1. Eklesiasta 3:1, 7 yihi djondzisa yini?

VAN’WANA ka hina va vulavula hintamu. Kasi van’wana va miyelile. Kambe hi laha ndzimana leyi khomeke djonzo yi vulaka ha kona, kuni nkama wa kuvulavula ni nkama wa kumiyela. (Lerha Eklesiasta 3:1, 7.) Minkama yin’wana hingaha navela swaku vamakwerhu van’wana va pumba mavulavulelo. Nakambe hingaha navela swaku van’wana va yengetela.

2. Hi mani anga ni mfanelo ya kuveka minawu ya nkama wa kuvulavula ni leswi hi faneleke hi vulavulisa xiswona?

² Kuvulavula i nyiko leyi taka hi ka Yehovha. (Ekso. 4:10, 11; Nhla. 4:11) Hi kutirhisa Rito la yena ahi pfuna kutwisisa swaku hingayi tirhisisa kuyini nyiko leyi hi laha swi lavekaka ha kona. Ka djondzo leyi hita vona swikombiso swa Bibeleni leswingatahi pfuna kutiva nkama wa kuvulavula ni wa kumiyela. Hita tlhela hi vona leswi Yehovha a titwisaka xiswona hi leswi hiswi vulaka ka van’wana. Ahi sunguleni hi kuvona swaku hinga vulavula loko swite yini.

3. Hi kuya hi Varhoma 10:14, hi fanele hi vulavula loko swi te yini?

³ Minkama hinkwayu hi fanele hi tshama na hi lunghekele kuvulavula hi Yehovha ni hi Mfumu wa yena. (Mat. 24:14; lerha Varhoma 10:14.) Loko hi yendla leswo hitava hi tekelela Yesu. Xin’we xa leswinga yendla Yesu ata laha misaveni i kubyela van’wana ntiyiso hi Papayi wa yena. (Yoh. 18:37) Kambe hi fanele hi khumbuka swaku i swa lisima kutiva mavulavulelo ya kona. Hi mhaka leyo, loko hi byela vanhu hi Yehovha, hi fanele hiswi yendla “hi moya wa kurhula ni hi xichavu lexikulu”, ni kukombisa swaku hi ni mhaka ni leswi van’wana va titwisaka xiswona ni leswi va kholwaka ka swona. (1 Pet. 3:15, NW) Hi kuyendla leswo, ahingata vulavula na vona ntsena, kambe hitava djondzisa hi tlhela hi khumba timbilu ta vona.

4. Hi kuya Swivuriso 9:9, hingava pfunisa kuyini van’wana hi leswi hiswi vulaka?

 ⁴ Madoda ama fanelanga ma chava kuvulavula loko ma vona swaku kuni makwerhu lweyi a faneleke a pfuniwa. I ntiyiso swaku va fanele va hlawula nkama lowunene leswaku vangamu chavisi nkama lowu va vulavulaka na yena. Vangaha nyima nyana aze vamu kuma na a li yexe. Kambe minkama hinkwayu madoda ma lwela kuvulavula na yena na vangamu susanga lisima. Hambi leswo, ava tshiki kutirhisa matshinya ya minawu ya Bibele akuva va pfuna makwerhu leswaku a yendla swilo hi wutlharhi. (Lerha Swivuriso 9:9.) Hi mhaka muni swi li swa lisima kuva hi vulavula hi xivindzi loko swi laveka? Ahi voneni swikombiso leswimbirhi swa kuhambana: Xin’we xa kona i xa wanuna lweyi a afanele a laya vana va yena. Kasi xin’wana, i xa wansati lweyi a afanele a vulavula ni wanuna lweyi a ali kusuhi ni kuyendla swilo swa kubiha. Wanuna lweyo a alangiwile hi Xikwembu leswaku ava Hosi.

5. Hi kwini laha Eli, Muprista Lwenkulu anga tsandzeka kuvulavula na swi faneleka?

⁵ Muprista Lwenkulu Eli, a ani vana vambirhi va madjaha lava a ava rhandza hintamu. Kambe, vana lavambirhi, avangamu hloniphi Yehovha. Ava li vaprista ka tabernakela. Kambe ava khozisa van’wana. Ava delela ni magandzelo lawa ama yendleliwa Yehovha. Aswingava danisi kuyendla wugelegele nava voniwa hi van’wana. (1 Sam. 2:12-17, 22) Hi kuya hi Nawu wa Moxe, a vana va Eli ava faneliwa hi kudlayiwa, kambe Eli ayova kawuka nyana a gama ava tshika va tama va tirha ka tabernakela. (Det. 21:18-21) Yehovha a titwise kuyini hi leswi Eli angaswi Yendla? Yehovha a byele Eli aku: “Hi mhaka muni mi hlonipha ngopfu vana va n’wina kuni tlula”. Yehovha a bohe kudlaya vavanuna lavayani va kubiha. — 1 Sam. 2:29, 34.

