1. Vuprofeta bya le Bibeleni byi hi pfuna ku tiva yini?

 VUMUNDZUKU lebyi nga kwala nyongeni byi va khomele yini vanhu va Yehovha? Ha yi tiva nhlamulo ya kona. Vuprofeta bya le Bibeleni byi hi pfuna ku vona swiendlakalo swa nkoka leswi nga ta hi khumba hinkwerhu ku nga ri khale. Vuprofeta byin’wana byi hi pfuna ku vona leswi mifumo yin’wana ya matimba swinene emisaveni yi nga ta swi endla. Vuprofeta byebyo lebyi tsariweke eka Daniyele ndzima 11, byi vulavula hi tihosi timbirhi leti lwisanaka, leti vuriwaka hosi ya le n’walungwini ni hosi ya le dzongeni. Byo tala bya vuprofeta byebyo se byi hetisekile, hikwalaho hi nga tiyiseka leswaku ni lebyin’wana bya ha saleke byi ta hetiseka.

2. Hilaha swi kombisiweke hakona eka Genesa 3:15 na Nhlavutelo 11:7 na 12:17, hi swihi swilo swa nkoka leswi hi faneleke hi swi tsundzuka loko hi hlaya vuprofeta bya Daniyele?

² Leswaku hi twisisa vuprofeta lebyi kumekaka eka Daniyele ndzima 11, hi fanele hi tsundzuka leswaku byi vulavula ntsena hi vafumi ni mifumo leyi tshameke yi fuma vanhu va Xikwembu kumbe yi va hlaseleke. Hambileswi malandza ya Xikwembu ma nga matsongo loko ma ringanisiwa ni vaaki va laha misaveni, hakanyingi a ma hlaseriwa. Hikwalahokayini? Hikuva Sathana ni mafambiselo yakwe hinkwawo va ni xikongomelo xin’we ntsena, ku nga ku herisa lava tirhelaka Yehovha na Yesu. (Hlaya Genesa 3:15 na Nhlavutelo 11:7; 12:17.) Ku engetela kwalaho, vuprofeta lebyi tsariweke hi Daniyele byi fanele byi pfumelelana ni vuprofeta byin’wana lebyi nga eRitweni ra Xikwembu. Ku vula ntiyiso, hi nga byi twisisa kahle vuprofeta bya Daniyele loko ntsena hi byi ringanisa ni tindzimana tin’wana ta le Matsalweni.

3. Hi ta kambisisa yini eka nhlokomhaka leyi ni leyi landzelaka?

³ Sweswi hi ta kambisisa Daniyele 11:25-39. Hi ta vona leswaku a ku ri mani hosi ya le n’walungwini ni hosi ya le dzongeni ku  sukela hi 1870 ku ya eka 1991, naswona hi ta tlhela hi vona lexi endlaka hi fanele hi antswisa ndlela leyi hi xi twisisaka hayona xiphemu xa vuprofeta lebyi. Eka nhlokomhaka leyi landzelaka, hi ta kambisisa Daniyele 11:40–12:1, naswona hi ta antswisa matwisiselo ya hina ya leswi xiphemu xolexo xa vuprofeta xi hi byelaka swona hi nkarhi wa ku sukela hi 1991 ku ya eka nyimpi ya Armagedoni. Loko u ri karhi u hlaya tinhlokomhaka letimbirhi, swi nga ku pfuna ku kambisisa chati leyi nge “Tihosi Leti Lwisanaka eNkarhini Wa Makumu.” Kambe, hi fanele hi rhanga hi tiva leswaku i vamani tihosi letimbirhi eka vuprofeta lebyi.

