu caru ciphya ca Ciuta, umo ‘nyifwa yizamuŵakoso cara.’—Civumbuzi 21:4.

21. Ni uwemi wuli uwo ukuŵapo para yunji wakucindika ŵapapi ŵake ŵacekuru?

²¹ Ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵakutemwa comene ŵapapi ŵawo, nangauli ŵangaŵa ŵacekuru. (Zintharika 23:22-24) Ŵakuŵacindika nipera. Para ŵakucita nthena, ŵakuwona kufiskika kwa ivyo ntharika ya mu Baibolo yikuyowoya: “Wuso na nyoko tiŵakondwenge, uyo wakakubaba tiwasekelerenge.” (Zintharika 23:25) Ndipo kuluska vyose, awo ŵakucindika ŵapapi ŵawo ŵacekuru ŵakukondweska ndiposo kucindika Yehova Ciuta.