Xana A Wu Swi Tiva?
Xana ku humelele yini eNinivha endzhaku ka masiku ya Yonasi?
HI VA-670 B.C.E., mfumo wa Asiriya wu ve mfumo wa matimba lowu fumeke ku suka evupeladyambu bya Kipra, ku ya evuxeni bya Iran swin’we ni le Egipta, hilaha swi boxiweke hakona eka website ya British Museum. Doroba ra Ninivha a ku ri rona doroba lerikulu ra le Asiriya emisaveni hinkwayo. A ri ri ni miako yo xonga, mintanga yo xonga ni tilayiburari letikulu to xonga. Leswi a swi tsariwe emakhumbini ya Ninivha a swi kombisa leswaku Hosi Ashurbanipal, a a ti vitana “hosi ya misava” hilaha tihosi letin’wana ta Asiriya ti endleke hakona. Hi nkarhi wolowo, a swi tikomba onge a wu kona mfumo lowu a wu ta hlula mfumo wa Asiriya na Ninivha.
Ninivha a ku ri doroba leri a ri ri ni miako ni mintanga yo xonga
Hambiswiritano, hi nkarhi lowu Asiriya a ku ri wona mfumo lowukulu wa matimba, muprofeta wa Yehovha Sofaniya u profete a ku: “[Yehovha u ta] . . . lovisa Asiriya. Kutani u ta endla Ninivha wu va marhumbi, wu oma kukota mananga.” Ku engetela eka mhaka leyi, muprofeta wa Yehovha Nahume u te: “Phanghani silivhere, phanghani nsuku! . . Muti a wa ha ri na munhu, wu lovisiwile, i rhumbi. . . . Hinkwavo lava ku vonaka va ta fambela kule na wena va ku, ‘Ninivha u lovisiwile!’” (Sof. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Loko vanhu va twa vuprofeta lebyi, swi nga endleka va tivutise leswi: ‘Xana hakunene sweswo swi ta endleka? Xana mfumo wa matimba wa Asiriya wu nga hluriwa?’ Swi nga ha va swi vonake swi nga tshembisi.
Ninivha wu hundzuriwe marhumbi!
Hambiswiritano, swi endlekile! Hi va-670 B.C.E., Asiriya u hluriwe hi Vababilona na Vameda. Muti wa Ninivha wu sale wu nga ha ri na vaaki naswona a wu nga ha tsundzukiwi. Buku leyi kandziyisiweke hi Metropolitan Museum of Art ya le New York, yi ri: “A ku nga ha ri na vaaki eNinivha, muti a wu ri marhumbi naswona vanhu va sungule ku tiva hi muti wa Ninivha eBibeleni.” Biblical Archaeology Society Online Archive yi vula leswaku hi va-1800, “a ku nga ri na munhu ni un’we loyi a a swi tiva leswaku doroba lerikulu ra Asiriya ri tshame ri va kona.” Kambe hi 1845, muyimburi loyi a vuriwaka Austen Henry Layard u sungule ku cela marhumbi ya muti wa Ninivha. Leswi a swi kumeke swi paluxe vumbhoni bya leswaku muti wa Ninivha a wu sasekile swinene.
Ku hetiseka ka vuprofeta byebyo mayelana ni muti wa Ninivha, swi tiyisa ripfumelo ra hina ra leswaku vuprofeta hinkwabyo lebyi nga eBibeleni mayelana ni ku lovisiwa ka mimfumo hinkwayo ya tipolitiki byi ta hetiseka.—Dan. 2:44; Nhlav. 19:15, 19-21.
U Nga Ha Tsakela
XALAMUKA!
Tiko Ra Asiriya eMatin’wini Ya Bibele
Xana tibuku ta matimu ta yi seketela nhlamuselo ya le Bibeleni ya tiko ra khale ra Asiriya? Xiya ntiyiso wa kona.
