1, 2. (a) Ni vinthu wuli ivyo vikusintha para munthu wakucekura? (b) Kasi ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵakale ŵakacitanga wuli kuti ŵaŵe ŵakukondwa mu ucekuru?

 PARA tikucekura vinthu vinandi vikusintha. Nkhongono zikwamba kumara, thupi likwamba kuŵa na mankhwanda, mbuha zikwamba kumera kweniso tingamba kuŵa na cipara. Tingambaso kuŵa na ciluwa. Para ŵana ŵithu ŵatora panji kutengwa, tikuŵa na ŵabali ŵaphya, kweniso ŵazukuru. Kweni ŵanyake para ŵapumura pa nchito, vyakucita mu umoyo wawo vikusintha.

² Kuyowoya unenesko, vilimika vya ucekuru vingaŵa vyakusuzga nadi. (Mupharazgi 12:1-8) Kweni, aghanaghanirani za ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵakale. Nangauli ŵali kufwa, ŵakaŵa na vinjeru ndiposo mahara, ivyo vikaŵawovwira comene mu ucekuru wawo. (Genesis 25:8; 35:29; Job 12:12; 42:17) Kasi ŵakacitanga wuli kuti ŵaŵe ŵakukondwa mpaka ku ucekuru? Ŵakakhalanga mwa kukolerana na visambizgo ivyo ise lero tikuvisanga mu Baibolo.—Salmo 119:105; 2 Timote 3:16, 17.

3. Ni ulongozgi wuli uwo Paulosi wakapeleka ku ŵanalume na ŵanakazi ŵacekuru?

³ Mu kalata iyo wakalembera Tito, Paulosi wakapeleka ulongozgi uwemi ku ŵacekuru. Wakati: “Ŵanalume ŵakuru [ŵacekuru] ŵaŵenge ŵakujikora, ŵa nchindi, ŵakuziza, ŵakukhoma mu cipulikano, mu kutemwa, na mu cizizipizgo. Ŵanakazi ŵakuru [ŵacekuru] nawo ŵaŵenge na mendero ghakwenelera utuŵa, ŵakusesa cara, nesi kuŵa ŵazga ŵa vinyo, ŵaŵenge ŵasambizgi ŵa ivyo ni viwemi.” (Tito 2:2, 3) Kupulikira mazgu agha kungamovwirani kutonda masuzgo agho ghakwiza para munthu wakucekura.

4, 5. Kasi ŵapapi ŵanandi ŵakukhwaskika wuli para ŵana ŵawo ŵamba kukhala paŵekha, ndipo ŵanji ŵakucita wuli kuti ŵazgoŵere?

⁴ Para milimo yasintha mukwenera kuzgoŵera. Fundo iyi njaunenesko, comenecomene para ŵana ŵawukapo pa nyumba cifukwa ca nthengwa! Ŵapapi ŵanandi ŵakumanya kuti ŵakucekura para ŵana ŵawo ŵatora panji kutengwa. Nangauli ŵakukondwa kuti ŵana ŵawo ŵanjira mu nthengwa, ŵapapi ŵanandi ŵakwenjerwa usange ŵakaŵasambizga vyose vyakukhumbikwa pakuŵanozgekereska umo ŵangakhalira paŵekha. Ndipo ŵangaŵa na khumbo lakuti ŵakhalenge nawo pafupi.

⁵ Mbunenesko kuti ŵapapi ŵakufipira mtima umoyo wa ŵana ŵawo nangauli ŵangaŵa kuti ŵakukhala paŵekha. “Ningaŵa wakukondwa usange ningapulika kwa iwo pafupipafupi kuti ŵali makora,” wakayowoya ntheura mama munyake. Dada munyake wakati: “Peneapo mwana withu mwanakazi wakatengwa, tikasuzgika comene. Tikaŵa na phukwa comene cifukwa tikazgoŵera kucitira vinthu lumoza.” Kasi ŵapapi aŵa ŵakacita wuli kuti ŵazgoŵere kukhala kwambura ŵana ŵawo? Kovwira na kupwelelera ŵanyawo ndivyo vikaŵawovwira.

6. Nchivici ico cingaŵawovwira kuti ŵawonenge ubali wa m’mbumba mwakwenelera?

⁶ Milimo ya ŵapapi yikusintha para ŵana ŵatora panji kutengwa. Lemba la Genesis 2:24 likulongosora kuti: “Mwanalume tiwasidenge wiske na nyina na kubatikana na muwoli wake, ndipo tiŵaŵenge thupi limoza.” Kumanya fundo za m’Malemba zakukhwaskana na udangiliri wa m’mbumba kungawovwira ŵapapi kucita vinthu mwakwenelera.—1 Ŵakorinte 11:3; 14:33, 40.

