Xana Vuprofeta Bya Bibele Byi Vulavula Hi Israyele Wa Manguva Lawa?

NAMUNTLHA loko vanhu va ehleketa hileswi endlekaka ematikweni ya le Vuxa Xikarhi va khomiwa hi rhumbyana. Nhlaselo wa matlhari ya le moyeni, vaphangi lava hlomeke ni ku bulusiwa ka tibomo hi matherorisi i tshamelo-maxelo. Ku engetela kwalaho, leswi swi nga ha endla leswaku ku tirhisiwa matlhari ya nyutliya. A swi hlamarisi leswi vanhu emisaveni hinkwayo va tshamaka va chuhile!

Nakambe vanhu emisaveni hinkwayo a va chuhile loko va twa hileswi a swi endleka ematikweni ya le Vuxa Xikarhi hi May 1948. Hi nkarhi wolowo, endzhaku ka malembe ya 62, xileriso xa tiko ra Britain xo lawula tiko ra Palestina xi ve nyuku wa mbyana naswona nyimpi se a yi ri kwala nyongeni. Hi 1947, Nhlangano wa Matiko a wa ha ku nyika mfumo lowu tiyimeleke wa Tiko ra Yuda mpfumelelo wo lawula matiko lawa a ma ri ekusuhi na rona. Kambe matiko ya Maarabu a ma nga yimi na swona sweswo. Nhlangano wa wona wu te: “Sweswo a swi nge endleki, handle ka swona ku ta halaka ngati.”

A ku ri Ravuntlhanu nindzhenga hi May 14, 1948, hi awara ya mune. Xileriso xa Britain a xi ri ekusuhi ni ku fika emakumu. Vanhu va 350 lava a va rhamberiwe exihundleni a va hlengeletanile eMuziyamu ya Tel Aviv naswona a va xi langutele hi mahlo-ngati xiviko lexi nga ta endliwa, ku nga xa ku cinciwa ka vito ra tiko ra Yuda ra manguva-lawa. A ku ri ni vuhlayiseki bya xiyimo xa le henhla leswaku ku ta siveriwa valala va Mfumo wolowo lowuntshwa leswaku va nga kavanyeti.

David Ben-Gurion murhangeri wa Nhlangano wa Tiko ra Israyele u hlaye xiviko xexo lexi vuriwaka The Declaration of the Establishment of the State of Israel. Marito man’wana ya xona a ma ku: “Hina swirho swa People’s Council leswi yimelaka Vaaki va Tiko ra Yuda va le Eretz-Israel . . . hikwalaho ka leswi hi ntumbuluko hi navelaka swilo leswinene ni hi ku pfumelelana ni Xiboho xa Huvo-nkulu ya Nhlangano wa Matiko, hi mi tivisa hi ku cinciwa ka vito ra Tiko ra Yuda ra le Eretz-Israel, leri sweswi ri nga ta vitaniwa Tiko ra Israyele.”

Xana Leswi A Swi Hetisisa Vuprofeta Bya Bibele?

Vachumayeri van’wana va Protestente va ehleketa leswaku leswi endlekaka eIsrayele wa manguva lawa swi hetisisa vuprofeta bya Bibele. Hi xikombiso, ebukwini leyi nge Jerusalem Countdown, mufundhisi John  Hagee u te: “Muprofeta Esaya u vulavurile hi xiendlakalo lexi xa nkoka a ku, ‘Tiko ri ta velekiwa hi siku rin’we.’ (Hlaya Esaya 66:8.) . . . Hi lembe-xidzana ra vu-20, a ku na vuprofeta byin’wana lebyi tlulaka lebyi, lebyi nga hetiseka. Leswi swi endle leswaku vanhu hinkwavo va swi xiya leswaku Xikwembu xa Israyele xa ha ri kona.”

Xana mhaka leyi i ntiyiso? Xana Esaya 66:8 yi profete hi ta ku simekiwa ka Tiko ra Israyele ra manguva lawa? Xana hakunene ‘a ku na vuprofeta byin’wana lebyi tlulaka lebyi nga va kona hi lembe-xidzana ra vu-20, lebyi nga hetiseka’ hi May 14, 1948? Loko ku ri leswaku Tiko ra Israyele ra manguva lawa ka ha ri tiko leri hlawuriweke hi Xikwembu, naswona xa ha tirhisa rona ku hetisisa vuprofeta bya Bibele, swichudeni hinkwaswo swa Bibele a swi ta va swi yi tiva mhaka leyi.