4. Hi swihi swilo swinharhu leswi nga ta hi pfuna ku tiva hosi ya le n’walungwini ni hosi ya le dzongeni?

⁴ Xithopo lexi nge “hosi ya le n’walungwini” ni “hosi ya le dzongeni” eku sunguleni a xi nyikiwe vafumi va tipolitiki lava a va ri en’walungwini ni le dzongeni wa tiko ra xiviri ra Israyele. Hikwalahokayini hi vula tano? Xiya leswi vuriweke hi ntsumi leyi tiseleke Daniyele rungula, yi te: “Ndzi tele ku ta ku endla leswaku u twisisa leswi nga ta wela varikwenu exiphen’wini xo hetelela xa masiku.” (Dan. 10:14) Tiko ra Israyele a ri ri vanhu va Xikwembu ku fikela hi Pentekosta ya 33 C.E. Hambiswiritano, ku sukela hi nkarhi wolowo ku ya emahlweni, Yehovha u swi veke erivaleni leswaku a a teka vadyondzisiwa vo tshembeka va Yesu va ri vanhu vakwe. Hikwalaho, vuprofeta byo tala lebyi kumekaka eka Daniyele ndzima 11, a byi vulavuli hi tiko ra xiviri ra Israyele kambe byi vulavula hi valandzeri va Kreste. (Mint. 2:1-4; Rhom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Nakambe hosi ya le n’walungwini ni hosi ya le dzongeni ti cincile hi ku famba ka nkarhi. Nilokoswiritano, ku na swo karhi leswi vafumi volavo a va fana hi swona. Xo sungula, tihosi teto ti fume endhawini leyi vanhu vo tala va Xikwembu a va tshama eka yona. Xa vumbirhi, ti swi kombise hi ndlela leyi a ti va khoma hayona vanhu va Xikwembu leswaku a ti xi venga Xikwembu xa ntiyiso, ku nga Yehovha. Xa vunharhu, tihosi teto hatimbirhi a ti kwetlembetana ti lwela ku fuma.

5. Xana hi lembe ra 100 ku ya eka lembe ra 1870, a yi ri kona hosi ya le n’walungwini ni hosi ya le dzongeni? Hlamusela.

⁵ Hi lembe ra 100, vandlha ra Vukreste ra ntiyiso ri sungule ku taleriwa hi Vakreste va mavunwa, lava a va dyondzisa tidyondzo ta vuhedeni naswona a va tumbeta ntiyiso lowu kumekaka eRitweni ra Xikwembu. Ku sukela hi nkarhi wolowo ku ya eka lembe ra 1870, Xikwembu a xi nga ri na nhlangano laha misaveni. Ku fana ni mfava, Vakreste va mavunwa a va tele ngopfu lerova Vakreste va ntiyiso va nga ha ti kombi. (Mat. 13:36-43) Hikwalahokayini swi ri swa nkoka ku tiva sweswo? Swi kombisa leswaku leswi hi swi hlayaka hi hosi ya le n’walungwini ni hosi ya le dzongeni, a swi nge tirhi eka vafumi kumbe mifumo leyi a yi fuma ku sukela hi lembe ra 100 ku fikela hi lembe ra 1870. A ku nga ri na ntlawa lowu hleriweke wa vanhu va Xikwembu lowu a va ta wu hlasela. * Hambiswiritano, hi nga langutela leswaku a ku ta va ni hosi ya le n’walungwini ni hosi ya le dzongeni endzhakunyana ka 1870. Hi swi tivisa ku yini?

6. Vanhu va Xikwembu va sungule rini ku tlhela va hleriwa tanihi ntlawa? Hlamusela.

⁶ Ku sukela hi 1870 ku ya emahlweni, vanhu va Xikwembu va sungule ku hleriwa tanihi ntlawa. A ku ri hi lembe rero loko Charles T. Russell ni van’wana lava a va ri na yena va  sungula ntlawa wo dyondza Bibele. Makwerhu Russell ni vanghana vakwe a va ri murhumiwa loyi ku profetiweke ha yena loyi a ‘basiseke ndlela’ emahlweni ka ku simekiwa ka Mfumo wa Mesiya. (Mal. 3:1) Vanhu va Xikwembu va tlhele va tiviwa hi nkarhi wolowo. Xana a ku ri ni mifumo ya misava hi nkarhi wolowo leyi a yi ta xanisa malandza ya Xikwembu? A hi voneni.

