XANA wa swi kota ku hlaya Xiheveru xa le Bibeleni? Kumbexana a wu swi koti naswona a wu si tshama u yi vona Bibele ya Xiheveru. Hambiswiritano, u nga ha ya u yi tlangela swinene Bibele ya wena ya Matsalwa yo Kwetsima hi ku dyondza swo karhi hi Elias Hutter loyi a nga mutivi wa lembexidzana ra vu-16 ni Tibibele timbirhi leti a ti kandziyiseke.

Elias Hutter u velekiwe hi 1553 eGörlitz, ku nga xidorobana lexitsongo lexi nga ekusuhi ni ndzilakana wa le Jarimani na Poland ni le Czech Republic. Hutter u dyondze tindzimi leti vulavuriwaka evuxeni bya Asia eYunivhesiti ya Lutheran eJena. Loko a ri ni malembe ya 24, u hlawuriwe ku va profesa wa Xiheveru eLeipzig. Tanihi munhu loyi a antswisaka swa dyondzo, hi ku famba ka nkarhi u sungule xikolo eNuremberg laha swichudeni a swi kota ku dyondza Xiheveru, Xigriki, Xilatini na Xijarimani hi malembe ya mune ntsena. Sweswo a swi nga koteki hi nkarhi wolowo eswikolweni kumbe etiyunivhesiti.

Hi 1587, Hutter u kandziyise Bibele ya Xiheveru, ku nga Testamente ya Khale. Testamente leyi a yi ri ni nhlokomhaka leyi nge Derekh ha-Kodesh, leyi tekiweke eka Esaya 35:8 leyi vulaka “Ndlela ya Vukwetsimi.” Ndlela leyi Testamente leyi yi tsariweke ha yona yi endle leswaku munhu un’wana a vula leswaku “swiyenge hinkwaswo swa Bibele leyi swi endla leswaku yi va leyi hlawulekeke.” Kambe lexi endleke leswaku Bibele leyi yi va ya nkoka swinene hileswi swichudeni a swi kota ku yi tirhisa hi ndlela leyinene loko swi ri karhi swi dyondza Xiheveru.

Leswaku hi twisisa leswaku ha yini Bibele ya Hutter ya Xiheveru a yi pfuna swinene, xiya swiphiqo swimbirhi leswi xichudeni a xi langutana na swona loko xi ringeta ku hlaya Bibele hi Xiheveru. Xo sungula, Xiheveru xi ni tialfabete leti hambaneke ni leti nga tolovelekangiki, xa vumbirhi swirhangi ni swilandzi swa marito swi endla swi tika ku tiva rimitsu ra marito wolawo. Hi xikombiso, xiya rito ra Xiheveru נפשׁ (leri hundzuluxeriweke ri va ne’phesh), leri vulaka “moya.” Eka Ezekiyele 18:4, ri rhangeriwa hi xirhangi ה (ha), laha ku vumbekaka rito הנפשׁ (han·ne’phesh). Eka munhu loyi a ha dyondzaka Xiheveru, rito הנפשׁ (han·ne’phesh) ri nga vonaka ri hambanile swinene na rito נפשׁ (ne’phesh).

Leswaku a pfuna swichudeni swakwe, Hutter u tirhise muchini lowu kotaka ku kandziyisa marito ya Xiheveru hi ndlela leyi hlayekaka. U kandziyise rimitsu ra rito rin’wana ni rin’wana. Kasi eka marito lama nga ni swirhangi ni swilandzi, u tirhise muxaka lowu a  wu kota ku swi hambanisa ni rimitsu. Endlelo leri ri endle leswaku swi olovela swichudeni ku tiva rimitsu ra rito ra Xiheveru, leswi pfuneke swichudeni ku dyondza ririmi rero. Bibele ya New World Translation of the Holy Scriptures—With References yi tirhisa endlelo leri fanaka eka marito lama hlamuseriweke eka tinhlamuselo ta le hansi. * Rimitsu leri hundzuluxeriweke ri dzwihatiwile kasi swirhangi ni swilandzi swi tsariwe hi ndlela ya ntolovelo. Swiphemu leswi pendiweke eka swikombiso leswi nga laha swi kombisa fonto leyi tirhisiweke eka Bibele ya Hutter ya Xiheveru eka Ezekiyele 18:4 ni leswi tirhisiweke eka Reference Bible eka marito lama hlamuseriweke eka tinhlamuselo ta le hansi eka ndzimana leyi fanaka.

Hutter u tlhele a kandziyisa Testamente Leyintshwa leyi nga ni tindzimi ta 12. Vuhundzuluxeri lebyi byi tlhele byi kandziyisiwa eNuremberg hi 1599 naswona hakanyingi byi vitaniwa Nuremberg Polyglot. Hutter a a lava ku katsa ni Xiheveru eka Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki. Kambe u vule leswaku hambiloko a a “tiyimisele ku hakela mali yo tala” leswaku a kandziyisa Bibele ya Xiheveru, ndzavisiso lowu a nga ta wu endla a wu ta va wa hava. * Kutani u endle xiboho xo hundzuluxela Testamente Leyintshwa ku suka eka Xigriki yi ya eka Xiheveru. Naswona swi n’wi tekele lembe ntsena ku heta ku hundzuluxela Bibele leyi!

Xana Bibele ya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki Ya Xiheveru leyi hundzuluxeriweke hi Hutter a yi ri yinene ku fikela kwihi? Franz Delitzsch mutivi wa ririmi ra Xiheveru wa lembexidzana ra vu-19 u tsale a ku: “Vuhundzuluxeri byakwe bya Xiheveru byi kombisa ndlela leyi a ri twisisa ha yona ririmi leri ku nga nchumu lowu Vakreste va wu kayivelaka naswona i swa nkoka leswaku yi tirhisiwa namuntlha naswona nkarhi ni nkarhi a tirhisa marito lama faneleke.”

Hutter a nga fuwanga hikwalaho Bibele leyi a yi hundzuluxeleke; swi vonaka onge Tibibele takwe a xaviwanga ngopfu. Hambiswiritano, vuhundzuluxeri byakwe byi ve ni nkucetelo lowukulu ku ta fikela ninamuntlha. Hi xikombiso, Testamente yakwe Leyintshwa ya Xiheveru yi pfuxetiwile yi tlhela yi kandziyisiwa hi 1661 hi William Robertson naswona yi tlhele yi kandziyisiwa hi 1798 hi Richard Caddick. Loko Hutter a hundzuluxela ku suka eka Xigriki xa khale, u hundzuluxele rito Kyʹri·os (Hosi) na rito The·osʹ (Xikwembu) tanihi “Yehovha” (יהוה, JHVH) laha rungula a ri tshaha ku suka eka Matsalwa ya Xiheveru kumbe laha a vona onge ri kombetela eka Yehovha. Sweswo swa tsakisa hikuva hambileswi vuhundzuluxeri byo tala bya Testamente Leyintshwa byi nga riki na rona vito ra Xikwembu, vuhundzuluxeri bya Hutter byi nyikela vumbhoni bya leswaku vito ra Xikwembu ri fanele ri vuyiseriwa eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki.

Enkarhini lowu taka loko u vona vito ra Xikwembu, ku nga Yehovha eka Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki kumbe u vona nhlamuselo ya le hansi eka Reference Bible, tsundzuka leswi Elias Hutter a swi endleke ni Tibibele takwe ta Xiheveru to hlawuleka.