Moya wa ku kwetsima i matimba lawa Xikwembu xi ma tirhisaka. (Mikiya 3:8; Luka 1:35) Xikwembu xi tirhisa moya wa ku kwetsima hi kuva xi rhumela matimba ya xona ka ndhawu yin’wana ni yin’wana swaku ku yentxeka ku rhandza ka xona. — Tipisalema 104:30; 139:7.

Ka Bibele rito leli nge “moya” li ta hi ka rito la Xiheberu leli nge ruʹach ni la Xigriki leli nge pneuʹma. Minkama ya yinyingi rito leli li tlhamusela matimba ya Xikwembu kumbe moya wa ku kwetsima. (Genesa 1:2) Hambileswo, Bibele li tirhisa rito leli ni ka minchumu yin’wana:

• Ku hefemula. — Habakuku 2:​19; Nhlawutelo 13:15.

• Moya. — Genesa 8:1; Yohani 3:8.

• Matimba lawa ma Yentxaka munhu a hanya. — Yobo 34:14, 15.

• Ku navela ku yentxa nchumu. — Tinhlayo 14:24.

• Munhu wa ku kala a nga voneki, ku fana ni Xikwembu kumbe tintsumi. — 1 Tihosi 22:21; Yohani 4:24.

Marito lawa hinkwawu ma kombetela minchumu ya ku kala yi nga voneki ka vanhu. Moya wa ku kwetsima wa Xikwembu “ku fana ni moya a wu voneki kambe wu ni matimba.” — Dicionário Expositivo de Palavras do Novo Testamento la William E. Vine.

Loko Bibele li vulavula hi moya wa ku kwetsima wa Xikwembu li wu fananisa ni mavoko kumbe “tintiho”. (Tipisalema 8:3; 19:1; Luka 11:20; fananisa ni Matewu 12:28.) Ku fana ni leswi muvatli a tirhisaka mavoko ni tintiho swaku a yentxa ntirho wa yena, Xikwembu na xona xi tirhise moya wa xona wa ku kwetsima swaku xi yentxa:

• Matilo ni misava. — Tipisalema 33:6; Esaya 66:1, 2.

• Bibele. — 2 Pedru 1:20, 21.

• Mintirho ya ku hlamalisa leyi nga yentxiwa hi vatirhi va ku tshembeka va Xikwembu ni ntirho wa ku chumayela. — Luka 4:18; Mintirho 1:8; 1 Vakorinto 12:4-11.

• Wumunhu la linene leli vanhu lava yingisaka Xikwembu va nga na lona. — Vagalatiya 5:22, 23.

Moya wa ku kwetsima a hi munhu

Loko Bibele li fananisa moya wa ku kwetsima wa Xikwembu ni mavoko, “tintiho” kumbe “ku hefemula” swi kombisa swaku moya wa ku kwetsima a hi munhu. (Eksoda 15:8, 10) Mavoko ya muvatli a ma nge tirhi na ku nga na mirhi ni mimpimiso, hi ku fanana moya wa ku kwetsima wa Xikwembu wu tirha ntsena loko xi wu rhuma. (Luka 11:13) Bibele li tlhela li fananisa moya wa ku kwetsima ni mati, ni lipfumelo ni wutivi. Leswo swi kombisa swaku moya wa ku kwetsima a hi nchumu lexi hanyaka. — Esaya 44:3; Mintirho 6:5; 2 Vakorinto 6:6.

Bibele li vulavula hi Xikwembu ku nga Yehovha, N’wana wa Xikwembu ku nga Yesu Kreste kambe a li vulavuli hi vito la moya wa ku kwetsima. (Esaya 42:8; Luka 1:31) Loko Stefano Mukreste lweyi a nga dlayiwa, a vona leswi yentxekaka tilweni hi singita, a yo vona vanhu vambirhi ntsena a ku nga na wa wu 3. Bibele li li: “A a tale hi moya wa ku kwetsima, a languta tilweni kutani a vona ku phatima ka Xikwembu a tlhela a vona Yesu na a nyimile ka tlhelo la xinene la Xikwembu.” (Mintirho 7:55) I moya wa ku kwetsima wu nga pfuna Stefano swaku a vona leswi a swi yentxeka.