7. Kasi dada munyake wakacita wuli peneapo ŵana ŵake ŵanakazi ŵakatengwa?

⁷ Mbumba yinyake yikamba kuŵa na phukwa pamanyuma pakuti ŵana ŵawo ŵaŵiri ŵanakazi ŵatengwa. Pakwamba, dada wakakwiyiranga ŵakweni ŵake. Kweni  wakati waghanaghanirapo makora fundo za m’Malemba zakukhwaskana na udangiliri wa mbumba, wakapanikizga kuti ŵakweni ŵake ndiwo ŵali na mulimo wakudangilira mbumba zawo. Mwantheura, para ŵana ŵake ŵanakazi ŵakufumba ulongozgi kwa iyo, wakaŵafumbanga dankha maghanoghano gha ŵafumu ŵawo. Ndipo wakayezgeskanga kukhozgera fundo izo ŵakweni ŵake ŵakaka. Kucita nthena kukawovwira dada uyu kuŵa paubwezi na ŵakweni ŵake. Sono wakutemwana comene na ŵakweni ŵake ndipo ŵakulondezga ulongozgi wake.

8, 9. Kasi ŵapapi ŵanyake ŵakucita wuli kuti ŵazgoŵere kukhala ŵekha para ŵana ŵawo ŵanjira mu nthengwa?

⁸ Wuli usange awo ŵatorana waka ŵakucita yayi cinthu cinyake ico ŵapapi ŵawo ŵakughanaghana kuti nchiwemi comene, nangauli cikususkana yayi na Malemba? “Nyengo zose tikuŵawovwira kumanya umo Yehova wakuwonera cinthu ico,” ndimo yikayowoyera mbumba yinyake iyo yili na ŵana awo ŵali mu nthengwa. “Kweni para ŵadumura fundo iyo tikukolerana nayo yayi, ise tikuzomera na kukhozgera fundo iyo.”

⁹ Mu vyaru vinyake vya ku Asia, ŵamama ŵanyake ŵakusuzgika comene kuti ŵazgoŵere para ŵana ŵawo ŵanalume ŵamba kukhala paŵekha. Ndipouli, para ŵakucindika ulongozgi wa m’Malemba wakukhwaskana na udangiliri wa m’mbumba, ŵakusanga kuti ŵakupindana bweka yayi na ŵakamwana ŵawo. Mwanakazi munyake uyo ni Mkhristu wakati “ngwakukondwa comene” kuti ŵana ŵake ŵanalume ŵali kutora ndipo ŵakukhala paŵekha. Wakukondwa kuwona kuti ŵakukhala makora na mbumba zawo. Ndipo ici capangiska kuti iyo na mfumu wake ŵaŵe na nchito yicoko yakuti ŵacitenge peneapo ŵakucekura.

10, 11. Ni ulongozgi wuli wa m’Malemba uwo ungawovwira ŵanthu ŵa vilimika vyapakati pa 45 na 64 kutonda makhumbiro ghaheni?

¹⁰ Ŵanthu ŵakukhwaskika mwakupambana para  ŵafika vilimika vyapakati pa 45 na 64. Ŵanalume ŵanyake ŵakuvwara mu nthowa yakuti ŵawonekenge nga mbawukirano. Ŵanakazi ŵanandi ŵakwenjerwa na ivyo vikucitika para ŵaleka kugeza cifukwa ca ucekuru. Nchacitima comene kuti ŵacekuru ŵanyake ŵakukwiyiska ŵanyawo ŵa mu nthengwa mwa kuphatanaphatana na ŵanyamata panji ŵasungwana. Ŵanalume ŵacekuru awo ŵakopa Ciuta ‘mbamahara,’ ŵakugega makhumbiro ghaheni. (1 Petros 4:7) Ŵanakazi ŵacekuru nawo ŵakuyezgeska kusungilira nthengwa zawo cifukwa cakuti ŵakuŵatemwa ŵafumu ŵawo ndipo ŵakukhumba kukondweska Yehova.

¹¹ Mwakuciskika na mzimu wa Ciuta, Themba Lemuel likalemba fundo za kulumba “mwanakazi wamagomezgeka,” uyo wakucitira mfumu wake “viwemi, viheni cara mazuŵa ghose gha umoyo wake.” Dada uyo ni Mkhristu wangaleka yayi kuwonga muwoli wake cifukwa ca umo wakutondera vyenjezgo ivyo wakuŵa navyo peneapo wakucekura. Iye ‘wamulumbenge’ muwoli wake cifukwa cakuti wakumutemwa.—Zintharika 31:10, 12, 28.