Vuprofeta bya Esaya byi ri: “I mani la tweke swo fana ni leswi? I mani la voneke swilo swo fana ni leswi? Xana tiko ri nga velekiwa hi siku rin’we hi switlhavi swa ku veleka? Kumbe, xana tiko ri nga velekiwa hi nkarhi wun’we? Hikuva Siyoni u ve ni switlhavi swa ku veleka a tlhela a veleka vana va yena.” (Esaya 66:8) Ndzimana leyi yi vulavula hi ku velekiwa ka tiko hinkwaro hi xitshuketa, onge hiloko swi endleke hi siku rin’we. Kambe i mani loyi a a ta endla leswaku ri velekiwa? Ndzimana leyi landzelaka yi hi pfuna ku kuma nhlamulo loko yi ku: “‘Loko ku ri mina, xana ndzi ta endla leswaku munhu a va ekusuhi ni ku veleka, kambe a nga veleki?’ ku vula Yehovha. ‘Kumbe, xana ndzi endla leswaku ku va ni ku veleka naswona ndzi endla leswaku ku pfariwa?’ ku vule Xikwembu xa wena.” Yehovha Xikwembu u swi veke erivaleni leswaku hi yena loyi a a ta endla leswaku tiko ri velekiwa.

Israyele wa manguva lawa u fumiwa hi ku landza xidemokrati naswona vanhu va kona a va na mhaka ni Xikwembu lexi ku vulavuriwaka ha xona eBibeleni. Xana hi 1948 Israyele wa manguva lawa u dzunise Yehovha Xikwembu hi xiviko lexi nga endliwa? Doo! Hambi ku ri rito leri nge “Xikwembu” a ri boxiwanga loko xiviko lexi xi endliwa. Loko buku leyi nge Great Moments in Jewish History yi vulavula hi xiviko xexo yi ri: “Ku kale ku ba awara ya n’we NINDZHENGA swirho swa Nhlangano wa Tiko swa ha kanetana malunghana ni marito lama faneleke ma tirhisiwa loko ku endliwa xiviko lexi. . . . Vanhu lava a va ri kona a va lava leswaku ku boxiwa vito ra ‘Xikwembu xa Israyele.’ Kambe lava a va nga pfumeli eka Xikwembu va arile. Kutani Ben-Gurion u vone swi antswa leswaku ku tsariwa rito leri nge ‘Ribye’ ematshan’weni ya leri nge ‘Xikwembu.’”

Tiko ra Israyele ra manguva lawa ri vule leswaku ri endle xiviko xa rona hi ku pfumelelana ni xiboho lexi endliweke hi Nhlangano wa Matiko naswona loko ri teka xiboho xexo ri vule leswaku ri xi endle hi ku pfumelelana ni ndhavuko wa Vayuda. Xana a hi ta langutela leswaku hi lembe-xidzana ra vu-20 Xikwembu xi endlela vanhu lava nga xi dzunisangiki singita rero lerikulu ra vuprofeta?

Ndlela Leyi Israyele Wa Khale A Hambaneke Ha Yona Na Israyele Wa Manguva Lawa

Langutelo ra Vaisrayele va manguva lawa ri hambane swinene ni ra lava voneke xiendlakalo lexi veke kona hi 537 B.C.E. Hi nkarhi wolowo, tiko ra Israyele ri tlhele ri “velekiwa,” endzhaku ka loko ri hete malembe ya 70 ri ri eBabilona. Leswi swi vonake onge swi endleke hi siku rin’we. Hi nkarhi wolowo, Esaya 66:8 yi hetiseke hi ku helela loko Korexe, Hosi ya Peresiya a hlula muti wa Babilona kutani a ntshunxa Vayuda leswaku va tlhelela eka rikwavo.—Ezra 1:2.

Korexe, Hosi ya Peresiya u swi xiyile leswaku Yehovha hi yena loyi a n’wi pfuneke leswaku a hlula hi 537 B.C.E., naswona lava tlheleleke eYerusalema na vona va swi xiyile. Sweswo va swi kombise hi ku fika va pfuxeta vugandzeri bya Yehovha Xikwembu ni tempele yakwe. Israyele wa manguva lawa a nga si tshama a navela ku endla sweswo.

Xana Ra Ha Ri Tiko Leri Hlawuriweke Hi Xikwembu?

Hi 33 C.E., Israyele wa xiviri u lahlekeriwe hi lunghelo ro va tiko leri hlawuriweke hi Xikwembu loko a ala N’wana wa Yehovha, ku nga Mesiya. Mesiya u te: “Yerusalema, Yerusalema, mudlayi wa vaprofeta ni loyi a va khandleke hi maribye lava rhumiweke eka yena . . . Maswivo! Yindlu ya n’wina yi tshikeriwa n’wina.” (Matewu  23:37, 38) Marito ya Yesu ma hetiseke hi 70 C.E., loko vuthu ra Varhoma ri hlasela muti wa Yerusalema, tempele ya yona swin’we ni vaprista va wona. Kambe i yini lexi a xi ta endla leswaku xikongomelo xa Xikwembu xi hetiseka xa leswaku va va ‘ndzhaka ya xona yo hlawuleka exikarhi ka vanhu lavan’wana hinkwavo, va va mfumo wa vaprista ni tiko ro kwetsima’?—Eksoda 19:5, 6.