6. Hi djondza yini ka Eli?

⁶ Hi djondza yini ka Eli? Loko hi tiva swaku kuni munghanu kumbe xaka la hina lelinga yendla xidjoho, hinga miyeleni, ahimu khumbukiseni hi minawu ya Yehovha. Hi fanele himu byela aya kombela kupfuniwa hi lava Yehovha angava veka abandleni. (Yak. 5:14) Hinga tshuki hi fana na Eli hi kuva hi hlonipha munghanu wa hina kumbe xaka la hina kutlula Yehovha. Swi lava hiva ni xivindzi akuva hi vulavula ni munhu lweyi a faneleke a pfuniwa, kambe magamu ya kona i manene. Vona kuhambana ka xikombiso xa Eli ni xikombiso xa wansati wa Muyisrayele lweyi a vitaniwaka Abigayele.

7. Hi mhaka muni Abigayele a vulavule na Davhida?

 ⁷ Abigayele a ali nsati wa Nabali, lweyi a aganyile a tlhela ava ni masimu ya manyingi. A nkama Davhida ni masonchwa ya yena ava baleka Hosi Sawulo, va pfune varisi va Nabali akuva va hlayisa ntlhambi wa vona leswaku wunga yiviwi hi swigevenga. A titwise kuyini Nabali? Swimu tsandze ni kutlangela! Loko Davhida amu kombela swakudla nyana ni mati, Nabali a kwatile a tlhela amu rhuketela. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) Leswo swi yendle Davhida a lava kudlaya vavanuna hinkwavu lava a atava kuma kaya ka Nabali. (1 Sam. 25:13, 22) Akuta yendliwa yini akuva kuponisiwa vavanuna lava? Abigayele aswi twisisile swaku aku li nkama wa kuvulavula. Hi xivindzi, a tlhangavete 400 wa vavanuna lava ava kwatile va tlhela va hloma akuva akota kuvulavula na Davhida.

8. Hi djondza yini ka xikombiso xa Abigayele?

⁸ Loko Abigayele a kumana na Davhida, a vulavule na yena hi xivindzi, hi xichavo a tlhela a yendla swaku Davhida aswi lava kumu yingisa. Hambi leswi Abigayele a anga li na nandzu, a kombele rivalelo ka Davhida. Abigayele a byele Davhida swaku i munhu wa munene naswona a ata yendla swilo swa swinene. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) Na hina hi fanele hiva ni xivindzi kufana na Abigayele. Hinga miyeli loko hi vona munhu na a lava kuyendla swilo swa kubiha. (Pis. 141:5) Hi fanele hi vulavula hi xichavu kambe na hinga chavi. Loko hi pfuna makwerhu akuva anga weli ka xidjoho, hi kombisa swaku hi vanghanu va ntiyiso. — Swi. 27:17.

9-10. Madoda ma fanele ma khumbuka yini loko ma laya van’wana?

⁹ Ngopfu ngopfu madoda, ma fanele mava ni xivindzi xa kuvulavula ni lavanga yendla xidjoho abandleni. (Gal. 6:1) Hi kutiveka hansi, madoda maswi tiva swaku na wona ama hetisekanga, naswona siku lin’wana kutava wona  mangata lava kupfuniwa. Kambe leswo aswima siveli kulaya van’wana loko swi laveka abandleni. (2 Tim. 4:2; Tito 1:9) Loko ma pfuna munhu, ma zama kutirhisa nyiko ya kuvulavula akuva mamu laya hi wutlhari ni hi kulehisa mbilu. Madoda mava rhandza vamakwerhu. Lirhandzu lelo lima yendla ma lava kuva pfuna. (Swi. 13:24) Kambe a xa lisima hintamu ka wona i kudzunisa Yehovha hi kukhomelela ka minawu ya yena ni kuhlayisa bandla li tshama li basile. — Mint. 20:28.

¹⁰ Kufikela swoswi se hi vone swaku hinga vulavula loko swite yini. Kambe minkama yin’wana, swa yampsa kumiyela hinga vuli nchumu. Hi swihi swikarhato leswi hinga kumanaka na swona hi minkama yoleyo?

