1. Hi mhaka muni minkama yin’wana hi layiwa naswona hi mhaka muni swi li swa lisima?

 MINKAMA yin’wana hinkwerhu ha swi lava ku layiwa ni ku nyikiwa xitsundzuxu. Minkama yin’wana hi nga ha kombela munhu lweyi hi mu tshembaka swaku a hi tsundzuxa, kambe minkama yin’wana makwerhu a nga hi laya loko hi sungula “ku huma ndleleni.” (Gal. 6:1) Funtshi minkama yin’wana va nga hi laya loko hi yentxe swihoxo swa swikulu. Ku nga na mhaka swaku hi mhaka muni va hi laya, i swa lisima ku yingisa hikusa leswo swi nga ponisa wutomi la hina. — Swi. 6:23.

2. Hi ku ya hi Swivuriso 12:15, hi mhaka muni swi li swa lisima ku pfumela loko va hi laya?

² Ndzimana leyi nga khoma nhlokomhaka leyi, yi hi byela swaku hi fanele hi “yingisa marito ya lava va ku tlhariha.” (Swi. 22:17) Phela a nga kona munhu lweyi a tivaka swilo hinkwaswu hikusa minkama hinkwayu ku ni vanhu lava tivaka ku hi tlula, naswona va kotaka ku yentxa swilo leswi hina hi tsandzekaka ku swi yentxa. (Lerha Swivuriso 12:15.) Loko hi pfumela ku layiwa hi kombisa swaku hi tiveka hansi. Naswona hi kombisa swaku a hi nge swi koti ku yentxa swilo hinkwaswu, funtshi hi kombisa swaku ha swi lava ku pfuniwa hi vanhu van’wana swaku hi fikelela leswi hi swi lavaka. Solomoni lweyi a a li Hosi naswona a a tlharihe swinene a vule leswi: “Loko ku ni vatsundzuxi va vanyingi, swilo swi famba kahle.” — Swi. 15:22.

3. Minkama yin’wana hi nga ha layisiwa ku yini?

³ Minkama yin’wana hi nga ha layiwa hi ku kongoma kumbe hi tindlela tin’wana. Swi vula yini ku layiwa hi ku kongoma? Hi loko minkama yin’wana ku ta doda kumbe makwerhu mun’wana lweyi a nga ni wunghanu la linene na Yehovha, a ta hi byela hi ku kongoma leswi hi faneleke hi swi yampsisa ka wutomi la hina. Se hi tini tindlela tin’wana leti hi nga layiwaka hi tona? Hi loko minkama yin’wana hi lerha Bibele kumbe mabuku ya nhlengeletanu, hi gama hi kuma swilo leswi kombisaka swaku hi fanele hi txintxa mahanyelo  ya hina ni mapimiselo ya hina. (Heb. 4:12) Phela hi fanele hi swi nyika lisima loko makwerhu a hi laya hi ku tirhisa Bibele hi tlhela hi yentxa leswi a hi byelaka swona.

4. Hi ku ya hi Eklesiasta 7:9, i yini leswi hi kalaka hi nga fanelanga hi swi yentxa loko hi layiwa?

⁴ Ku vula ntiyiso, swi nga hi karhatela ku yingisa loko makwerhu a hi byela hi ku kongoma leswi hi faneleke hi yampsisa swona, funtshi minkama yin’wana swi nga ha hi kwatisa. Hi mhaka muni? Hikusa hambiloko hi pfumela swaku a hi psaliwa ni xidjoho, swi nga hi karhatela ku pfumela ku layiwa, ngopfungopfu loko lweyi a hi layaka a hi byela hi ku kongoma hi xihoxo lexi hi nga xi yentxa. (Lerha Eklesiasta 7:9.) Minkama yin’wana hi nga ha tinyimelela, hi vula swaku a swi nga bohi ku va makwerhu wa hina a hi laya hi leswi hi nga swi yentxa, kumbe hi vula swaku a hi laye hi ndlela ya ku biha. Naswona hi nga ha tlhela hi tinyimelela hi vula leswi hi munhu lweyi a nga hi laya: ‘A nga fanelanga a ni laya hikusa na yena wa phazama.’ Phela loko hi nga swi rhandzi ku layiwa, hi nga ha yala loko munhu a hi laya, hi ku pimisa swaku hi fanele hi layiwa hi ndlela leyi hina hi yi rhandzaka.