7. A ku ri mani hosi ya le dzongeni ku fikela hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava?

⁷ Hi 1870, tiko ra Britain a ri ri mfumo lowukulu emisaveni naswona a ri ri ni masocha ya matimba swinene. Mfumo wolowo a wu fanekisela rimhondzo leritsongo leri hluleke timhondzo tin’wana tinharhu, ku nga Furwa, Spaniya na Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Rimhondzo rolero a ri ri hosi ya le dzongeni ku fikela hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava. Hi nkarhi wolowo, tiko ra United States of America a ku ri rona leri a ri fuwile swinene emisaveni naswona a ri sungule ku tirhisana na Britain.

8. I mani hosi ya le dzongeni emasikwini lawa ya makumu?

⁸ Hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava, tiko ra United States ni ra Britain ma vumbe nyandza yin’we kutani ma va ni matimba swinene. Hi nkarhi wolowo, tiko ra Britain ni ra United States ma ve Mfumo wa Misava lowu vuriwaka Mfumo wa Manghezi ni Maamerika. Hilaha Daniyele a profeteke hakona, hosi leyi a yi hlengelete “vandla ra nyimpi lerikulu swinene, leri nga ni matimba.” (Dan. 11:25) Emasikwini lawa yo hetelela, hosi ya le dzongeni i Mfumo Wa Manghezi Ni Maamerika. * Kambe, i mani hosi ya le n’walungwini?

9. Hosi ya le n’walungwini yi tlhele yi humelela rini naswona Daniyele 11:25 yi hetiseke njhani?

⁹ Hi 1871, lembe ra le ndzhaku ka loko Russell ni van’wana lava a va ri na yena va sungule ntlawa wa vona wo dyondza Bibele, ku ve ni hosi leyintshwa ya le n’walungwini. Hi lembe rero Otto von Bismarck u hlanganise tindhawu to karhi kutani ti vumba Mfumo wa Jarimani. Hosi Wilhelm wo Sungula wa le Prussia u ve mufumi wo sungula wa mfumo wolowo naswona u hlawule Bismarck leswaku a va murhangeri wa mfumo wolowo. * Eka makume ya malembe ma nga ri mangani lama landzeleke, tiko ra Jarimani ri lawule matiko yo karhi eAfrika ni le Lwandle ra Pacific naswona ri ringete ku lava ku va ni matimba ku tlula Britain. (Hlaya Daniyele 11:25.) Mfumo wa Jarimani wu hlengelete masocha yo tala lawa a ma ri ni matimba naswona a ma ri ya vumbirhi hi matimba emisaveni. Tiko ra Jarimani ri tirhise masocha wolawo ku lwa ni valala va rona eka nyimpi yo sungula ya misava.

10. Daniyele 11:25b, 26 yi hetiseke njhani?

¹⁰ Daniyele u tlhele a profeta hi leswi nga ta humelela eka Mfumo wa Jarimani ni masocha ya wona. Vuprofeta byolebyo byi vula leswaku hosi ya le n’walungwini a “yi nge yimi.” Hikwalahokayini? “Hikuva va ta boha makungu yo lwa na yona. Lava va dyaka switshongo swa yona va ta yi wisa.” (Dan. 11:25b, 26a) Enkarhini wa Daniyele, lava a va dya “switshongo swa hosi” a va katsa vatirhelamfumo lava a “va yima emahlweni ka hosi.” (Dan. 1:5) Vuprofeta lebyi byi vulavula hi mani? Byi vulavula hi vatirhelamfumo va swikhundlha leswi tlakukeke eMfun’weni wa Jarimani, ku katsa ni vajenerali ni tindhuna ta nyimpi leti eku heteleleni ti pfuneteke eku wiseni ka hosi. * Vuprofeta lebyi, byi profete hi ku wa ka mfumo byi tlhela byi vulavula hi vuyelo bya ku lwa ni hosi ya le dzongeni. Loko byi vulavula hi hosi ya le n’walungwini byi ri: “Loko ku ri vandla ra yona ra nyimpi, ri ta khukhuriwa, kunene vo tala va ta wa ehansi va dlayiwile.” (Dan. 11:26b) Hi nkarhi wa nyimpi yo sungula ya misava, masocha ya Jarimani ma ‘khukhuriwile’ hilaha ku profetiweke hakona naswona vo tala va ‘we ehansi va dlayiwa.’ Enyimpini yoleyo ku dlayiwe vanhu vo tala swinene ku tlula lava dlayiweke etinyimpini leti hundzeke.

