• Bibele yi pone ko hlayanyana ku herisiwa hi vanhu lava nga ni vulawuri. Hi xikombiso, hi ku ya hi buku leyi nge An Introduction to the Medieval Bible, eminkarhini ya khale, ematikweni lawa vanhu va kona a va tivula Vakreste, “ku va munhu a va ni Bibele a tlhela a yi hlaya hi ririmi ra xintu [ririmi leri tolovelekeke] a swi vonaka swi fambisana ni vugwinehi ni ku xandzuka.” Swidyondzi leswi hundzuluxeleke Bibele hi tindzimi ta xintu kumbe leswi khutazeke vanhu ku hlaya Bibele swi veke vutomi bya swona ekhombyeni. Swin’wana swa swona swi dlayiwile.

• Hambileswi Bibele yi veke ni valala vo tala, i buku leyi hangalasiweke swinene ku tlula tibuku hinkwato naswona ya ha ya emahlweni yi hangalasiwa. Ku ringanyetiwa leswaku ku kandziyisiwe tikopi ta Tibibele ta kwalomu ka tibiliyoni ta ntlhanu ti helerile kumbe ti nga helelanga hi tindzimi to tlula 2 800. Sweswo swi hambana ngopfu ni tibuku ta filosofi, ta sayense ni tin’wana tanihi leswi tona ti hangalasiwaka hi mpimo wutsongo naswona ti hatlaka ti hundzeriwa hi nkarhi.

• Bibele yi pfune ku hlayisa ni ku antswisa tindzimi tin’wana leti yi hundzuluxeriweke ha tona. Vuhundzuluxeri bya Xijarimani lebyi hundzuluxeriweke hi Martin Luther, byi ve ni nkucetelo lowukulu eka ririmi rolero. Nkandziyiso wo sungula wa King James Version wu hlamuseriwe tanihi “buku leyi veke ni nkucetelo lowukulu eka leti tshameke ti kandziyisiwa” hi Xinghezi.

• Bibele yi wu “khumbe swinene ndhavuko wa matiko ya le Vupeladyambu, a yi khumbanga vukhongeri ni mikhuva ya byona ntsena kambe yi tlhele yi khumba ni mintirho leyi vanhu va yi endlaka, tibuku, nawu, tipolitiki ni swin’wana swo tala.”—The Oxford Encyclopedia of the Books of the Bible.

Byebyo ko va vumboni byin’wana lebyi endlaka Bibele yi hlawuleka. Hambiswiritano, ha yini yi dumile? Ha yini vanhu va veke vutomi bya vona ekhombyeni hikwalaho ka yona? Swivangelo swin’wana hi leswi landzelaka: Bibele yi ni rungula ra vutlhari ra ndlela leyi hi nga hanyaka ni ku va ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu ha yona. Bibele yi hi pfuna ku twisisa leswi vangeke ku xaniseka ni mpfilumpfilu. Hambiswiritano, yi tshembisa leswaku swiphiqo sweswo swi ta hela, hambi ku ri ku paluxa ndlela leyi sweswo swi nga ta endleka ha yona.

Dyondzo i ya nkoka. Mutsari wa phephahungu ra Ottawa Citizen ra le Canada u vule leswaku ‘hambiloko u ri ni tidiploma kumbe tidigri, sweswo a swi vuli swona leswaku u kota ku endla swiboho leswinene swa mahanyelo lamanene.’ Hi ku ya hi nkambisiso lowu endliweke hi khampani yo pfuna vanhu ya Edelman, vanhu vo tala lava dyondzekeke, ku katsa ni varhangeri va swa mabindzu ni mfumo, va ni vukanganyisi naswona va yiva, sweswo swi endla leswaku vanhu va nga ha va “tshembi varhangeri.”

Bibele yi dyondzisa ngopfu hi mahanyelo lamanene ni hi Xikwembu. Yi endla leswaku hi twisisa “ku tshembeka, vuavanyisi ni vunene, [ku nga] ndlela hinkwayo ya leswinene.” (Swivuriso 2:9) Hi xikombiso, wanuna loyi a nga ni malembe ya 23, loyi hi nga ta n’wi vitana Stephen, a ri ekhotsweni ePoland. Loko a ha ri kwale, u sungule ku dyondza Bibele naswona u tsakisiwe hi xitsundzuxo xa yona lexi twisisekaka. U tsale a ku: “Sweswi se ndza swi twisisa leswaku xi vula yini xiga lexi nge, ‘xixima tata wa wena ni mana wa wena,’ ndzi tlhele ndzi dyondza ku lawula ndlela leyi ndzi titwaka ha yona, ngopfungopfu ku hlundzuka ku tlula mpimo.”—Vaefesa 4:31; 6:2.

Nawu lowu Stephen a wu rhandzaka hi lowu kumekaka eka Swivuriso 19:11: “Kunene ku twisisa ka munhu ku vohlisa ku hlundzuka kakwe, naswona swi sasekile eka yena loko a nga wu tluli nawu.” Sweswi, loko Stephen a langutana ni xiyimo lexi tikaka, u ringeta ku anakanyisisa hi xona hi ndlela yo rhula a tlhela a tirhisa nawu lowu wa Bibele. U ri: “Ndzi kume leswaku Bibele i buku leyinene leyi kongomisaka.”