11. Hi xihi xifaniso lexi Yakobe angaxi tirhisa naswona hi mhaka muni axi faneleka?

¹¹ Minkama ya kutala ha vula swilo na swinga fanelanga. Akuva a tlhamusela leswi swi karhatisaka xiswona kuvulavula, mutsali wa Bibele Yakobe a tirhise xifaniso lexi loko a ku: ‘Loko munhu angahoxi kuvulavuleni ka yena, munhu yelweyo ahetisekile, waswikota kufuma miri wa yena hinkwawu. Loko hiveka matomu milon’weni ya mahanchi leswaku matahiyingisa, haswikota kukongomisa miri wa wona hinkwawu lomu hikurhandzaka.’ (Yak. 3:2, 3) Matomu i tingoti leti bohiwaka ka nhloko ni ka nomu wa mahanchi kumbe makavhalu. Tingoti leti ti pfuna mufambisi wa kavhalu akuva ali yisa lomu a lavaka kona. Loko mugadi o kala anga tikhomi kahle tingoti, a kavhalu linga pepetseka li tlhela li tivavisa ni kutlhela li vavisa mugadi wa lona. Hi kufanana, loko hinga tivoneli ka leswi hiswi vulavulaka, hinga vanga tinghozi ta tikulu. Ahi kambisiseni swiyimu laha hi faneleke hi tivonela ka leswi hiswi vulaka.

12. Hi fanele hi miyela loko swite yini?

 ¹² U yendla yini loko u tiva swaku ku ni makwerhu anga ni swihundla swaku awu fanelanga uswi tiva? Hi xikombiso, ahinge u tiva makwerhu lweyi a taka hi ka tiku leli ntirho wa hina wu tsimbisiwaka. Swinga yendleka u navela kutiva swaku ntirho wu yendlisiwa kuyini ka tiku lolelo. Swa twisiseka loko u navela kutiva leswo hikusa hava rhandza vamakwerhu naswona haswi navela kutiva leswiva humelelaka. Hi lava kuva khongelela hi swilo leswi hiswi tivaka hi vona. Kambe lowu ahi wona nkama wa kuvulavula. Kusindzisa vanhu kuva vahi byela swihundla naswinga fanelanga, swi kombisa swaku ahiva rhandzi vamakwerhu volavo ni lava vava tshembaka, hikusa kutiviwa swaku vata hlayisa xihundla. Anga kona ka hina lweyi a ata tsakisiwa hi kutikisela vamakwerhu lavanga ka matiku lawa ma tsimbisaka ntirho wa hina. Hi kufanana, anga kona makwerhu lweyi a tshamaka ka matiku wolawo lweyi a ata tsakela kubyeletela vanhu swaku Timboni ta Yehovha tiwu yendlisa kuyini ntirho wa kuchumayela ni mintirho yin’wana ya Wugandzeli.

13. Hi kuya hi Swivuriso 11:13, madoda ma fanele ma yendla yini naswona hi mhaka muni?

¹³ Ngopfu ngopfu madoda ma fanele ma khumbuka tshinya la nawu la kuhlayisa swihundla lelinga ka Swivuriso 11:13. (Lerha.) Leswo aswi vevuki, ngopfu ngopfu loko doda lini nsati. Nuna na nsati va fanele va bula nkama ni nkama hi leswi va titwisaka xiswona ni leswi vangana swona mbilwini akuva va tiyisa wukati la vona. Kambe lweyi anga Doda a fanele aswi twisisa swaku anga fanelanga a byela nsati wa yena “swihundla” swa vamakwerhu abandleni. Loko o yendla leswo, vamakwerhu avangahatama tshemba madoda ya bandla. Vamakwerhu lavanga ni wutihlamuleli abandleni ava fanelanga va vulavula swilo swokala swinga faneli. (1 Tim. 3:8) Leswo swi vula swaku va fanele va tshembeka, vanga rhandzi tindzava. Loko doda li rhandza nsati wa lona, alingatamu byeletela swilo swaku anga na mfanelo ya kuswi tiva.

14. Nsati wa doda angamu pfunisa kuyini nuna wa yena akuva a tiviwa na a li munhu wa kuvekisa swihundla?

¹⁴ Wansati anga pfuna nuna wa yena akuva a tiviwa na a li munhu wa kuvekisa swihundla hi kukala angamu sindzisi kuvula timhaka letinga xihundla. Loko wansati a yendla leswi, a tava a pfunisa nuna wa yena. Kambe aswi gameli lano. A tlhela a kombisa swaku wava hlonipha hinkwavu lava tshembaka nuna wa yena. A xa lisima ka hinkwaswo, hi leswaku a ta tsakisa mbilu ya Yehovha, hikusa atava na a hlayisa kurhula ni vun’we a bandleni. — Rhom. 14:19.