11. Hosi ya le n’walungwini ni hosi ya le dzongeni va endle yini?

¹¹ Loko Daniyele 11:27, 28 yi hlamusela swilo leswi humeleleke emahlweni ka Nyimpi yo Sungula ya Misava, yi vula leswaku hosi ya le n’walungwini ni hosi ya le dzongeni a ti ta “tshamela ku vulavula mavunwa etafuleni rin’we.” Yi tlhela yi vula leswaku hosi ya le n’walungwini a yi ta hlengeleta “nhundzu yo tala swinene.” Sweswo swi humelerile. Tiko ra Jarimani ni ra Britain a ma byelana leswaku ma lava ku rhula, kambe loko ma sungula ku lwa hi 1914, swi ve erivaleni leswaku a mo hemba. Eka makume ya malembe ya le mahlweni ka 1914, tiko ra Jarimani a ri fuwe swinene, a ku ri rona tiko ra vumbirhi hi ku fuwa emisaveni. Kutani loko ku hetiseka Daniyele 11:29 na xiyenge xo sungula xa ndzimana 30, tiko ra Jarimani ri lwe ni hosi ya le dzongeni kambe ri hluriwile.

12. Hosi ya le n’walungwini ni hosi ya le dzongeni ti endle yini eka nyimpi yo sungula ya misava?

¹² Ku sukela hi 1914 ku ya emahlweni, tihosi letimbirhi a ti tshamela ku lwa hi vutona ti  tlhela ti xanisa vanhu va Xikwembu. Hi xikombiso, eka nyimpi yo sungula ya misava, mfumo wa Jarimani ni wa Britain yi xanise malandza ya Xikwembu lama aleke ku ya enyimpini. Naswona mfumo wa United States wu pfalele lava a va rhangela entirhweni wo chumayela. Ku xanisiwa loku ku hetisise vuprofeta lebyi tsariweke eka Nhlavutelo 11:7-10.

13. Hosi ya le n’walungwini yi endle yini endzhaku ka 1930 ni hi nkarhi wa nyimpi ya vumbirhi ya misava?

¹³ Endzhaku ka 1930, ngopfungopfu hi nkarhi wa nyimpi ya vumbirhi ya misava, hosi ya le n’walungwini yi hlasele vanhu va Xikwembu hi tihanyi. Loko Manazi ma sungula ku lawula tiko ra Jarimani, Hitler ni valandzeri vakwe va yirise ntirho wa vanhu va Xikwembu. Hosi ya le n’walungwini yi dlaye madzana ya vanhu va Yehovha kutani yi yisa magidi ya vona etikampeni ta nxaniso. Daniyele a a profetile hi swiendlakalo swoleswo. Hosi ya le n’walungwini yi kote ku “nyamisa vukwetsimelo” ni ku “susa xitlhavelo xa nkarhi hinkwawo” hi ku yirisa ntirho wo chumayela wa malandza ya Xikwembu ni ku ma sivela ku dzunisa vito ra Yehovha. (Dan. 11:30b, 31a) Murhangeri wa wona Hitler, u kale a hlambanya leswaku u ta herisa vanhu va Xikwembu eJarimani.

14. I mani loyi a veke hosi ya le n’walungwini endzhaku ka nyimpi ya vumbirhi ya misava? Hlamusela.

¹⁴ Endzhaku ka nyimpi ya vumbirhi ya misava, mfumo wa Makhomunisi wa Soviet Union wu sungule ku lawula tindhawu to tala leti a ti lawuriwa hi Jarimani kutani wu va mfumo wa le n’walungwini. Ku fana ni mfumo lowu tshikilelaka wa Manazi, mfumo wa Soviet Union wu xanise un’wana ni un’wana loyi a a rhangisa ku gandzela Xikwembu xa ntiyiso evuton’wini byakwe.