12. Kasi ŵanthu ŵakutorana ŵangacita wuli kuti ŵalutilire kutemwana peneapo ŵakucekura?

 ¹² Mu vilimika ivyo mukababanga na kulera ŵana ŵinu, mose mukwenera kuti mukaleka kucita vyakukhumba vinu na cilato ca kupwelelera ŵana. Pakuti sono ŵali na mbumba zawo, ni nyengo yakuti mufwilirengepo kukhozga nthengwa yinu. Dada munyake wakati, “Apo ŵana ŵane ŵakati ŵatengwa, tikambaso kucita vinthu nga ni apo tikasongelananga na ŵawoli ŵane.” Dada munyakeso wakati: “Waliyose wakufipira mtima umoyo wa munyake ndipo tikukumbuskana kuzirwa kwa kucitira lumoza maseŵero ghakukhozga thupi.” Kuti ŵaleke kuŵa na phukwa, iyo na muwoli wake ŵakucema ŵanji mu mpingo kuti ŵakacezge ku nyumba kwawo. Ndipo nadi, munthu wakutumbikika para wakucezga na ŵanyake. Kweniso Yehova wakukondwa.—Ŵafilipi 2:4; Ŵahebere 13:2, 16.

13. Kasi kuyowoya mwakufwatuka ndiposo kugomezgana kukovwira wuli ŵakutorana kucekulirana?

¹³ Mungazomerezganga yayi cinthu cinyake kuti citimbanizgenge kudumbiskana na munyinu wa mu nthengwa. Dumbiskanani mwakufwatuka. (Zintharika 17:27) Mfumu munyake wakati: “Kughanaghanirana na kupwelelerana kukovwira kuti tipulikiskanenge.” Muwoli wake wakati: “Pakuti tacekulirana, tikukondwa comene kulyera pamoza cakurya, kucezga, na kovwirana pakucita vinthu.” Kuŵa ŵakufwatukirana ndiposo kugomezgana kungawovwira kukhozga nthengwa yinu kuti Satana, uyo wakutimbanizga nthengwa, watondeke.

14. Kasi Timote ŵakawovwirika wuli na ŵabuya ŵake kuti waŵe Mkhristu?

¹⁴ Ŵazukuru ni “mphumphu” ya ŵacekuru. (Zintharika 17:6) Nchakukondweska comene kuŵa paubwezi na ŵazukuru. Baibolo likulongosora kuti Timote wakasambizgika na ŵabuya ŵake ŵa Loisi, na ŵanyina ŵake ŵa  Yunike vigomezgo vya cisopo kwambira pa wanici. Apo Timote wakakuranga, wakamanyanga kuti ŵamama na ŵabuya ŵake ŵakutemwa comene unenesko wa mu Baibolo.—2 Timote 1:5; 3:14, 15.

15. Kasi nchinthu wuli cakuzirwa ico ŵabuya na ŵasekuru ŵangacitira ŵazukuru, ndipo nchivici ico ŵakwenera yayi kucita?

¹⁵ Ici nchigaŵa cakuzirwa comene ico ŵabuya panji ŵasekuru ŵangawovwirapo. Imwe muli kusambizga kale ŵana ŵinu ivyo Yehova wakukhumba. Sono mungasambizgaso ŵazukuru ŵinu! Ŵana ŵanandi ŵakukondwa comene para ŵabuya panji ŵasekuru ŵawo ŵakuŵaphalira nkhani za mu Baibolo. Kucita nthena kuti mukuŵapoka ŵadada ŵawo mulimo wa kuŵasambizga Mazgu gha Ciuta yayi. (Duteronome 6:7) Kweni mukuŵawovwira waka. Namwe mulombenge nga umo wakacitira wamasalmo uyo wakati: “Nanga mphakucekura ine na kuŵa na mbuha, A Ciuta, mungandisidanga, ndisuke ndipharazge nkhongono zinu ku nthanga yinyake.”—Salmo 71:18; 78:5, 6.

