I ku rhumelana marungula ya timhaka ta masangu, swifaniso kumbe tivhidiyo hi selfoni. Wanuna un’wana u te: “Leyi i ndlela leyi tolovelekeke leyi vanhu va yi tirhisaka leswaku va vulavurisana. Mi rhumelana marungula lama kokaka rinoko ivi hi ku hatlisa mi sungula ku rhumelana swifaniso leswi pfuxaka ku navela ka timhaka ta masangu.”

 Ha yini vanhu va swi endla? Gqweta rin’wana leri nga ni ntokoto leri tshahiweke eka phepha-hungu ra The New York Times ri te: “Vantshwa van’wana va vula leswaku ku va ni xifaniso eka selfoni xa jaha kumbe ntombhi ya wena yi nga ambalanga, swi kombisa leswaku se u endla timhaka ta masangu.” Muntshwa un’wana u vule leswaku ku rhumelana swilo swa timhaka ta masangu i ndlela leyi sirhelelekeke yo endla timhaka ta masangu. U tlhele a vula leswaku “a wu nge vi na khwiri kumbe mavabyi lama tlulelaka hi ku hlanganyela eka timhaka ta masangu.”

 Swivangelo swin’wana leswi endlaka vantshwa va rhumelana swilo swa timhaka ta masangu swi katsa leswi landzelaka:

•   Ku navela ku rhandzana ni munhu yoloye.

•   Hikuva un’wana u va rhumele xifaniso a nga ambalanga naswona na vona va titwa va boheka ku endla tano.

 Loko u kala u rhumela xifaniso hi selfoni a wu nge he lawuli ndlela leyi xi nga tirhisiwaka ha yona kumbe ndlela leyi xi nga ta onha ndhuma ya wena ha yona. Amanda Lenhart, mulavisisi la nga ni ntokoto tlhelo mutsari wa le Pew Research Center, u vule leswi hi ku rhumelana swilo swa timhaka ta masangu: “Hi xitalo loko munhu a rhumeriwe rungula kumbe xifaniso lexi thyakeke na yena u hundzisela eka van’wana.”

 Minkarhi yin’wana

•    Lava rhumeriweke swifaniso swa vanhu lava nga ambalangiki va swi hangalasa hi xikongomelo xo nyanyula vanghana va vona.

•    Majaha lama tshikiweke ma hangalasa swifaniso swa tintombhi ta wona ti nga ambalanga hi xikongomelo xo rihisela.

 XANA A WU SWI TIVA? Minkarhi yo tala ku rhumelana swifaniso swa vanhu lava nga ambalangiki swi fanisiwa ni ku xanisa vana kumbe ku hangalasa swifaniso swa vana leswi pfuxaka ku navela ka timhaka ta masangu. Vana van’wana lava rhumelaneke swilo swa timhaka ta masangu va voniwe nandzu.

 Bibele yi pfumelela vanhu lava tekaneke ntsena leswaku va titsakisa hi timhaka ta masangu. (Swivuriso 5:18) Hambiswiritano, ya swi yirisa ku va vanhu lava nga tekanangiki va hlanganyela timhaka ta masangu. Xiya leswi vuriwaka hi tindzimana leti:

•   “Vumbhisa ni thyaka ra muxaka wun’wana ni wun’wana swi nga vuriwi hambi ku ri ku vuriwa exikarhi ka n’wina, . . . hambi ku ri ku tikhoma loku nyumisaka kumbe mavulavulelo ya vuphukuphuku kumbe mafenya lama thyakeke.”—Vaefesa 5:3, 4.

•   “Dlayani swirho swa miri wa n’wina leswi nga emisaveni malunghana ni vumbhisa, thyaka, ku navela ka vuxaka bya rimbewu, ku navela loku vavisaka, ni ku tshwa.”—Vakolosa 3:5.

 Tindzimana teto a ti hi lemukisi ntsena emhakeni ya “vumbhisa” (vuxaka bya rimbewu exikarhi ka vanhu lava nga tekanangiki) kambe ti tlhela ti hi lemukisa emhakeni ya “thyaka” (ku nga muxaka wun’wana ni wun’wana wa ku tikhoma ko biha) ni “ku navela ka vuxaka bya rimbewu” (ku nga ri ku navela lokunene ka vatekani kambe ku navela loku nga vangaka ku tikhoma ko biha hi timhaka ta masangu).

 Tivutise:

•   Ku rhumelana swifaniso swa vanhu lava nga ambalangiki i mukhuva wa “thyaka” hi ndlela yihi?

•   Xana swi pfuxa “ku navela ka vuxaka bya rimbewu” loko biha hi ndlela yihi?

•   Ha yini ku hlalela ni ku hangalasa swifaniso swa vanhu lava nga ambalangiki ku ri mukhuva lowu “vavisaka”?

 Tindzimana leti landzelaka ta Bibele ti nyikela swivangelo leswi twalaka swo papalata ku rhumelana swilo swa timhaka ta masangu.

•   “Endla hinkwaswo leswi u nga swi kotaka leswaku u tivonakarisa u amukeleka eka Xikwembu, u ri mutirhi la nga riki na nchumu wo khomiwa hi tingana ha wona.”—2 Timotiya 2:15.