15. Hosi ya le n’walungwini yi endle yini endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava?

¹⁵ Endzhakunyana ka ku hela ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, hosi leyintshwa ya le n’walungwini, ku nga Soviet Union ni lava a yi tirhisana na vona va hlasele vanhu va Xikwembu. Hi ku pfumelelana ni vuprofeta lebyi nga eka Nhlavutelo 12:15-17, hosi leyi yi yirise ntirho wa hina wo chumayela kutani yi yisa magidi ya vanhu va Yehovha evuhlongeni. Enkarhini lowu wa makumu, hosi ya le n’walungwini yi ringete hi matimba ku xanisa ni ku yirisa ntirho wa vanhu va Xikwembu ku fana ni “nambu” kambe yi tsandzekile. *

16. Mfumo wa Soviet Union wu yi hetisise njhani Daniyele 11:37-39?

¹⁶ Hlaya Daniyele 11:37-39. Vuprofeta byebyo byi hetisekile loko hosi ya le n’walungwini yi tshike ku “[ehleketa] hi Xikwembu xa vatata wa yona.” Njhani? Mfumo wa Soviet Union wu ringete ku herisa vukhongeri hi ku hunguta matimba lama mihlangano ya vukhongeri a yi ri na wona. Leswaku wu kota ku endla tano, hi 1918 mfumo wa Soviet se a wu lerise swikolo ku dyondzisa dyondzo ya leswaku Xikwembu a xi kona. Hosi ya le n’walungwini yi “[vangamise] xikwembu xa swisirhelelo” hi ndlela yihi? Mfumo wa Soviet Union wu tirhise mali yo tala swinene wu tiyisa vuthu ra wona ni ku endla matlhari ya magidi ya nyutliya leswaku wu tiyisa matimba ya wona. Hosi ya le n’walungwini ni hosi ya le dzongeni ti hetelele ti ri ni matlhari lama nga ni matimba swinene leswaku ti dlaya tibiliyoni ta vanhu.

17. I yini “nchumu lowu nyenyetsaka lowu onhetelaka”?

¹⁷ Hosi ya le n’walungwini yi tirhisane ni hosi  ya le dzongeni ku endla nchumu wun’we wa nkoka; ti “[veke] nchumu lowu nyenyetsaka lowu onhetelaka.” (Dan. 11:31) ‘Nchumu wolowo lowu nyenyetsaka’ i Nhlangano wa Matiko.

18. Hikwalahokayini Nhlangano wa Matiko wu vuriwa “nchumu lowu nyenyetsaka”?

¹⁸ Nhlangano wa Matiko wu vuriwa “nchumu lowu nyenyetsaka” hikuva wu vula leswaku wu nga kota ku endla nchumu lowu ku nga Mfumo wa Xikwembu ntsena wu nga kotaka ku wu endla, ku nga ku tisa ku rhula emisaveni. Naswona vuprofeta lebyi byi vula leswaku nchumu lowu nyenyetsaka ‘wa onhetela’ hikuva Nhlangano wa Matiko wu ta hlasela wu tlhela wu lovisa vukhongeri hinkwabyo bya mavunwa.—Vona chati leyi nge “Tihosi Leti Lwisanaka eNkarhini Wa Makumu.”

19-20. (a) Hikwalahokayini hi fanele hi tiva matimu lawa? (b) Hi xihi xivutiso lexi nga ta hlamuriwa eka nhlokomhaka leyi landzelaka?

¹⁹ Hi fanele hi ma tiva matimu lawa hikuva ma kombisa leswaku ku sukela hi va-1870 ku fikela eku sunguleni ka va-1990, vuprofeta bya Daniyele lebyi vulavulaka hi hosi ya le n’walungwini ni hosi ya le dzongeni byi hetisekile. Hikwalaho, hi nga tiyiseka leswaku xiyenge lexi saleke xa vuprofeta byebyo na xona xi ta hetiseka.

²⁰ Hi 1991, mfumo wa Soviet Union wu wile. Kutani i mani hosi ya le n’walungwini namuntlha? Xivutiso lexi xi ta hlamuriwa eka nhlokomhaka leyi landzelaka.