16. Kasi ŵabuya na ŵasekuru ŵangacita wuli kuti ŵaleke kwiziska mphindano m’mbumba?

¹⁶ Nchacitima kuti ŵabuya na ŵasekuru ŵanyake ŵakuleremeka ŵazukuru ŵawo ŵacokoŵacoko. Kucita nthena kukupangiska kuti ŵapambanenge maghanoghano na ŵana ŵawo. Ndipouli, vingaŵa kuti ŵazukuru ŵinu ŵakufwatuka comene na imwe ndipo ŵakumuphalirani vinthu ivyo ŵakutondeka kuphalira ŵapapi ŵawo. Nyengo zinyake ŵakukhumba kuti ŵabuya panji ŵasekuru ŵakoleranenge nawo para ŵakwimikana na ŵapapi ŵawo. Usange vili nthena, kasi mungacita wuli? Citani mwavinjeru ndipo ŵaciskani kuti ŵaŵe ŵakufwatuka kudumbiskana na ŵapapi ŵawo. Mungaŵalongosolera kuti Yehova wakukondwa usange ŵakudumbiskana na ŵapapi ŵawo. (Ŵaefeso 6:1-3) Usange nchakukhumbikwa, mungaŵamanyiska ŵapapi ŵawo suzgo ilo ŵana ŵali nalo pambere iwo ŵandaŵaphalire. Ŵaphalirani  unenesko ŵazukuru ŵinu vinthu ivyo mwasambira kwa vilimika vinandi. Ŵangasanga candulo cifukwa ca kugomezgeka kwinu.

17. Kasi Ŵakhristu awo ŵakucekura ŵangacita wuli nga umo wakacitira wamasalmo?

¹⁷ Peneapo mukucekura, muzamuwona kuti mwamba kutondeka kucita vinthu vinyake ivyo mukacitanga, panji ivyo mukukhumba kucita. Kasi munthu wakwenera kujiwona wuli para wakucekura? Mu mtima wangaghanaghana kuti wali na vilimika 30, kweni para walaŵiska pa gilasi, wangawona vyakupambana na ivyo wakughanaghana. Mungagongowanga yayi. Wamasalmo ŵakalomba Yehova, wakati: “Munganditayanga mu ucekuru wane; mungandisidanga para zalopwa nkhongono zane.” Yezgeskani kucita nga umo wakacitira wamasalmo, uyo wakati: ‘Tindigomezge lutaluta, ndilutilizgenge kumulumbani.’—Salmo 71:9, 14.

18. Kasi Mkhristu uyo wali kupumura pa nchito wangagwiliskira wuli nchito nyengo yake mwamahara?

¹⁸ Ŵanandi ŵakunozgekera kuti para ŵapumura pa nchito ŵazakasazgireko nyengo ya kulumbira Yehova. Dada munyake uyo wali kupumura pa nchito wakati: “Nkhanozgekerangathu ivyo nizamucita para mwana wane wamalizga sukulu. Nkhukhumba kuti nizakaleke kucita vinthu vinyake mwakuti nizakaŵe na nyengo yinandi ya kuteŵetera Yehova mwakukwana, kucita uteŵeti ŵa nyengo zose wa kupharazga makani ghawemi. Nkhalombanga kuti Yehova wanilongozge.” Usange muli pafupi kupumura pa nchito, sangani cipembuzgo kwa Mlengi withu Mukuru, uyo wakuti: “Nanga mufike ku ucekuru, Ndine; ndipo tindimuyegheni ku ucekuru wa mbuha. Ine nkhacita, tindiyeghenge.”—Yesaya 46:4.

19. Kasi ŵacekuru ŵakuphalirika vici?

¹⁹ Nchipusu yayi kuti munthu uyo wali kupumura pa nchito wazgoŵere umoyo wakukhala waka pa nyumba.  Mpositole Paulosi wakaphalira ŵanalume ŵacekuru kuti ŵaŵenge “ŵakujikora.” Ici cikung’anamura kujikora kuti ŵaleke kuŵa na umoyo wakukhumba vinthu vinandi vya kuthupi. Mungakhumbikwira kuti muŵe na ndondomeko yinyake ya umo mucitirenge vinthu. Mwantheura, muŵenge ŵamwamphu “ŵakufwilira mazuŵa ghose mu mulimo wa Fumu, pakumanya kuti kuteŵeta kwinu nkhwa waka cara mu Fumu.” (1 Ŵakorinte 15:58) Sazgiraniko milimo yinu mwakuti movwire ŵanji. (2 Ŵakorinte 6:13) Ŵakhristu ŵanandi ŵakucita nthena mwa kupharazga makani ghawemi mwamwamphu umo ŵangafiskira. Peneapo mukucekura, iŵani “ŵakukhora mu cipulikano, mu kutemwa, na mu cizizipizgo.”—Tito 2:2.

20, 21. (a) Mu nyengo yithu yino, nchivici ico cingapatura ŵanthu ŵakutorana? (b) Nchiyelezgero wuli ciwemi ico Hana wakupeleka ku awo munyawo wa mu nthengwa wali kufwa?