•    “N’wina mi fanele mi va vanhu va muxaka muni hi tlhelo ra swiendlo swo kwetsima swa ku tikhoma ni swiendlo swa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu!”—2 Petro 3:11.

 Tindzimana teto ti kombisa vuyelo bya ku tikhoma lokunene. Loko u ti khoma hi ndlela leyinene u nge tisoli hikwalaho ka swiendlo swa wena.—Vagalatiya 6:7.

 Tivutise:

•    Ndzi munhu wa njhani?

•    Xana ndza khathala hi ndhuma ya van’wana?

•    Xana ndzi lava ku tsakisiwa hi leswi vavisaka van’wana?

•    Ku rhumelana swilo swa timhaka ta masangu swi yi khumba njhani ndhuma ya mina?

•    Ku rhumelana swilo swa timhaka ta masangu swi nga byi onha njhani vuxaka bya mina ni vatswari va mina?

 MHAKA YA XIVIRI “Munghana wa mina a a ri ni jaha leri a rhandzana na rona exihundleni. U ri rhumele xifaniso xakwe a nga ambalanga ivi na rona ri rhumela xa rona. Ku nga si hundza masiku mambirhi, tata wa yena u langute selfoni ya yena. Leswi a swi voneke swi n’wi hete matimba. U n’wi vutisile hi mhaka leyi kutani a pfumela. Ndza swi tiva leswaku munghana wa mina wa tisola hileswi a swi endleke kambe vatswari vakwe a va karhatekile swinene naswona swi va twise ku vava! A va ha tiyiseki leswaku va ta tlhela va n’wi tshemba.”

 Ntiyiso wa mhaka: Ku rhumelana swilo swa timhaka ta masangu swi susa xindzhuti xa loyi a rhumelaka ni loyi a rhumeriwaka. Muntshwa un’wana loyi jaha rakwe ri n’wi sindziseke ku rhumela swilo swa timhaka ta masangu u te: “Swa ndzi nyangatsa naswona swa ndzi nyumisa.”

 Tanihi leswi ku rhumelana swilo swa timhaka ta masangu swi nga va ka ni vuyelo byo biha evuton’wini bya wena, eka van’wana ni le timhakeni ta nawu, i vutlhari ku landzela ndzayo ya le Bibeleni:

•   “Balekela ku navela loku fambisanaka ni vuntshwa.”—2 Timotiya 2:22.

•   “Endla leswaku mahlo ya mina ma hundza ma nga swi voni swilo leswi nga pfuniki nchumu.”—Pisalema 119:37.

 Tirhisa ndzayo ya le Bibeleni evuton’wini bya wena. Hlaya hileswi humeleleke Janet ivi u hlawula xiboho lexi u anakanyaka leswaku i xinene.

 “Siku rin’wana ndzi hlangane ni jaha rin’wana ivi hi nyikana tinomboro ta riqingho. Ku nga si hela ni vhiki, u ndzi kombele leswaku ndzi n’wi rhumela swifaniso ndzi ambale swiambalo swo hlambela.”—Janet.

 Xana u ehleketa leswaku Janet a a fanele a endle yini? Xana wena a wu ta endla yini?

•  XIBOHO A U nga ha vula leswi: ‘A ku na xo biha hi sweswo. Loko ho ya elwandle, a a ta ndzi vona ndzi ambale swiambalo swo hlambela.’

•  XIBOHO B U nga ha vula leswi: ‘A ndzi tiyiseki leswaku xikongomelo xakwe hi xihi. Swa antswa ndzi n’wi rhumela xifaniso lexi ndzi ambaleke swiambalo swo koma kumbe swo ndzi manya ndzi vona leswaku u ta endla yini.’

•  XIBOHO C U nga ha vula leswi: ‘Jaha leri ro tsakela ntsena ku endla timhaka ta masangu na mina. Rungula rakwe ndzi ta ri susa efonini ya mina.’

 Xiboho C xi twala xi ri xa vutlhari. Hilaha Bibele yi vulaka hakona yi ku: “U tlharihile la voneke khombo kutani a tumbela, kambe la nga riki na ntokoto u ye emahlweni kutani u fanele a xupuriwa.”—Swivuriso 22:3.

 Swiboho leswi nga laha henhla swi kombisa ndlela leyi ku rhumelana swilo swa timhaka ta masangu ni mikhuva yin’wana ya ku tikhoma ko biha swi sungulaka ha yona: Xana u hlawula vanghana hi vutlhari? (Swivuriso 13:20) Nhwanyana un’wana la vuriwaka Sarah u vule leswi: “Aka xinghana ni vanhu lava u swi tivaka leswaku va ta ku tsundzuxa loko u endla swiboho leswi hoxeke.” Nhwanyana la vuriwaka Delia u te: “Vanhu van’wana lava tiendlaka vanghana va wena va nge ku pfuni leswaku u va ni mahanyelo lamanene. Loko mahanyelo ya vona ma nga fambisani ni milawu ya Xikwembu, va ta ku khutaza ku endla swilo leswi nga riki swinene. Xana u lava swi va tano eka wena?”