5. Hi ta djondza hi yini ka nhlokomhaka leyi?

⁵ Ka nhlokomhaka leyi, hi ta djondza hi swikombiso swa vanhu lava ku vulavuliwaka hi vona ka Bibele lava nga pfumela ku layiwa ni lava nga yala ku layiwa. Naswona hi ta vona swaku leswi nga va yentxekela swi nga hi pfunisa ku yini ku yingisa loko hi layiwa.

6. Hi djondza yini ka leswi Yerobuwamu a nga swi yentxa nkama a nga nyikiwa xitsundzuxu?

⁶ Pimisa hi xikombiso xa Yerobuwamu. Nkama a nga va hosi, vanhu lava a a va fuma va ye ka yena va ya mu kombela swaku a va pumbela ntirho lowu a va nyikiwe wona hi papayi wa yena Solomoni. Yerobuwamu a yentxe nchumu wa wunene hikusa a ye a ya kombela ku pfuniwa hi madoda ya Israyele ka mhaka leyi. Madoda ya Israyele ma byele Yerobuwamu swaku a a fanele a yentxa leswi vanhu va nga mu kombela swona naswona vanhu a va ta mu seketela. (1 Tiho. 12:3-7) Kambe swi tikomba Yerobuwamu a nga tsakanga hi leswi madoda ma nga mu byela swona. Se a game a ya kombela ku pfuniwa ka madjaha lawa a nga kula na wona, madjaha wolawo a ma ni kolomuyani ka 40 wa malembe. Hi mhaka leyo, swi nga yentxeka a ku ni swilonyana leswi a ma swi tiva ka wutomi la wona. (2 Tikro. 12:13) Kambe leswi ma nga swi byela Yerobuwamu a swi nga pfuni, hikusa ma mu byele swaku a tama a karhatisa xiyimu xa vanhu lava a a va fuma. (1 Tiho. 12:8-11) Phela leswi Yerobuwamu se a a ni mavonelo mambirhi, a a fanele a khongela ka Yehovha a kombela wutlharhi swaku a kota ku langa vonelo leli a li ta mu pfuna. Kambe handle ka ku khongela ka Yehovha, a vone swi yampsa ku yingisa vonelo leli nga mu tsakisa ni ku yentxa leswi madjaha lawa a nga kula na wona ma nga mu byela swona. Hi mhaka leyo, Yerobuwamu ni vanhu lava a a va fuma aIsrayele va kumane ni swikarhatu swa swikulu hintamu. Se na hina, a hi minkama hinkwayu leyi swi nga ta hi tsakisa loko va hi laya, kambe loko va hi laya hi ku tirhisa Rito la Xikwembu hi fanele hi pfumela.

7. Xikombiso xa hosi Uziya xi hi djondzisa yini?

⁷ Hosi Uziya a yale ku yingisa nkama va nga mu byela swilo swaku a a nga fanelanga a swi yentxa. A nghene ka tempele ya Yehovha, a ya ka ndhawu ya ku a ku fanele ku nghena vaprista ntsena, a tlhela a zama ku nyikela swinun’hweliso. Se vaprista va Yehovha va mu byele leswi: “A hi ntirho wa wena lowu, wena Uziya, ku hisela Yehovha swinun’hweliso! Kambe i ntirho wa vaprista.” Se Uziya a yentxe yini? Loko Uziya a a yo tiveka hansi, a yingisa xitsundzuxu lexi va nga mu nyika xona a tlhela a huma tempeleni hi ku kahlula, swi nga yentxeka Yehovha a a ta va a mu rivalelile. Kambe handle ka leswo, “Uziya . . . a  kwatile” hi leswi va nga mu byela. Kambe hi mhaka muni Uziya a yalile ku yingisa leswi a nga byeliwa swona hi vaprista? Swi nga yentxeka Uziya a pimise swaku leswi a a li hosi, a a ni mfanelo ya ku yentxa hinkwaswu leswi a swi lavaka. Kambe Yehovha a nga swi tsakelanga leswi Uziya a nga swi yentxa. Phela hi mhaka ya ku tibyela, hosi Uziya a biwe hi “mavabyi ya nhlokonho anze siku leli a nga fa hi lona.” (2 Tikro. 26:16-21) Xikombiso xa hosi Uziya xi hi djondzisa swaku ku nga na mhaka swaku hi vanhu va ku tshamisa ku yini kumbe hi wini ntirho lowu hi nga na wona, loko hi yala swaku va hi tsundzuxa hi ku tirhisa Rito la Xikwembu a hi nga ta tsakeliwa hi Yehovha.