Mavunhwa: A “Moya wa ku kwetsima” i munhu naswona a yentxa xiyenge xa Wunharhu Wun’we, hi ku ya hi 1 Yohani 5:7, 8 ka Bibele la Rei Jaime.

Ntiyiso: Bibele la Rei Jaime ka 1 Yohani 5:7, 8 li vula swaku “a matilweni, Papayi, Rito ni Moya Wa Ku Kwetsima, lava vanharhu i mun’we naswona leswi swinharhu swi nyikela wumboni a misaveni”. Kambe vakambisisi va kombisa swaku marito lawa a ma tsaliwanga hi mupostolo Yohani hi mhaka leyo a ma nga fanelanga ma va kona ka Bibele. Mudjondzisi wa Universidade, Bruce M. Metzger a tsale a ku: “Marito lawo a hi ntiyiso naswona a ma nga fanelanga ma va kona ka Testamentu Leyimpsha.” — Comentário Textual sobre o Novo Testamento Grego.

Mavunhwa: Moya wa ku kwetsima i munhu hikusa Bibele li vulavula hi wona ku fana ni loko li vulavula hi munhu.

Ntiyiso: Matsalwa ma vulavula hi moya wa ku kwetsima ingi wo va munhu kambe leswo a swi vuli swaku moya wa ku kwetsima i munhu. Bibele la swi yentxa leswo hambiloko li vulavula hi wutlharhi, lifu, ni xidjoho. (Swivuriso 1:20; Varoma 5:17, 21) Hi xikombiso Bibele li vula swaku wutlharhi li ni “mintirho” ni vana, li tlhela li vula swaku xidjoho xa xengana, xa dlaya xi tlhela xi hi yentxa hi navela. — Matewu 11:19; Luka 7:35; Varoma 7:8, 11.

Hi ku fanana, loko mupostolo Yohani a phindha marito lawa Yesu a nga ma vula a te moya wa ku kwetsima i “mupfuni” lweyi a a ta nyikela wumboni, a kongomisa, a vulavula, a yingisa, a huwelela, a dzunisa, a tlhela a yamukela. Loko a vulavula hi rito leli nge “mupfuni” a a tirhisa rito la Xigriki leli nge ‘yena’. (Yohani 16:7-15) Hi ku ya hi nawu wa mavulavulelo ya Xigriki rito leli li tirhisiwa loko ku vulavuliwa hi wanuna. Loko mupostolo Yohani a vulavula hi moya wa ku kwetsima a tirhise rito leli nge “wona” leli kalaka li nga kombisi swaku i wanuna kumbe i wansati.” — Yohani 14:16, 17.

Mavunhwa: Leswi vanhu va tsakamisiwaka hi vito la moya wa ku kwetsima swi kombisa swaku moya wa ku kwetsima i munhu.

Ntiyiso: Minkama yin’wana Bibele li tirhisa rito leli nge “vito” leswaku li kombisa wulawuli kumbe matimba. (Deteronoma 18:5, 19-22; Estere 8:10) Swa fana ni loko ku tirhisiwa marito lama nge ‘hi vito la nawu’ lawa ma kalaka ma nga kombisi swaku a nawu i munhu. Kuva munhu a tsakamisiwa “hi vito la” moya wa ku kwetsima swi vula swaku wa pfumela leswaku Xikwembu xi tirhisa moya wa ku kwetsima swaku xi yentxa ku rhandza ka xona. — Matewu 28:19.

Mavunhwa: Vapostolo va Yesu ni vanhu van’wana lava nga hanya hi nkama wolowo a va kholwa swaku moya wa ku kwetsima i munhu.

Ntiyiso: A hi swona leswi Bibele ni mabuku man’wana lawa ma vulavulaka hi minchumu leyi nga yentxeka khale ma swi vulaka. A Encyclopædia Britannica li li: “Swaku Moya Wa Ku Kwetsima i Munhu wa le tilweni . . . swi sukele ka ntlawa wa Constantinople hi lembe la 381.” Swi yentxeke se na ku hundze 250 wa malembe na vapostolo hinkwavu va file.