Muapostola Petro loyi a a ri Muyuda, u hlamule xivutiso xexo epapileni leri a ri tsaleleke Vakreste—lava katsaka Vamatiko ni Vayuda. U te: “N’wina mi ‘rixaka leri hlawuriweke, vaprista va vuhosi, tiko ro kwetsima, tiko leri nga nhundzu yo hlawuleka,’ . . . hikuva khale a mi nga ri tiko kambe sweswi mi tiko ra Xikwembu; a mi ri lava nga kombisiwangiki tintswalo, kambe sweswi mi lava kombisiweke tintswalo.”—1 Petro 2:7-10.

Vakreste lava hlawuriweke hi moya lowo kwetsima va vumba Israyele wa moya, hambileswi hi ntumbuluko va nga velekeriwangiki kona eYuda kumbe ku kulela kona. Muapostola Pawulo u hlamusela mhaka leyi hi ndlela leyi: “Ku yimba ni ku ka munhu a nga yimbanga a hi nchumu, kambe xivumbiwa lexintshwa hi xona xi nga xanchumu. Naswona hinkwavo lava nga ta famba hilaha ku hlelekeke hi nawu lowu wa mahanyelo, eka vona a ku ve ku rhula ni tintswalo, ku nga Israyele wa Xikwembu.”—Vagalatiya 6:15, 16.

Israyele wa manguva lawa u nyika munhu un’wana ni un’wana mpfumelelo wo va Muyuda, ku nga khathariseki leswaku u velekeriwe kwalaho kumbe u huma etikweni rin’wana. Kasi eka Israyele loyi Bibele yi n’wi vitanaka “Israyele wa Xikwembu,” lunghelo leri ri kumiwa ntsena hi lava ‘yingisaka naswona va xuviweke hi ngati ya Yesu Kreste.’ (1 Petro 1:1, 2) Loko Pawulo a vulavula hi swirho leswi vumbaka Israyele wa Xikwembu kumbe Vayuda va moya u te: “A hi Muyuda ehandle, naswona ku yimba a hi ka le handle enyameni. Kambe i Muyuda endzeni, naswona ku yimba ka yena i ka le mbilwini hi tlhelo ra moya, hayi hi nawu lowu tsariweke. Ku vongiwa ka yoloye a ku humi evanhwini, kambe ku huma eka Xikwembu.”—Varhoma 2:28, 29.

Ndzimana leyi yi hi pfuna leswaku hi twisisa ku hambana loku Pawulo a ku kombiseke exikarhi ka Israyele wa manguva lawa ni wa khale. Loko Pawulo a tsalela Varhoma, u fanise Vayuda lava nga riki vapfumeri ni marhavi ya murhi wo fanekisela wa mutlhwari lama phatluriweke leswaku ku tlhomiwa “marhavi” ya “nhova,” ku nga Vamatiko. (Varhoma 11:17-21) Loko a gimeta xifaniso lexi u te: “Tiko ra Israyele ri tlanyarile, ku fikela loko nhlayo leyi heleleke ya vanhu va matiko yi nghenile, kutani tiko hinkwaro ra Israyele ri ta ponisiwa hi mukhuva lowu.” (Varhoma 11:25, 26) Xana Pawulo a a profeta hi ta ku hundzuriwa ka Vayuda va va Vakreste hi ku tsopeta ka tihlo? Swi le rivaleni leswaku a a nga vuli swona sweswo.

Hi xiga lexi nge “tiko hinkwaro ra Israyele,” Pawulo a a vula swirho hinkwaswo swa Israyele wa moya, ku nga Vakreste lava hlawuriweke hi moya lowo kwetsima. Entiyisweni a a vula leswaku ku va Vayuda va nga n’wi amukelanga Mesiya a swi nga ta sivela xikongomelo xa Xikwembu xa leswaku xi va ni ‘murhi wa mutlhwari’ wo fanekisela lowu nga ni marhavi yo tala lama tswalaka mihandzu. Leswi swi fambisana kahle ni xifaniso xa Yesu xo va a tivitana murhi wa vhinya lowu marhavi ya wona lama nga tswaliki mihandzu ma nga ta susiwa. Yesu u te: “Mina ndzi murhi wa vhinya wa ntiyiso, naswona Tatana i murimi. Rhavi rin’wana ni rin’wana leri nga eka mina leri nga tswaliki mihandzu wa ri susa, naswona rin’wana ni rin’wana leri tswalaka mihandzu wa ri basisa, leswaku ri tswala mihandzu leyi engetelekeke.”—Yohane 15:1, 2.

Hambileswi Bibele yi nga vulangiki nchumu hi ku simekiwa ka Israyele wa manguva lawa, yi vulavurile hi Israyele wa moya! Loko wo kuma tiko rero u tlhela u tihlanganisa na rona, u ta katekisiwa hilaha ku nga riki na makumu.—Genesa 22:15-18; Vagalatiya 3:8, 9.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

David Ben-Gurion, hi May 14, 1948

[Xihlovo Xa Kona]

Israel Government Press Office, Photographer: Kluger Zoltan

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 29]

Xana xifaniso xa Pawulo xa murhi wa mutlhwari xi vula yini?

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 27]

Todd Bolen/​Bible Places.com