8. Yobo a yentxe yini nkama a nga layiwa?

⁸ Handle ka ku vulavula hi vanhu lava nga yala ku yamukela xitsundzuxu, Bibele li tlhela li vulavula hi lava nga pfumela loko va tsundzuxiwa. Pimisa hi leswi Yobo a nga swi yentxa. Hambileswi a a li wanuna lweyi a a chava Xikwembu, minkama yin’wana a a phazama. Leswi a a kumana ni swikarhatu swa swinyingi a vulavule swilo swa ku huma ndleleni. Hi mhaka leyo, Yehovha na Elihu va mu layile hi ku kongoma. Naswona leswi Yobo a a tiveka hansi, a pfumelile ku layiwa a tlhela a vula leswi: “Ni vulavule na ni nga swi twisisi swilo . . . ni tlhelela ndzhaku, na hundzuka ka wuthulu ni ka nkuma.” Phela Yehovha a mu katekisile hintamu Yobo hileswi a nga pfumela ku layiwa. — Yobo 42:3-6, 12-17.

9. Moxe a yentxe yini nkama a nga layiwa, naswona hi djondza yini ka xikombiso xa yena?

⁹ Moxe a hi vekele xikombiso xa xinene hikusa a pfumele ku layiwa nkama a nga yentxa xihoxo xa xikulu. Siku lin’wana, Moxe a kwate hintamu a tlhela a nga mu dzunisi Yehovha. Hi mhaka leyo, a nga nghenanga ka Tiko la Xitshembiso. (Tinhl. 20:1-13) Nkama Moxe a nga kombela Yehovha swaku a mu rivalela a tlhela a mu pfumelela ku nghena ka Tiko la Xitshembiso, Yehovha a te: “U nga ha tlheli u vulavula na mina hi mhaka leyi.” (Det. 3:23-27) Hambileswo Moxe a nga kwatanga, kambe a pfumelelane ni leswi Yehovha a nga mu byela swona, funtshi Yehovha a tame a mu tirhisa swaku a rhangela tiko la Israyele. (Det. 4:1) Yobo na Moxe, va hi vekele xikombiso xa xinene xa ku pfumela loko hi layiwa. Yobo a nga tinyimelelanga kambe a txintxe mapimiselo ya yena. Moxe a kombise swaku wa pfumela ku layiwa hi ku tama a tshembeka ka Yehovha, hambileswi a a swi tiva swaku a a nga ta nghena ka Tiko la Xitshembiso.

10. a) Hi ku ya hi Swivuriso 4:10-13, hi mhaka muni swi li swa lisima ku yingisa xitsundzuxu? b) I yini leswi vamakwerhu van’wana va nga swi vula nkama va nga nyikiwa xitsundzuxu?

¹⁰ Ku tekelela xikombiso lexi Yobo na Moxe va nga hi vekela xona swi nga hi pfuna hintamu. (Lerha Swivuriso 4:10-13.) Phela ku ni vamakwerhu va vanyingi lava va tekelelaka xikombiso xa Yobo na Moxe. Vona leswi nga vuliwa hi makwerhu Emanuel, lweyi a tshamaka Congo. Loko a a vulavula hi xitsundzuxu lexi va nga mu nyika xona, a li: “Vamakwerhu abandleni va ni byele swaku wunghanu la mina na Yehovha a li li nghozini funtshi va zame ku ni pfuna. Ni tirhise leswi va nga ni byela swona funtshi swi ni pfune hintamu.” * Makwerhu Megen lweyi a nga mupfuli wa ndlela aCanadá a vule leswi hi xitsundzuxu lexi a nga nyikiwa: “Minkama yin’wana loko ni tsundzuxiwa a ni nga pfumelelani na swona kambe a ni fanele ni yingisa.” Naswona makwerhu Marko wa Croácia a vule leswi: “Ni layiwile naswona ni nyime ku yentxa ntirho lowu a ni wu yentxa bandleni, kambe leswo swi ni pfune ku tiyisa wunghanu la mina na Yehovha.”