Maria, loyi a nga Mbhoni ya Yehovha u rhukaniwe hi wansati loyi a a ri ni xihlawuhlawu, loyi a vangeke hasahasa. Kambe ematshan’weni ya leswaku Maria a tlherisela, u ye emahlweni a ti fambela hi ku rhula. Wansati yoloye u sungule ku tisola hikwalaho ka leswi a swi endleke kutani a famba a lava Timbhoni. Endzhaku ka kwalomu ka n’hweti, loko a hetelele a vone Maria, u n’wi angarhile a tlhela a  kombela ku rivaleriwa. Ku tlula kwalaho, u swi xiyile leswaku ku va Maria a rhurile a tlhela a tikhoma a ku ri hikwalaho ka vukhongeri byakwe. Ku ve ni vuyelo byihi? Wansati yoloye loyi a ri ni xihlawuhlawu, yena ku katsa ni swirho swa ndyangu wakwe swa ntlhanu va endle xiboho xo dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha.

Yesu Kreste u vule leswaku “vutlhari byi kombisiwa byi ri lebyi lulameke hi mintirho ya byona.” (Matewu 11:19) Hikwalaho, ku ni vumbhoni byo tala lebyi kombisaka leswaku milawu ya Bibele ya pfuna! Ya hi pfuna swinene. Yi “tlharihisa la nga riki na ntokoto,” yi “tsakisa mbilu” naswona yi “hatimisa mahlo,” hi ku hi kongomisa emahanyelweni ni le ka ku va ni vuxaka ni Xikwembu.—Pisalema 19:7, 8.

Loko valavisisi va kambisisa vuvabyi lebyi hangalakeke swinene, va ringeta ku kuma leswi byi vangeke ni leswi endlaka leswaku byi hangalaka. Hilaha ku fanaka ku tirhisiwa nawu wolowo leswaku hi twisisa leswi endlaka vanhu va xaniseka ni leswi vangaka tinyimpi. Nakambe Bibele yi pfuna swinene, yi ni matimu ya vanhu vo sungula, laha swiphiqo swa hina swi sunguleke kona.

Buku ya Genesa yi hlamusela leswaku ku xaniseka ka vanhu ku sungule loko vanhu vo sungula va xandzukele Xikwembu. Va tihlawulele leswi nga swinene ni leswi hoxeke, ku nga mfanelo leyi nga ya Muvumbi wa hina ntsena. (Genesa 3:1-7) Lexi twisaka ku vava, ku sukela kwalaho vanhu va tekelele langutelo rolero ra ku tilawula. Vuyelo byi ve byihi? Ematin’wini ya vanhu a ku na ntshunxeko ni ntsako, kambe ku ni tinyimpi, ku tshikileriwa, mahanyelo yo biha, ku holova ni ku avana evukhongerini. (Eklesiasta 8:9) Bibele yi ri: “Munhu . . . a nga ka a nga wu kongomisi nkondzo wa yena.” (Yeremiya 10:23) I mahungu lamanene ku tiva leswaku ku xandzuka ka vanhu ku le kusuhi ni ku hela.

Bibele ya hi tiyisekisa leswaku loko Xikwembu a xi nga va rhandzi vanhu lava xiximaka vulawuri bya xona ni milawu ya xona, a va nga ta swi kota ku tiyisela swilo swo biha ni ku xaniseka leswi vangiwaka hi vuhomboloki. Vanhu vo homboloka “va ta dya mihandzu ya ndlela ya vona.” (Swivuriso 1:30, 31) Hi hala tlhelo, “lavo rhula va ta dya ndzhaka ya misava, hakunene va ta kuma ntsako lowu heleleke eku rhuleni lokukulu.”—Pisalema 37:11.

Xikwembu xi ta hetisisa xikongomelo xa xona xo endla misava yi va ni ku rhula hi ku tirhisa “mfumo wa [xona].” (Luka 4:43) Mfumo wolowo i mfumo wa misava hinkwayo naswona hi ku tirhisa wona Xikwembu xi ta kombisa mfanelo ya xona yo fuma vanhu. Yesu u pimanise Mfumo ni misava, eka xikhongelo xakwe xa xikombiso, u te: “Mfumo wa wena a wu te. Ku rhandza ka wena a ku endleke emisaveni.”—Matewu 6:10.

Lava nga ta fumiwa hi Mfumo wa Xikwembu va ta endla ku rhandza ka Xikwembu, va ta xi teka tanihi Mufumi la fanelekaka. Vukanganyisi, makwanga, ku nga ringani hi swiyimo, xihlawuhlawu ni nyimpi swi ta hela. Vanhu va ta va ni vun’we, va fumiwa hi mfumo wun’we va tlhela va hanya hi milawu leyi fanaka.—Nhlavutelo 11:15.

Leswaku u va kona emisaveni yoleyo swi lava u dyondza. Timotiya wo Sungula 2:3, 4 yi ri: “[Xikwembu] lexi rhandzaka leswaku vanhu  va mixaka hinkwayo va ponisiwa naswona va fikelela vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso.” Ntiyiso wolowo wu katsa tidyondzo ta Bibele leti hi nga vulaka leswaku ti fambisana ni Mfumo, ku nga milawu leyi wu nga ta fuma ha yona, swikombiso swa kona swa kumeka eka Dyondzo ya Yesu Kreste ya le Ntshaveni. (Matewu, tindzima 5-7) Loko u hlaya tindzima toleto tinharhu, ringeta ku anakanya hi ndlela leyi vutomi byi nga ta va xiswona loko vanhu hinkwavo va tirhisa vutlhari bya Yesu.

Xana swa hi hlamarisa leswi Bibele yi nga buku leyi hangalasiweke swinene emisaveni hinkwayo? Nikatsongo! Tidyondzo ta yona ti huhuteriwe hi Xikwembu. Nakambe ku hangalasiwa ka yona swi kombisa leswaku Xikwembu xi lava leswaku vanhu va tindzimi hinkwato ni matiko va dyondza hi xona va tlhela va vuyeriwa eka mikateko leyi nga ta tisiwa hi Mfumo wa xona.—Mintirho 10:34, 35.