15. Yehovha a titwise kuyini hi vanghanu va Yobo va 3, naswona hi mhaka muni?

¹⁵ Ka buku la Yobo hinga djondza swinyingi hi nkama wa kuvulavula ni leswi hiswi vulaka. Loko Yobo a kumane ni swikarhato leswi hetaka ntamu, kute 4 wa vavanuna akuva va ta vulavula na yena vamu chavelela. Vavanuna lava va hete nkama wa wunyingi na vanga se vulavula. Mavito ya 3 wa vona aku li, Elifazi, Bilidadi na Sofara. Leswi vanga gama vaswi vula, swi komba swaku nkama hinkwawu lowu vangawu heta avanga pimisi hi swaku vatamu pfunisa kuyini Yobo. Kambe ava pimisa hi swaku vatamu kombisa kuyini swaku a ahoxile. Swin’wana swa leswi vangaswi vula aku li ntiyiso. Kambe kutala ka leswi vangaswi vula hi Yobo na Yehovha, aku li mavunhwa naswona aswi kombisa swaku avana xihloniphu. Va hembele Yobo va ku yena i munhu wa kubiha. (Yobo 32:1-3) Yehovha a yendle yini? Ava kwatelile. Ava vitane swiphunta, a tlhela a kombela Yobo akuva ava khongelela. — Yobo 42:7-9.

16. Hi djondza yini ka swikombiso swa kubiha swa Elifazi, Bilidadi na Sofara?

 ¹⁶ Hi djondza swilo swa kutala ka swikombiso swa kubiha swa Elifazi, Bilidadi na Sofara. Xa kusungula, hi djondza swaku ahi fanelanga hi yavanyisa vamakwerhu. (Mat. 7:1-5) Kuhambana ni leswo, hi fanele hiva yingisela kahle na hingase vulavula. Loko hi yendla leswo, hi kona hingata kota kutwisisa swikarhato leswi va kumanaka na swona. (1 Pet. 3:8) Xa wumbirhi, loko hi vulavula, hi fanele hi tiyiseka swaku marito lawa hima tirhisaka ma kombisa xihloniphu ni leswaku i ya ntiyiso. (Efe. 4:25) Xa wunharhu, Yehovha a ni mhaka ni leswi hiswi vulaka ka van’wana.

17. Hi djondza yini ka Xikombiso xa Elihu?

¹⁷ Mun’wana lweyi anga pfuxela Yobo aku li Elihu, xaka la Abrahamu. Elihu a yingisele Yobo ni vavanuva lava 3 loko va vulavula. Kukomba swaku a ayingisela kahle, ankama vavanuna lava ava vulavula, a kote kupfuna Yobo kucinca mavonelo ya yena lawa ama hoxile. (Yobo 33:1, 6, 17) A xa lisima hintamu ka Elihu aku li kudzunisa Yehovha, kunga li kutidzunisa yena n’winyi kumbe munhu mun’wana. (Yobo 32:21, 22; 37:23, 24) Ka xikombiso xa Elihu, hi djondza swaku ku ni nkama wa kumiyela hi yingisela. (Yak. 1:19) Nakambe hi djondza swaku loko hi pfuna van’wana, a xa lisima hintamu ka hina kufanele kuva kutlakusa Yehovha kunga li hina.

18. Hingaswi kombisa kuyini swaku hayi tlangela nyiko ya kuvulavula?

¹⁸ Hinga kombisa swaku hayi tlangela nyiko ya kuvulavula hi kutirhisa matshinya ya minawu ya Bibele lawa mahi pfunaka kutiva nkama wa kuvulavula ni leswi hi faneleke hiswi vula. Solomoni, Hosi ya kutlhariha, hi kupfuniwa hi Xikwembu, a tsale marito lawa: “Rito leli vuliwaka hi nkama lowunene li fana ni mansaa ya woru ka xibya xa silivhere.” (Swi. 25:11) Loko hiva yingisela kahle van’wana na hingase na vulavula, marito ya hina mata fana ni mansaa ya woru. Matava ya lisima ma tlhela ma saseka. Kutani hambi loko hi vulavula hintamu kumbe hi li vanhu va kumiyela, marito ya hina mangava tiyisa van’wana ma tlhela ma tsakisa Yehovha. (Swi. 23:15; Efe. 4:29) Aku na makombiselo man’wana ya kutlangela nyiko leyi ya kuvulavula kutlula kuva hiyi tirhisela kutsakisa Xikwembu.