11. I yini leswi makwerhu Karl Klein a nga swi vula hi ku kwata loko hi nyikiwa xitsundzuxu?

¹¹ Xikombiso xa munhu mun’wana lweyi a nga pfumela loko a nyikiwa xitsundzuxu, i xa makwerhu Karl Klein, lweyi a a li mun’we  wa vamakwerhu va Ntlawa lowu Rhangelaka. Makwerhu Klein a vule swaku munghanu wa yena Joseph F. Rutherford a tshame a mu laya. Phela ku sunguleni makwerhu Klein a nga swi tsakelanga leswi a nga byeliwa swona. Yena a te: “Siku leli makwerhu Rutherford a nga ni vona a ni losile na a tsakile a ku: ‘Wo yini Karl?’ Kambe leswi a na ha mu kwatelile hi mhaka xitsundzuxu lexi a nga ni nyika xona, a ni mu hlamulanga nchumu. Se, makwerhu Rutherford a game a ku: ‘Tivoneli Karl, Davulosi a le ndzhaku ka wena.’ Leswo swi ni danisile ni gama ni ku: ‘A ni voni nchumu lani makwerhu Rutherford.’ Hambileswi makwerhu Rutherford a a swi tiva swaku a ni mu kwatelile, a tlhele a phindha a ku: ‘Hi swona, kambe tivoneli, Davulosi a le ndzhaku ka wena.’ Phela makwerhu Rutherford a a tiyisile, hikusa loko hi kwata loko makwerhu a hi nyika xitsundzuxu . . . , hi va hi pfumelela Sathana swaku a hi phasa.” * (Efe. 4:25-27) Makwerhu Klein a pfumelile leswi makwerhu Rutherford a nga mu byela swona, naswona va tame va va vanghanu va vakulu.

12. Ku tiveka hansi swi nga hi pfunisa ku yini loko hi nyikiwa xitsundzuxu? (Tipisalema 141:5)

¹² I yini lexi nga hi pfunaka ku yingisa xitsundzuxu? Hi fanele hi tiveka hansi hi tlhela hi khumbuka swaku minkama yin’wana, leswi hi nga ni xidjoho hi nga yentxa swilo swa ku huma ndleleni. Hilani hi nga bula hi kona, Yobo na yena a ve ni mapimiselo ya ku biha, kambe hi ku famba ka nkama a txintxe mapimiselo ya yena naswona Yehovha a mu katekisile hikusa a a tiveka hansi. Yobo a tlhele a kombisa swaku a a tiveka hansi hi ku pfumela ku layiwa hi Elihu, hambileswi Elihu a a li mutsongo ka yena. (Yobo 32:6, 7) Ku tiveka hansi swi ta hi pfuna ku yingisa xitsundzuxu hambiloko lweyi a hi nyikaka xitsundzuxu xolexo a li mutsongo ka hina. Doda lin’wana la Canadá li vule leswi: “Swi karhata hintamu ku kulisa wunghanu la hina na Yehovha loko ku nga na munhu mun’wana lweyi a nga ta hi laya, hikusa leswi hina hi tivonisaka xiswona, a hi swona leswi van’wana va hi vonisaka xiswona.” Hinkwerhu hi fanele hi tinyimisela ku va ni mihandzu ya moya wa ku kwetsima hi tlhela hi lwela ku va vadjondzisi va kahle va mahungu ya ku tsakisa. — Lerha Tipisalema 141:5.

13. Hi fanele hi xi vonisa ku yini xitsundzuxu?

¹³ Loko va ku nyika xitsundzuxu, swi voni na swi kombisa swaku Yehovha wa ku rhandza. Yehovha wa swi tiva leswi nga swinene ka hina. (Swi. 4:20-22) Se loko a hi laya hi ku tirhisa Bibele, mabuku ya nhlengeletanu kumbe makwerhu, hi fanele hi khumbuka swaku a “yentxa leswo leswaku hi ta pfuneka,” hilani buku la Vaheberu 12:9, 10 li vulaka hi kona.