²⁰ Nchacitima comene kuti nyifwa yikupangiska ŵanthu ŵakutorana kupatukana. Ŵakhristu awo munyawo wa mu nthengwa wali kufwa ŵakumanya kuti ŵakutemweka ŵawo ŵakugona, ndipo ŵali na cilindizga ca kuzakaŵawonaso. (Yohane 11:11, 25) Kweni ŵakudandaura nipera. Kasi uyo munyake wa mu nthengwa wali kufwa wangacita wuli? a

²¹ Kukumbukira umo munthu munyake uyo wakuzunurika mu Baibolo wakacitira kungawovwira. Hana wakaŵa mu nthengwa kwa vilimika vinkhondi na viŵiri ndipo mfumu wake wakafwa, kweni tikuŵazga za iyo apo wakaŵa na vilimika 84. Tikukayika yayi kuti wakaŵa na citima comene apo mfumu wake wakafwa. Kasi  wakakhozgeka wuli? Wakateŵeteranga Yehova Ciuta pa tempele muhanya na usiku. (Luka 2:36-38) Umoyo wa Hana wakutemweseska kusopa na kuteŵetera Ciuta, ndiwo ukamovwira comene kuti waleke kuŵa na phukwa ndiposo citima.

22. Kasi ŵanakazi na ŵanalume awo ŵanyawo ŵa mu nthengwa wali kufwa ŵakutonda wuli phukwa?

²² Buya munyake wa vilimika 72, uyo wakaŵa cokoro kwa vilimika 10 wakati, “suzgo lane likuru ndakuti palije munthu wakuti nimuphalirenge vya kusingo. Mfumu wane wakaŵa munthu wakupulikiska. Tikadumbiskananga vya ku mpingo na umo tikucitira mu uteŵeti wa m’munda.” Mama munyakeso uyo ni cokoro wakati: “Nangauli para nyengo yajumphapo citima cikucepa, kweni ine nawona kuti ivyo munthu wakucita ndivyo vikupangiska kuti wakhalenge makora. Ndipo cikuŵa cipusu kovwira ŵanji.” Mwanalume munyake wa vilimika 67 uyo mwanakazi wake wali kufwa wakakolerana na fundo iyi, wakati: “Nthowa yiwemi yakuti munthu watonde citima nkhupembuzga ŵanji.”

23, 24. Kasi nchipembuzgo wuli cikuru ico Baibolo likupeleka ku ŵacekuru, comenecomene awo munyawo wa mu nthengwa wali kufwa?

²³ Nangauli mfumu panji muwoli wangafwa, Yehova wakulutilira kuŵa wakugomezgeka nyengo zose. Davide wakimba kuti: “Kanthu kamoza ndalomba kwa Yehova, kenekako ndiko ndipenjenge; kuti ndikhalilire mu nyumba yake mazuŵa ghose gha umoyo wane, mwakuti ndidaŵirenge utozi wa Yehova, na kutaŵataŵa vyamu tempele lake.”—Salmo 27:4.

²⁴ “Cindika vyokoro ivyo ndi vyokoro vyeneco,” ndimo Paulosi wakuciskira. (1 Timote 5:3) Ulongozgi uwo wakapeleka ukulongora kuti vyokoro ivyo vilije ŵabali ŵawo vingakhumbikwira wovwiri wa kuthupi kufuma ku mpingo. Kweniso lizgu lakuti “kucindika” likung’anamuraso  kuŵazirwiska. Ŵanalume na ŵanakazi awo munyawo wa mu nthengwa wali kufwa ŵangakhozgeka para ŵamanya kuti mbakuzirwa kwa Yehova, ndiposo kuti waŵasungilirenge.—Yakobe 1:27.

25. Kasi ŵacekuru ŵangaŵa na cilato wuli?

²⁵ Mazgu gha Ciuta ghakuyowoya kuti “utozi wa ŵacekuru ndi mbuha zawo.” Ndiposo ghakuti, ‘mbuha ndi mphumphu ya ucindami, zili nga ndi njombe ya umoyo wa urunji.’ (Zintharika 16:31; 20:29) Lutilirani kuŵika uteŵeti wa Yehova pakudanga mu umoyo winu, kwali muli pa nthengwa panji yayi. Para mucitenge ntheura, muŵenge paubwezi na Ciuta, ndiposo muŵenge na cilindizga ca umoyo wamuyirayira mu caru ciphya, mweneumo muzamuŵavya vyakuŵinya ivyo vikwiza cifukwa ca ucekuru.—Salmo 37:3-5; Yesaya 65:20.