14. I yini leswi hi faneleke hi pimisa hi swona loko hi nyikiwa xitsundzuxu?

¹⁴ Pimisa hi leswi va ku byelaka swona, ku nga li leswi va ku byelisaka xiswona. Minkama yin’wana hi nga ha pimisa swaku ndlela leyi va nga hi nyika  hi yona xitsundzuxu a hi yinene. I ntiyiso swaku loko hi laya munhu hi fanele hi swi yentxa hi ndlela leyi swi nga ta mu vevukela ku swi yingisa. * (Gal. 6:1) Kambe loko ku li hina hi layiwaka, hi fanele hi tinyimisela ku yingisa leswi va hi byelaka swona ku nga na mhaka swaku va hi byelisa ku yini. Se i swinene ku tivutisa leswi: ‘Hambileswi ni kalaka ni nga yi tsakelanga ndlela leyi a nga ni laya hi yona, i yini leswi ni nga swi djondzaka ka leswi a nga swi vula? Ni ta tshamela ku pimisa hi leswi a nga ni layisa xiswona kumbe ni ta djondza nchumu ka leswi a nga ni byela swona?’ Phela ku ta va wutlharhi ka hina ku yingisa loko va hi laya, ku nga na mhaka swaku va hi layisa ku yini. — Swi. 15:31.

15. Hi mhaka muni swi li swa lisima ku kombela ku pfuniwa hi van’wana?

¹⁵ Bibele li hi byela swaku i swa lisima ku kombela ku pfuniwa. Swivuriso 13:10 yi li: “Va ni wutlharhi lava lavaka ku pfuniwa.” Phela leswo i ntiyiso hikusa munhu lweyi a kombelaka ku nyikiwa xitsundzuxu a ta yentxa swiboho hi wutlharhi, ku tlula lweyi a nyimelaka van’wana swaku va ta mu nyika xitsundzuxu. Na wena tinyimiseli ku kombela van’wana swaku va ku pfuna.

16. I ka swiyimu swini lani hi nga ha kombela ku pfuniwa?

¹⁶ I ka swiyimu swini lani hi faneleke hi kombela ku pfuniwa? Pimisa hi swiyimu leswi. 1) Makwerhu wawansati a kombela makwerhu mun’wana lweyi a djondzisaka kahle swaku a famba na yena ka xidjondzo xa yena, a gama a mu kombela leswaku a mu pfuna ku yampsisa madjondziselo ya yena. 2) Makwerhu wawansati lweyi a kalaka a nga chadanga a lava ku xava mpahla. Kambe a rhanga hi ku kombela mavonelo ka makwerhu lweyi a nga ni wunghanu la linene na Yehovha. 3) Makwerhu wawanuna a nyikiwa dixkursu la yena la ku sungula, se a kombela makwerhu lweyi se i nga khale na a veka madixkursu swaku a mu yingisela kahle nkama lowu a vekaka dixkursu la yena, swaku a mu pfuna lomu a nga yampsisaka kona. Phela hambi hi makwerhu lweyi se i nga khale na a veka madixkursu a fanele a kombela ku pfuniwa hi vamakwerhu lava ma vekaka kahle madixkursu a tlhela a tirhisa leswi va mu byelaka swona.

17. Ku yingisa xitsundzuxu swi hi pfunisa ku yini?

¹⁷ Ka nkama lowu taka hi nga ha nyikiwa xitsundzuxu hi ku kongoma kumbe hi tindlela tin’wana. Loko leswo swi yentxeka, khumbuka leswi hi nga swi djondza ka nhlokomhaka leyi. Tama u tiveka hansi u tlhela pimisa hi leswi u byeliwaka swona, ku nga li leswi va ku byelisaka xiswona, naswona tirhisa leswi u byeliwaka swona. A nga kona ka hina lweyi a nga psaliwa na a ni wutlharhi, kambe Rito la Xikwembu li hi byela swaku loko hi ‘yingisa xitsundzuxu hi tlhela hi yamukela ku layiwa,’ hi ta tlhariha. — Swi. 19:20.